Evim evim sallanan evim

Teknede enerji(3) Kullanmak ve tüketmek

Enerji konusunun biz son kullanıcıları ilgilendiren kullanma ve tüketme bölümüne başlayalım artık değil mi? Kışın bizim gibi hâlâ teknelerinde olanlar için ayrı bir önem taşır enerji. Uzun kış gecelerinde, iyice yatay hale gelip etkisini yitiren güneşi özlediğimiz yağmurlu günlerde hep gündemdedir. Dirhem dirhem depolanır, son derece dikkatli kullanılır. Kıyı elektriğine bağlanmak kışın en bulunmaz nimettir.

Enerji ihtiyacımızı belirledik, hayallerimizi de ekleyerek sistemin kurulumum veya revizyonunu yaptık.

Sıra geldi bunları kullanmaya… Orası kolay, düğmeye bas çalıştır demeyin. Öyle çok detay ve incelik var ki. Her gün yeni bir şey öğreniyor, doğru bildiğiniz yanlışlarınızı düzeltiyorsunuz. Enerji konusunun temelini öğrendikçe tüm sistemleri çok daha etkili ve verimli kullanabiliyor, aküleri incitmeden, ortalama donanımdaki bir teknede bile ev konforuna yakın yaşayabiliyorsunuz. Önemli olan sistemi iyi kurgulamak, takip etmek ve zamanlama gibi inceliklere dikkat etmek. Doğru zamanlama ile hemen her yardımcı aleti kullanabiliyoruz… İnanın abartmıyorum!

Teknelerde enerjiyi sarf ederken öncelikle o sırada kullanılan enerjinin kaynağını ve anlık üretim miktarını yakından takip etmek önemlidir. Akülere akan enerji, motor/alternatör grubundan, jeneratörden, güneşten vs. gelebilir. Bunların kombinasyonları da olabilir.

Motor alternatöründen enerji üretimi

Normal seyir hızlarında üretilecek amperin, alternatör maksimum kapasitesinin yarısı olacağını düşünerek; mesela 80’lik bir alternatörün 6001500 devir arasında 40-50 amper/saat enerji üreteceği, tam performansa 1500 devrin üzerinde çıkacağı ve bunun da ısı vs. gibi nedenlerle belli bir kayıpla akülere gideceği öngörülmelidir. Seyir sırasında buzdolabına ilave olarak otopilot, navigasyon aletleri, radar vs. gibi ilave elektrik kullanımı olur. Bununla motorun ürettiği enerjinin 15-25 amperlik kısmı zaten kullanıldığından, düşük devirli motor+yelken seyirlerinde akülere saatte ancak 20-30 amper enerji gönderilebileceği de dikkate alınmalıdır. Fazladan kullanılmak istenen cihazlarla çekilecek elektrik için yeterli enerji fazlasının kalmayabileceği, bu kullanımların doğrudan akü rezervinden gideceği hatırda tutularak çok dikkatli olunmalıdır. Alargada enerji için motor çalıştırıldığında da rölanti devri gibi 7001000 devirde yine alternatörün ürettiği enerjinin az olacağı unutulmamalıdır. Araya takılacak regülatörler ile bu kayıplar azaltılabilir. Full motor seyri gibi alternatörün tam kapasite devrede olduğu durumlarda bile, standart bir alternatörün akü kapasitesinin maksimum %80-85’ini doldurabileceği

unutulmamalıdır. Ama yine de yüksek devirli uzun motor seyirlerinde (1500 devrin üzeri) genellikle kullanılabilecek miktarda enerji fazlası da ortaya çıkabilir. Akülerin gece kayıplarının tamamlanmasını beklendikten sonra, bu ekstra elektriği makul sınırlar içinde kullanabiliriz.

Jeneratörlerin enerji kaynağı olarak kullanıldığı durumlarda

Jeneratörün kapasitesi ve kullanılması planlanan cihazların toplam enerji ihtiyacı dikkate alınmalıdır. Mesela 5 kVA (5000 watt) bir jeneratör su yapıcı için açıldı… Su yapıcı 1500 watt çekiyor. Bu esnada elektrik süpürgesi çalıştırmaya karar verdik. Süpürge 2400 watt çekiyor. Aynı anda eşimizin canı kahve çekti su ısıtıcı çalıştı. Artı 1500 watt. 5400 watt ile kapasite aşımı oldu… Kaldı ki tüm bu cihazların ilk çalışma anı olan 30 saniyelik demarajı sırasında kullandığının 1,5 katını da çektiği göz önüne alındığında, bizim jeneratörün başı dertte demektir. Aman dikkat, jeneratör var diye her cihazı aynı anda kullanmayın sakın! Jeneratörle aküleri şarj ederken güçlü bir redresör bu şarj süresini ciddi ölçülerde kısaltır. Tabii saatlik şarjın toplam akü bankının %10'unu geçmemesine de özen gösterilmelidir.

