Çekteki tablonun panzehiri ‘karekod’

Ocak-Mayıs döneminde karşılıksız çıkan çek adedi yüzde 71 artarken karekodlu çek kullanılması halinde riskin %80 azalacağı belirtiliyor

Bankalara ibraz edilen çek adedi düşerken, karşılıksız işlemi yapılan çek adedi ve tutarı artıyor. İbraz edilen çek adedi ocak-mayıs döneminde 7.3 milyon adede düşerken karşılıksız işlemi yapılan çek adedi yüzde 71 artışla 297 bin 287’ye çıktı. Karşılıksız çek tutarı aynı dönemde 8.1 milyardan 14.3 milyar liraya sıçradı. Uzmanlar, piyasada çek adedindeki azalmayı ekonomideki yavaşlamaya bağlarken iş dünyası temsilcileri bunda güven eksikliği ve karşılıksız çeklerin payının da olduğunu vurguluyor. Kredi Kayıt Bürosu Genel Müdürü Kasım Akdeniz, Türkiye’de yılda yaklaşık 100 milyon ticari işlemin çek ile yapıldığını belirterek “Karşılıksız çek keşide edenlerin geçmiş çek ödeme performanslarını analiz ettiğimizde yaklaşık yüzde 80’inin son 12 ayda en az 1 tane karşılıksız çeki olduğu görülüyor. Karekodlu Çek Raporu’nun alınması halinde, karşılıksız çek alma riski yüzde 80 oranında azalıyor” dedi.

Bankalara ibraz edilen çek adedi düşerken, karşılıksız işlemi yapılan çek adedi ve tutarı artıyor. Bankalara ibraz edilen çek adedi ocak-mayıs döneminde 7.3 milyon adede düşerken karşılıksız işlemi yapılan çek adedi yüzde 71 artışla 297 bin 287’ye çıktı. Karşılıksız çek tutarı ise aynı dönemde 8.1 milyar TL’den 14.3 milyar TL’ye sıçradı. Ekonomistlere göre piyasada çek adedindeki azalma ekonomideki yavaşlamanın bir göstergesi olurken iş dünyası ise bunu güven eksikliği ve karşılıksız çeklerdeki artışa bağlıyor.

Çeklerdeki bu tablonun panzehiri ise karekodlu çek. Kredi Kayıt Bürosu Genel Müdürü Kasım Akdeniz, Türkiye’de yılda yaklaşık 100 milyon ticari işlemin çek ile yapıldığına işaret ederek “Karşılıksız çek keşide edenlerin geçmiş çek ödeme performanslarını analiz ettiğimizde yüzde 80’inin son 12 ayda en az 1 tane karşılıksız çeki olduğu görülüyor. Karekodlu Çek Raporu’nun alınması halinde, karşılıksız çek alma riski yüzde 80 oranında azalıyor. Bu rapora erişim ücreti ise yalnızca 60 kuruş. Piyasadaki çeklerin neredeyse tamamı karekodlu çeke dönüştü. Dolayısıyla çekle ticaret yapanların Karekodlu Çek Raporu’nu almalarının önündeki tüm engeller kaldırılmış durumda” dedi.

Kullanım azaldı, sorun arttı

Geçen yılın 5 aylık döneminde 8.9 milyon adet çek bankalara ibraz edilirken bu yılın aynı döneminde 7.3 milyon adet çek ibraz edildi. Karşılıksız işlemi yapılan çek adedi geçen yıl 5 aylık dönemde 173 bin 766 adet olurken bu yıl aynı dönemde yüzde 71 artışla 297 bin 287’ye çıktı. Karşılıksız çeklerdeki artış sadece ‘adet’ bazında değil. Tutar bazında da ciddi bir sıçrama var. 8.1 milyar TL’lik çek karşılıksız çıkarken bu sene bu rakam şimdiden 14.3 milyar TL’ye gelmiş durumda. Karşılıksız işlemi yapılan çeklerin, bankalara ibraz edilen çeklere oranına bakıldığında ise hem geçen yılın toplamı hem ilk 5 aylık oranların bu yıl aşıldığı görülüyor. DÜNYA’nın yaptığı hesaplamaya göre karşılıksız işlemi yapılan çeklerin bankalardaki ibraz edilen çeklere oranı 2018 yılı ocak-mayıs döneminde adet bazında yüzde 1.9 olurken bu yılın aynı döneminde yüzde 4.1 oldu. Tutar bazında ise geçen yıl yüzde 2.2 olan oran bu yıl ocak-mayıs döneminde yüzde 3.9 oldu. Tekil kişi (keşideci) sayısı üzerinden hesaplanmış karşılıksız çek oranı ise bu yıl yüzde 8.2. Geçen yılın 5 aylık döneminde yüzde 5.1 olan bu oran yılın tamamında ise yüzde 9.8 düzeyindeydi.

En büyük risk dolandırıcılık

Çek ile yapılan ticari işlemlerde en çok karşılaşılan riskler karşılıksız çek ve dolandırıcılık/sahtecilik riski. Nitekim piyasada çeklerini ödememiş çok sayıda kişinin elinde henüz kullanmadığını ya da keşide edilip piyasada dolaşan çok sayıda çek olduğunu duyuyoruz. Kredi Kayıt Bürosu Genel Müdürü Kasım Akdeniz, Kredi Kayıt Bürosu’nun bu sorunun çözümüne yönelik üretilen çek raporlarını 2013 yılından itibaren reel sektörün kullanımına sunulduğuna işaret ederek, “Çek ile ilgili 2018 yılsonu rakamlarına baktığımızda; 500 binin üzerinde kişinin çek keşide ettiğini, 550 bine yakın kişinin de çek hamili olarak bankalara tahsile çek verdiğini görüyoruz. Bu keşidecilerin keşide ettikleri çek adedi yaklaşık 21 milyon, tutarı da 1 trilyon TL’na yaklaşmış durumda. Bir çekin ortalama 5 kez ciro yoluyla el değiştirdiği varsayıldığında ülkemizde yılda yaklaşık 100 milyon ticari işlemin çekler yoluyla yapıldığını görüyoruz” dedi.

Yüzde 80'inin bir çeki karşılıksız

Kasım Akdeniz’in paylaştığı bilgiye göre karşılıksız çek keşide edenlerin geçmiş çek ödeme performansları analiz edildiğinde yüzde 80’inin son 12 ayda en az 1 tane karşılıksız çeki olduğu görülüyor. Dolayısıyla çeki kabul etmeden önce keşidecinin Karekodlu Çek Raporu’nun alınması halinde, geçmişte keşide edilen karşılıksız çekler görüleceği için, karşılıksız çek alma riski yüzde 80 oranında azalıyor. Akdeniz, bu rapora erişim ücretinin ise yalnızca 60 kuruş olduğuna işaret ederek “Piyasada dolaşan çeklerin neredeyse tamamı karekodlu çeke dönüştü. Dolayısıyla çekle ticaret yapanların Karekodlu Çek Raporu’nu almalarının önündeki tüm engeller kaldırılmış durumda. Öte yandan yılda keşide edilen 21 milyon çekin 5 kez ciro yoluyla el değiştirdiği varsayımıyla yıllık 100 ila 100 milyon, aylık 8 milyon civarında alışverişin çek ile yapıldığını tahmin ediyoruz” bilgisini verdi.