İkinci Abdülhamid, Arnavutça hutbeye izin vermemişti
OSMANLI döneminde Müslümanlar’ın bir bütün olması siyaseti izlenmişti. Türkiye’nin Yakınçağ tarihinin önemli tarihçilerinden Prof. Dr. Vahdettin Engin’in bulduğu bazı belgeler İkinci Abdülhamid’in bu birliğin bozulmaması için Arnavutça hutbeye bile izin vermediğini ortaya çıkarmıştı.
Arnavutlar’ın yaşadığı İşkodra’da imparatorluğun son yıllarında hutbe okunurken yeni bir âdet başlamıştı. Cuma hutbesi Arapça okunduktan sonra imam Arnavutça anlamını cemaate söylüyordu. Ancak bu uygulama bir müddet sonra din adamlarını ve halkı ikiye böldü. Hatta iş tarafların silahlı olarak camiye gelmesine kadar gitti.
Bu gelişmeler üzerine 1891 Temmuz’unda mesele İstanbul’a soruldu. Şeyhülislâm, hutbenin
Arapça olarak okunduktan sonra cemaate Arnavutça mealinin de okunmasında bir sakınca olmadığı şeklinde görüş bildirdi. Hükümet de şeyhülislâmın görüşü doğrultusunda, Arnavutça hutbe okunabileceği kararına vardı. Fakat bu aşamada İkinci Abdülhamid duruma müdahale etti.
İkinci Abdülhamid’in esas endişesi, ülke bütünlüğünü tehlikeye düşürecek birtakım gelişmelerin yaşanması idi. Yani padişaha göre işin siyasi bir boyutu da vardı ve esa olarak bunun göz ardı edilmemesi lazımdı.
Padişah, hükümete gönderdiği yazıda şu konuların üzerinde dur muştu: “Kur’an’ın halkın anlayabileceği dilden vaizlerce izah edi mesi ile Cuma hu besinin Arnavutç okunması birbirinden ayrı şeylerdir. Bildiğiniz gibi, bir süre önce Arnavutlar siyasi amaçlı bir örgü kurdular. Bunlar Arnavutça’yı ıslah etmek gibi gerekç lerle Arnavutça eğ tim yapmak istiyo lar. Bu amaçla Lat harfleriyle yazılmış alfabe kitaplar hazırladılar. Cuma hutbesinin cemaate Arnavutça okunması meselesinin gündeme getirilmesi de söz kon su maksatlara hizmet etme amacını taşımaktadır. Bunun önü alınmadığı takdirde, Arnavutça bütün kitapla Latin alfabesi ile yazılmak istenecek bu talep giderek Kur’an-ı Kerim’in d Latin harfleri ile yazılması gibi vahi bir netice doğuracaktır”.
Padişahın bu müdahalesi üzerin hükümet, Cuma hutbesinin Arapça okunmaya devam edilmesi yönünd karar verdi.