Güneş panelleri kullanımında

Hepimizi en çok ilgilendiren, en sıklıkla kullandığımız, en çevreci ve en ekonomik enerji kaynağıdır. Güneş panelleri için bize söylenen enerji üretim miktarları, temmuz-ağustos aylarında, öğle saatinde güneşin en dik geldiği senaryodaki üretimleridir. Bu ideal şartlar genel kullanımın çok küçük bir yüzdesinde geçerlidir. Sabah ve gün batım saatlerindeki yatay ışıkla, ilkbaharsonbahar aylarındaki güneşle performans düşer. Yine direğin, bayrakların, roll bar aksesuarlarının ya da seyir yaparken yelkenlerin gölgeleri yüzünden de üretilen enerjide anlamlı düşüşler yaşanır. Teknedeki enerji takip monitörleri bu nedenle önemlidir. Buradan gece ne kadar enerji kullanmışız, güneş bunun ne kadarını basmış, aküler ne durumda anlayabiliriz. Bu enerji bütçesinin denkleşmeye başladığı anlardan itibaren fazladan kullanmak istediğimiz aletleri çalıştırmanın zamanı gelir.

Biz çamaşır yıkamak ya da ekmek yapmak için bu ideal zamanları kollarız. Uzunca yol yaptığımız günlerde yolda su yapıcıyı da çalıştırıp tankları da aküleri de tam doldurduğumuz için (motor ya da motor+yelken durumlarında) ertesi gün, güneş gece kullanımını hemen yerine koyar. Güneşin iyi olduğu günler için de benzer koşullar geçerlidir. Günün kalanı çamaşır ve sonrasında ekmek yapmak için idealdir. Bunun dışında da fazladan elektrik gerektiren şeyleri biz genelde öğle saatlerinde kullanmaya özen gösteririz. Enerji üretiminin oldukça düştüğü sonbaharda ise saatte 5 amper çeken bilgisayarı bile kullanırken dikkat ederiz.

Bana daha önce teknede asla olmaz dedikleri kahve makinesi, mini su ısıtıcı, mikrodalga, çamaşır makinesi, ekmek makinesi gibi aletleri ben tüm bu yukarıda anlattığım faktörleri dikkate alarak kullanıyorum. 450 watt ekmek makinesi, 1800 watt çamaşır makinesi, 1000 watt su ısıtıcı, 750 watt mikrodalga; 3000'lik inverter ile enerji balansımızın uygun olduğu durumlarda rahatlıkla çalıştırılabiliyor.

KeyfeSeyir'in servis enerji sistemi; iki ayrı yerleşimli çift MPPT'li toplam 900 watt güneş panelleri ve toplam 800 amperlik dört jel servis akümüzden oluşuyor. Teknede devamlı açık duran 1000'lik bir inverter ve lüzum halinde kullandığımız 3000'lik ikinci inverter mevcut. Tüm elektrikli cihazlarımızın çektiği enerjiyi biliyoruz. Akü monitörü ile yakın takip ederek ihtiyacımıza göre kullanıyoruz.

Tabii enerji kaynaklarınızın, akülerinizin çok yeterli ve iyi olmaları, kullanırken çok dikkat etmeniz enerji konusundaki sorunların hepsini çözemiyor maalesef. Isı sensörlerinin, regülatör sistemlerinin, alternatör ve redresör kapasitelerinizin ve özellikle tüm bağlantıların doğru ve yeterli olması gerekiyor. Yoksa her şey harika iken sistemin niye hâlâ kendi kendine yetmediğini bir türlü anlayamıyor; sürekli dertlenip

araştırıyorsunuz… Bitmek bilmeyen soru ve sorunlarımızla az kafa şişirmedik biz de. Geçen sene teknenin tüm elektrik kabloları ve tüm bağlantıları kontrol edilip elden geçirildi, birçoğu yenilendi, bağlantıları düzenlendi. Bu sayede, ilk defa bu sene enerji açısından kendine yeten bir tekne olmanın doyumsuz keyfini yaşayabildik gerçekten.

