Maske açmazı; evdeki hesap çarşıya uymadı

Pandemiyle birlikte maskede oluşan arz kapasitesi talebi ikiye katlarken, hibe şartının sürmesi de ihracatı zorluyor. Sektör, çıkış yolu arayışında…

Salgınla birlikte arka arkaya yapılan 2,4 milyar lirayı aşkın yatırımla maskede yıllık üretim kapasitesi 40 milyar adede yükseldi. Bu rakam, yıllık 18 milyar adet olarak tahmin edilen iç talebin 2 katından fazla. Halen üretimin yüzde 80’ine yakınının ise standart dışı merdiven altı üretim olduğu belirtiliyor. Sektör temsilcileri, kalitesiz üretim nedeniyle fiyatın 30 kuruşa kadar düşmesinin, standart ürünler aleyhine haksız rekabet yarattığını söylüyor. Maskede büyük bir pazar oluşması ve ihracatta sıçrama yaşanmasına karşın, üretim fazlasının ihraç edilmesinde de sorunlar yaşanıyor. DMO depolarının tamamına yakınının dolmasına rağmen, hala devam eden üç adetlik ihracat için kamuya bir adet maske hibe şartının, ihracatçının rekabet gücünü zayıflattığı ifade ediliyor.

Tek kullanımlık maskede yıllık kapasite 40 milyar adete yaklaştı ancak sektör büyük sıkıntı içinde… 5 liraya satılan maskeler 20 kuruşa kadar düştü. Merdiven altı üretimle piyasaya sürülen maskeler tehlike saçıyor. Üreticiler bir yandan da 3 ihracata 1 hibe şartı nedeniyle Çin’le rekabet edemediklerini belirtiyor. İstanbul Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçılar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Öksüz, “AB ülkelerinin Çin’den maske ithalatı 10 milyar Euro’yu aştı. Türkiye ise hibeler sebebiyle maalesef fiyat tutturmada başarılı olamadı, bu yüzden Çin tüm piyasaya hâkim oldu. Hibe şartının kaldırılması gerekiyor” dedi.

Koronavirüs pandemisi ile birlikte tüm dünyada en stratejik ürünlerden biri haline gelen tek kullanımlık cerrahi maskede nisan ayından bu yana 2.4 milyar TL’lik yatırım yapıldı, yıllık kapasite 40 milyar adete yaklaştı. Kontrolsüz artan arz nedeni ile sağlıksız maske oranında patlama meydana gelirken bir diğer sıkıntı ise ihracat tarafında yaşandı. Sektör temsilcileri, halihazırda uygulanan 3 ihracata 1 hibe şartının Türkiye’nin dünyada rekabetçiliğini olumsuz etkilediğini vurguluyor. Maske üreticileri “Üretim iç tüketimi fazlasıyla karşılıyor. Artık hibe şartı kaldırılmalı” talebinde bulunuyor. Öte yandan geçtiğimiz aylarda 5 TL’ye kadar yükselen maske fiyatlarının 20-30 kuruşa kadar gerilemesi nedeni ile birçok üretici zararına dahi olsa ürünlerini elinden çıkaramazken, yakın zamanda ülkenin maske makinesi çöplüğüne döneceği uyarısı yapılıyor.

2.4 milyar TL’lik yatırıma teşvik belgesi

Sanayi Bakanlığı tarafından her ay açıklanan “yatırım teşvik istatistikleri”ne göre nisan ayında 345 milyon TL’lik maske yatırımı için teşvik belgesi düzenlenirken, söz konusu yatırımların yıllık üretim kapasitesi ise 4.6 milyar adet olarak gerçekleşti. Mayıs ayında yatırım miktarı 529 milyon TL, yıllık üretim kapasitesi 12.9 milyar adet, haziran ayında yatırım miktarı 1.2 milyar TL, kapasite 14 milyar adet ve temmuz ayında da yatırım miktarı 302 milyon TL ve üretim kapasitesi de 3.6 milyar adet olarak gerçekleşti. 4 ayda toplamda 2.4 milyar TL’lik maske yatırımı ve 36 milyar adet de yıllık kapasite oluştu. Daha önce yapılan açıklamalarda Türkiye’nin aylık maske ihtiyacının 1.5 milyar, yıllık olarak ise 18 milyar adet olduğu dile getirilmişti.

