Kurban fetvaları
ESKİDEN birçok mesele müftülere ve şeyhülislâmlara sorulup, verecekleri fetvaya göre hareket edilirdi. Kanuni Sultan Süleyman’ın meşhur Şeyhülislâmı Ebussuud Efendi, bir gün sabah namazından ikindi namazına kadar, adamlarıyla birlikte ne kadar fetva yazdıklarını hesapladığında, ortaya 1413 rakamı çıkmıştı.
En ilginç fetva verme yöntemi Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde 23 yıl şeyhülislâmlık yapan Zenbilli Ali Efendi’ye aitti. Şeyhülislâm Ali Efendi, fetva isteyenlerin sorularını yazdıkları kâğıtları koyabilmeleri için evinin penceresinden devamlı olarak zenbil denilen bir sepet sarkıtırdı. Soruları buraya koyanlar, cevaplarını da bu zenbilin içinden alırlardı. Şeyhülislâm bu alışkanlığından dolayı, halk tarafından “Zenbilli Müftü” olarak adlandırılmıştı.
Fetva bir meselenin dini-hukuki durumuna açıklık getirirdi. Müftülerin verdiği fetva bir bakıma, Kur’an ve peygamberin sünnetinde yer alan dini bir hükmün açıklanması ve kapsamının belirlenmesidir. Fetva yetkili bir müftüden alınabileceği gibi Osmanlı İmparatorluğu’nda en büyük dini yetkili olan Şeyhülislâm’dan da alınabilirdi.
Fetva almak için soru soran kişi durumu “mesele” adı altında ve kendi ismini vermeden yazılı olarak fetva makamına arz ederdi. Fetvalarda meselesi olan kişiler gerçek adlarıyla yer almayıp erkekler için Zeyd, Amr, Bekir, Halit, kadınlar için ise Hind Zeynep gibi temsili isimler kullanılırdı. Fetvalarda genellikle soru kısmı ayrıntılı olur, cevap ise “Olur, olmaz, caizdir, değildir” gibi biriki kelimeden oluşurdu. Kısa cevabın yeterli olmadığı durumlarda cevap kısmı da oldukça ayrıntılı olurdu. Fetvanın sonunda, fetvayı veren müftünün adı ve sıfatı bulunurdu.
Kanuni Sultan Süleyman ve oğlu İkinci Selim dönemlerinde 29 yıl şeyhülislâmlık yapan Ebussuud Efendi’nin Ertuğrul Düzdağ tarafından yayınlanan fetvalarından kurbanla ilgili olanları aşağıda veriyoruz:
Soru: Kurban olunacak hayvan, kesilirken kaç ayağı bağlanıp, hangi ayağı boşta kalması caiz olur.
Cevap: Üç ayağı bağlanıp, arka ayağının sağı boş konup, sol yanı üzerine yatırılır.
Soru: Zeyd Kurban Bayramı’nda, fakir komşusu Amr’a kurban parasını verse, üzerine lazım olan kurban vazifesini yapmış sayılır mı?
Cevap: Caiz olmaz. Eğer kurban günleri geçerse, ondan sonra caiz olur.
Soru: Zeyd’in Allah rızası için olmayıp, belki kötü niyetle ziyafet maksadıyla kestiği davar Allahu Teala hazretlerinin “Allah’dan başkası için kesilecek kurban helal olmaz” kelam-ı şerifine dahil olup, haram olur mu?
Cevap: Hayvanı, arkadaşı Amr’a hürmeten boğazlamış olur.