Püf noktası
Hangi buzdolabı? Nasıl bir elektrik sistemi?
Buzdolabı seçiminizi; teknenizin boyu, yaptığınız seyirlerin uzunluğu, geçirdiğiniz süre gibi değişkenlere göre belirlemelisiniz. Hafta sonu keyfi için denize çıkan bir aile iseniz, güneyde 10 gün alargada kalmayı seven bir tekne sahibi kadar geniş buzdolabı alanı ihtiyacınız olmaz. Ninkasi Genel Müdürü Suphi Komut’tan “Buzdolabını hangi tipte almalıyız, ne kadar elektrik harcar, seçeneklerimiz nelerdir?” gibi merak ettiğimiz soruların cevaplarını aldık.
Hangi buzdolabını alacağınız elektrik sisteminizle doğru orantılıdır. Her model için enerji sistemi ne olmalı, tek tek inceleyelim.
Temel olarak altı farklı seçeneğimiz var.
1) Buzluk,
2) Peltier (elektronik soğutmalı) buzdolabı,
3) 220 volt kompresörlü buzdolabı,
4) Üçlü sistem absorbsiyonlu buzdolabı (Tüp gaz, 12 volt DC ve 220 volt AC buzdolabı),
5) 12/24 volt orijinal kompresörlü buzdolabı,
6) 12/24 volt kompresörlü üstten kapaklı buzdolabı.
Buzluk: Bilinen en basit ve en eski soğutma yöntemidir. Daha önceden derin dondurucu içine konulan buz kapları en az 24 saat dondurularak ısı emmesi sağlanır. Daha sonra buz kalıpları buzluk içine konularak, buzluğun içindeki sıcaklığı +5 °C civarında tutmaya çalışır. Ancak burada kullanılan buz kalıplarının içindeki malzeme kalitesine bağlı olarak soğutma verimliliği çok değişebilir. Marketlerde satılan buzluklar, ekonomik fiyatı amaçladığından, en basit ve verimliliği en düşük olanlardır. Isı emme kapasitesi çok yüksek özel kimyasallar da bulunmaktadır. Buz kapları ortamdan ısı emerken, havadaki nem, buzluk üstünde yoğuşur ve buzluk içinde nemli, sulu bir ortam oluşur. Bu şekilde genellikle ambalajlı içecekler kamplarda soğuk tutulabilir, kısa süreli dört-beş saatlik uygulamalar için uygundur. En büyük avantajı çok ucuz olmasıdır.
Bilinen en ekonomik fakat etkinliği de en kısa olan soğutma sistemidir.
Peltier sistemi buzdolabı (Peltier soğutuculu buzluk): Peltier sistemi bundan yaklaşık 50 yıl önce uzay çalışmaları için geliştirilmiş, uydulara güneşten enerji sağlamak için yapılan uygulamadır. Peltier seramik bir malzemedir. Akımı bir yönde geçirirseniz, bir yüzü soğutucu, diğer yüzü ise ısıtıcı olarak çalışır. Akım yönünü ters çevirirseniz de bu sefer soğutucu yüzü ısıtıcıya, ısıtıcı yüzü de soğutucuya döner. Bu ürünler ilk çıktığında hem buzdolabı hem de börek ısıtıcısı gibi kullanılmıştır. Verimliliğini artırabilmek için genellikle hızlı devirli fanlar kullanılır. Doğrudan çakmaklıktan çalışır. Herhangi bir akü koruma sistemi yoktur. 25°C klimalı ortamlarda soğutma performansı yeterlidir. İçine sıcak konan malzemeleri soğutamaz ancak soğuk konan malzemeleri klimalı ortamlarda soğuk tutabilir.
Avantajı ekonomik olarak oldukça ucuz olması, dezavantajı ise enerji verimliliğinin ve soğutma kapasitesinin çok düşük olması, bir de 20°C sıcaklık farkı ile çalıştığından, 30°C’den daha sıcak havalarda soğutma işlevini yitirmesidir.
Binek aracı olanlar bu ürünleri yolda giderken kullanır (fiyatının ucuz olmasından dolayı); daha sonra tam bir akü canavarı olduğunu anlayınca kullanmayı bırakırlar. Klimalı ortam gerektirdiğinden teknelerde kullanımı uygun değildir.
220 volt kompresörlü buzdolabı:
Bu bizim bildiğimiz evdeki buzdolabımız gibi bir çözümdür. Ancak ev buzdolapları, titreşimli ve sallantılı ortamlara göre tasarlanmaz. Bu ortamlardaki kullanım ömürleri test edilmemiştir. Dayanıklılığının ne olacağı belirsizdir. Ancak daha ekonomiktir. Tuzlu ortama göre yapılmadığından, özellikle tabanında paslanma erkenden başlar.
Üçlü sistem absorbsiyonlu buzdolabı (Tüp gaz, 12 volt DC ve 220 volt AC buzdolabı: Ana soğutma sistemi, lüks otellerdeki amonyaklı minibar soğutma sistemidir. Ana özelliği çalışırken belli belirsiz bir şırıltı dışında bir ses duyulmaması ve çok sessiz olmasıdır. Özellikle Avrupalı karavan üreticilerinin kullandığı bir sistemdir ve Avrupa iklim sınıfına uygun olarak geliştirilmiş. Hem tüp gaz pilot aleviyle hem 12 volt rezistans hem de 220 volt rezistans ile çalışır. Avantajı, bu üç çeşit enerji ile çalışabilmesinin sağladığı müthiş esnekliktir. Avrupalı karavan üreticileri bu ürünleri hemen hemen tüm karavanlarında standart olarak kullanır.