Enerji kullanımda önemli birkaç not

Kıyı elektriği kullanımında; kıyı voltajları özellikle restoran iskeleleri ve bazı marinalarda kıyı voltajının 220'nin çok altında olabileceği, bunun cihazları bozabileceği unutulmamalı, redresör limitlerinin korumaya yetip yetmediğine konmamalı.

Kıyıdan gelen istenmeyen kaçak elektrikler için bir galvanik izolatörün tekneye takılması önemli.

Yelkenleri iyi trim yapınca otopilotun kullandığı enerji de düşer.

Aküler ne kadar boşalmışsa başlangıçta o kadar hızla şarj olurken, şarj durumu artıp voltaj yükseldikçe giderek akım yani aldıkları amper azalır. Daha iyi şarj olmaları için daha yüksek gerilimli kaynağa ihtiyaç duyarlar. O nedenle akülerin tam dolması için, özellikle güneşin zayıfladığı aylarda seyrek aralıklarla kıyı elektriği ya da jeneratör ile tam doldurulması akü ömrünü uzatır.

Teknede kullanılacak elektrikli aletler, alternatiflerinin en düşük watt'lılarından seçilmeli.

LED ışıklar dışında ışıklandırma mümkünse olmamalıdır. Aydınlatmada gündüz şarj olan solar ışıklar kullanılabilir.

Buzdolaplarının yalıtımı, gaz durumu ve termostat durumunun iyi olduğundan emin olunmalı. Böylece termostat doğru çalışır ve enerji sarfiyatı kontrollü olur. Dondurucuya konacak gıdalar öncesinde mümkünse normal dolapta bir-üç saat bekletilmeli, ılık sıcak şeyler kesinlikle tam soğumadan konmamalı. Kapaklarının sık açılmasını engellemek için günlük soğuk içeceklerin termoslarda saklanması yardımcı olabilir.

Buzdolabı ayarlarını yaparken olabildiğince orta ayarlarda kullanmak, hatta havaların serinlediği aylarda daha da düşürmek enerji tasarrufu sağlar. Ayrıca buzdolaplarında hava dolaşımına engel olacak aşırı sıkıştırmalardan da kaçınılırsa termostatlar daha rahat devreye girer.

Akülerin bulunduğu alanlar iyi havalanırsa ısı düşer, performans artar. Aynı şekilde prizlerdeki kablo, adaptör ve cihazlardan ısınanları iyi takip edip ayırmak lüzumsuz enerji sarfiyatını önler.

Aşırı enerji kısıtlaması gerektiği durumlarda; otopilot yerine tekneyi elde kullanmak, tatlı su ayak pompalarını tercih edip hidroforu az çalıştırmak, elektrikli değil manuel tuvaleti kullanmak (bizde biri elektrikli biri manuel, seçebiliyoruz) gibi detaylara dikkat edilmeli.

Elektrikli alet ve cihazları aynı anda özen gösterilmeli, akülerden ani enerji çekilmelerinden olabildiğince kaçınılmalı.

Sözün özü

Enerji planlaması konusunda; teknede ne kadar zaman geçireceğimize, kıyıdan ne sürelerle uzak kalacağımıza, olmazsa olmazlarımıza, gerekliliklere ve bizi mutlu edecek ekstralara hatta gelecek planlarımıza göre ihtiyaçları belirlemek iyi bir başlangıç olur. Sonrasında buna uygun olarak hangi enerji kaynaklarından enerji kullanacağımıza ve hangi tip akülerde depolayacağımıza karar vermeye sıra gelir. Tekneye ve bütçemize en uygun olan, olabildiğince en iyi alternatifleri seçerek tekneye doğru bir şekilde montajlarını sağlamak, sistemi ve tüketimi akü monitörlerinden gözlemek, enerji sistem kurulumunun en önemli aşamalarındandır. Sistemi ihtiyacımızın

%10-30 üzerinde oluşturmak uzun vadede kolaylık sağlar.

Sistemin kurulumu ve tüm bağlantılarını yaptıktan sonra üretim ve tüketim aşamalarını, akü durumunu yakın takip ederek, olabiliyorsa akü monitörüne bakarak doğru zamanlamalar ile yapmak çok önemlidir. Elimizdeki enerjinin ne şekilde kullanılacağına karar vermek bu bilgiler ışığında kolaylaşır ve bizler “Asla olmaz” denilen bazı ev gereçlerimizi bile doğru zamanlama ile sisteme zarar vermeden kullanmayı başarırız. Az şey mi bunlar…