7 ayda 116 milyon dolarlık ihracat yapıldı

Peki bu üretimin ne kadarı ihraç edilebiliyor? İhracatçı birlikleri örme kumaştan maskeler de dahil olmak üzere söz konusu alanda 2 milyar dolara yakın ihracat potansiyeli olduğunu dile getirmişti. Ancak Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, 2020 Ocak-Temmuz arasında tek kullanımlık cerrahi maske ihracatı 116,5 milyon dolar olarak gerçekleşti. Potansiyelin çok altında kalan ihracatın sebebini ön izin ve hibe gibi uygulamalara bağlayan İstanbul Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçılar Birliği (İTHİB) Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Öksüz, “AB’nin Çin’den maske ithalatı son birkaç ayda 10 milyar Euro’yu aştı. Türkiye ise hibeler sebebiyle maalesef fiyat tutturmada başarılı olamadı, bu yüzden Çin tüm piyasaya hâkim oldu. Hibe şartının kaldırılması gerekiyor. Küresel ölçekte kişisel koruyucu donanım ürünlerine ilişkin talepte bir doygunluğa ulaşıldıktan sonra hibelerin kaldırılmasının bir önemi bulunmayacak” açıklamasında bulundu. Öksüz’ün verdiği bilgilere göre halihazırda tek kullanımlık cerrahi maskede fiyatlar yurtdışında 10 cent civarında iken Türkiye’de söz konusu rakam 40 kuruşa kadar gerilemiş vaziyette.

Üretimin yüzde 80’i kayıt dışı yapılıyor

Son dönemde söz konusu alanda en büyük yatırımlardan biri de AS Holding tarafından gerçekleştirilmişti. Holding’in Yönetim Kurulu Başkanı Uğur Akkuş, tüm bu gelişmelere rağmen ihracatta hala fırsat olduğunu vurguladı. Akkuş, “Tüm dünyaya ihracat yapma potansiyelimiz var. Ancak burada niteliksiz ve kalitesiz maskeyi ayırmak lazım. Maske yatırımı denilen şey bir makine alıp maske basmak değil. Marka oluşturarak, ürünün AB standartları da dahil olmak üzere tüm belgelerini, raporlarını alarak tamamen hijyenik olarak üretmek gerekiyor.

Ancak o zaman ihraç edebilirsiniz. Şu an piyasada maske üreticilerinin yüzde 80’i merdiven altı. Tekstil firmalarında, atölyelerde üretiliyor, entegre bir şekilde üretilmiyor. Bu nedenle piyasada ucuz maskeler mevcut. Bu maskeler ihraç edilemediği gibi, iç piyasada da fazla tüketilemiyor. Bunlar çöp, insanlar bu konuda bilinçlenmeli ve korunmalı” diye konuştu.

‘Ülke maske makinesi çöplüğüne döndü’

Maske üretimine mart ayında başlayan ve 25’e yakın ülkeye ihracat yapan Dentac’ın Tedarik Zinciri Direktörü Ömer Aydın da Çin’in geçen sürede dünyada maskede yeniden büyük oyuncu durumuna geldiğini söyledi. Türkiye’nin dünyada rekabetçiliğinin hibe şartı nedeni ile olumsuz etkilendiğine dikkat çeken Aydın, bu noktada Türkiye’nin hızlı tedarik ve kalite ile öne çıkılabileceğini söyledi.

Aydın, son aylarda artan yatırımlara da değinerek, “Bu iş, yüksek kâr marjı nedeni ile işin ehli olmayanlar tarafından yapıldı. Fiyatlar pandemi öncesine dönünce zararına satıp çıkmaya çalışıyorlar. Ülke maske makinesi çöplüğüne dönmüş durumda” açıklamasında bulundu. Pandemi öncesinde de maske üretimi gerçekleştiren başka bir üretici ise hali hazırda merdiven altı üretimin inanılmaz boyutlara ulaştığını, DMO’nun depolarının dolduğunu, ürün verecek yer bulunamadığı için maskelerin depolarda bekletildiğini ya da zararına satışların arttığını bildirdi.