Dezavantajları ise sistemin çok enerji harcıyor olması (yaklaşık 5 kat) ve soğutma kapasitesinin sınırlı olmasıdır. Özellikle bizim ülkemiz gibi yazları 4045 °C sıcaklığa çıkan yerlerde, sürekli devrede olsa bile soğutma kapasitesi yetersiz kalır.
140 litrelik bir buzdolabı bu sistemle çalıştırıldığında yaklaşık bir günde 2,8 kWh elektrik harcar. (Normal büro tipi buzdolabı yaklaşık 0,5 kWh harcar, birbirine kıyaslayacak olursak, 2.8÷0.5= 5.6 kat tüketir.)
Bunun için gerekli akü sistemini hesaplayalım:
1 günde 2800 watt÷12 volt=233 amper/saat harcar
Sadece 12 volt ile çalıştığında 3 adet 100 Ah akü ve 3 adet 180 watt panel kullanmak gerekir.
Tabii karaya bağlandığınızda 220 volt ile çalıştırma veya tüp gazla çalıştırma imkanı da bulunur.
Bu üründe asıl sorun, Avrupa iklim sınıfı (N sınıfı: 32C) için geliştirildiğinden 32 °C’den daha sıcak iklim şartlarında, soğutma kapasitesinin yetersiz kalmasıdır.
12/24 volt orijinal kompresörlü buzdolabı: 12/24 volt kompresör ile üretilmiş buzdolabıdır. Bildiğimiz buzdolabının soğutma ve kontrol sistemi 12 volt doğru akımla çalışacak şekilde yapılmıştır. Kompresör doğru akımla çalıştığından, 220 volt asenkron motorlardaki demeraj akımı oluşmaz. Yani 7-10 kat akım çekilmez. Ayrıca ev tipi buzdolabı gibi sabit bir yerde durmak için değil, araç üstünde veya teknede, titreşimli ortamlarda çalışabilecek şekilde üretilmiştir.
Benzer şekilde 140 litre buzdolabı için hesap yapalım:
100 watt güç tükettiğini; buzdolabının yine %30 oranında çalışıp, %70 durduğunu varsayalım.
Tüketilen enerji=( %30Xyükte harcanan güç)+( %70 boşta harcanan güç)
Tüketil enenerji=(0,30X100) +(0,70X0)=30 watt tüketilen anlık enerji, 1 saat içinde 30 watt/saat tüketilir. 1 günde ise; 24 saatX30 watt=720 watt/saat=0,72 kWh enerji tüketilir.
Bunu doğru akım ile güneş panelinden 12 volt’luk akülerden sağlayabilmek için de
24 saatte tüketilen güç÷12 volt=amper/saat akü
720 watt/saat÷12 volt=60 amper/ saat olur.
Yani 1 adet 100 Ah akü, 1 adet de 180 watt panel kullanmak gerekir.
12/24 volt kompresörlü üstten kapaklı buzdolabı:
Tekne ve araçlarda çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Bu ürünler ilk olarak uluslararası taşımacılık yapan tırlar için geliştirilmiştir. Bu nedenle ürünlerde orijinal olarak akü koruma özelliği de bulunur. Tırlar kullanılmadığında güneş altında bekletildiğinden, bu buzdolapları normal soğutucu gibi değil, derin dondurucu gibi çok daha hızlı soğutma yeteneğine sahiptir, -18 °C’ye kadar düşebilirler. Hatta bu ürünlerin bazı modelleri, evdeki buzdolabından bile 3-4 kat daha hızlı olarak, bir saat içinde hızlı buz yapabilir.
Bu nedenle, genellikle ek soğutucu olarak kullanılır. Özellikle yaz aylarında çok hızlı buz yapılabilmesi çok aranan bir özelliktir.
Gelelim enerji tüketimine
Hızlı buz yapan 52 litrelik modeli alırsak, yaklaşık 60 watt enerji tüketimi bulunur.
Ürünler üstten kapaklı olduğu için, önden kapaklı normal buzdolabına göre ısıyı muhafaza etme yetenekleri daha iyi olduğundan %20 gibi bir çalışma oranıyla çalışır.
%20 çalışma ve %80 durma oranı olarak varsayalım;
Tüketilen enerji: ( %20Xyükte harcanan enerji)+( %80Xboşta harcanan enerji)
Tüketilen Enerji: (0,20X60)+(0,80X0)=12 watt
1 saatte 12 watt/saat
1 günde ise 24 saatX12 watt=288 watt/saat= 0,288 kWh
Bunu doğru akım ile güneş panelinden 12 volt’luk akülerden sağlayabilmek için de
24 saatte tüketilen güç÷12 volt=amper/saat akü olacak
288 watt/saat÷12 volt=24 amper/ saat olur.
Yani 1 adet 100 Ah akü fazlasıyla yeterli olur (4 gün çalışabilir). 1 adet de 180 watt panel kullanmak gerekir.
Enerji tüketiminin düşük olması avantajına karşılık, kullanım alışkanlığı bakımından, önden kapaklı ürüne göre daha az tercih edilir.
Teknelerde, özellikle yaz aylarında içecekleri çok hızlı soğutmada, hızlı buz yapmada veya ek dondurucu olarak da kullanılır.