2021, sanayinin devlerinin rekor satış ve kâr yılı oldu

İhracattaki güçlü büyüme ile döviz kurları ve enflasyondaki hareketlenme sanayi devlerine rekor satış ve kar getirdi. İSO Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nda yer alan firmaların üretimden satışları 2021 yılında yüzde 73,8’lik artışla 2 trilyon 48 milyar lira oldu. İlk 500’ün toplam faaliyet karı da yüzde 139 oranında artarak 342 milyar liraya çıktı.

İstanbul Sanayi Odası (İSO), Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nın 2021 yılı sonuçlarını açıkladı. Buna göre, 2021 yılında üretimden satışlara göre en büyük kuruluş 136 milyar 793 milyon TL ile TÜPRAŞ (Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş.) oldu. Sıralamada ikinci 67 milyar 305 milyon TL ile Ford Otomotiv Sanayi AŞ, üçüncü 55 milyar 187 milyon TL ile Star Rafineri, dördüncü 46 milyar 152 milyon TL ile Toyota Otomotiv ve beşinci de 38 milyar 669 milyon TL ile İskenderun Demir ve Çelik oldu. İSO Başkanı Erdal Bahçıvan tarafından açıklanan araştırmanın sonuçlarına göre, Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşunun 2020’de 1,2 trilyon lira olan üretimden satışları 2021 yılında yüzde 73,8’lik artışla 2 trilyon 48 milyar lira oldu. 2019’da yüzde 16,4; 2020’deki yüzde 15,3’lük artışlar dikkate alındığında 2021’de yüksek bir büyüme performansı söz konusu.

Artışın yüksek olmasında ihracattaki güçlü büyüme ile döviz kurları ve enflasyondaki hareketlenme etkili oldu. Geçmiş dönemlerle kıyaslandığında, İSO 500’ün üretimden satışlarında bundan daha yüksek oranlı artışların son olarak 1992-1997 dönemindeki yüksek enflasyon ortamında gerçekleştiği görüldü. Söz konusu dönemde İSO 500’ün üretimden satışlarının yıllık artış oranları o yıllarda da yüzde 78 ile yüzde 112 aralığında seyretmişti. Tüketici enflasyonundan arındırıldığında ise üretimden satışlar 2021’de yüzde 27,7 oranında artış gösterdi. İSO 500’ün ihracatı da yüzde 33,9’luk artışla 85,8 milyar dolara ulaşarak, Türkiye genelinin 1,1 puan üzerinde gerçekleşti. Böylece İSO 500 tarihindeki en yüksek ihracat rakamına ulaşıldı. İSO 500’ün ihracat performansı Türkiye ihracatı açısından da belirleyici oluyor. Zira, İSO 500’ün ihracatının 2021 yılında Türkiye ihracatından aldığı pay yüzde 37,8’den yüzde 38,1’e yükseldi.

FAALİYET KARI 143,3 MİLYAR TL

Yüksek büyümenin yaşandığı 2021 yılında sanayi kuruluşlarının karları da yüksek oranda artış gösterdi. Araştırmaya göre İSO 500’ün 2021’de faaliyet karı yüzde 139 oranında artarak 143 milyar liradan 342 milyar liraya çıktı. Böylece faaliyet karlılığı 4 puan artışla yüzde 14,8’e yükseldi. Benzer şekilde

faiz, amortisman ve vergi öncesi kar da yüzde 120’ye yakın bir artışla 185 milyar liradan 405 milyar liraya sıçradı. Bunun sonucunda FAVÖK karlılığı 3,6 puan artışla yüzde 17,5’e çıktı. Vergi öncesi kar ve zarar toplamı ise yüzde 137 artarak 92,5 milyar liradan 219 milyar liraya yükseldi. Bu gelişme satış karlılığını 2,5 puan artışla yüzde 9,5’e taşıdı. Öte yandan kar eden kuruluş sayısı 405 olurken, faiz, amortisman ve vergi öncesi kar elde eden firma sayısı ise 489 oldu.

İSO 500’ün finansman giderleri Tl’deki değer kaybı, enflasyondaki artış ve faiz oranlarındaki yükselişin etkisiyle yüzde 135 oranında artarak 89 milyar liradan 209 milyar liraya yükseldi. Aynı yılda faaliyet karındaki artış yüzde 139 ile daha yüksek gerçekleşti. Böylece finansman giderlerinin faaliyet karına oranı hafif düşüşe rağmen son yıllarda olduğu gibi yüzde 60’ın üzerinde kaldı.

TOPLAM BORÇLAR ARTIYOR

İSO 500'ün ana bilanço göstergesine göre, 2021 yılında İSO 500’ün aktif toplamı yüzde 65,4 artarak 1,3 trilyon liradan 2,1 trilyon liraya yükseldi. Aktifler içerisinde ana kalemlerde dönen varlıklar yüzde 74 artışla 821 milyar liradan 1,4 trilyon liraya ulaşırken, duran varlıklar yüzde 51 artışla 467 milyar liradan 706 milyar liraya yükseldi. Dönen varlıkların toplam aktifler içindeki payı yüzde 67’ye çıkarken, duran varlıkların payı yüzde 33’e geriledi. Dönen varlıkların payının yükselmesi, sanayi kuruluşlarının işletme sermayesi ihtiyacındaki artışa işaret ediyor. Özkaynaklar 407 milyar liradan 624 milyar liraya yükselerek yüzde 53 artarken, toplam borçlar 881 milyar liradan 1,5 trilyon liraya çıkarak yüzde 71 büyüdü.

Alt kalemler incelendiğinde ise mali borçlar yüzde 59,3; diğer borçlar yüzde 86,5 arttı. Bir önceki yıldan farklı olarak 2021 yılında diğer borçlar mali borçların oldukça üzerinde büyüdü. Bu veriler sanayicinin mali borçlarla değil daha çok piyasa borçlarıyla işlerini döndürdüğüne işaret ediyor. Ayrıca borçların vadelerine göre gelişimi incelendiğinde ise kısa vadeli mali borçlardaki artış yüzde 65,5; uzun vadeli mali borçlardaki yüzde 55 oranındaki büyümenin üzerinde gerçekleştiğini gösteriyor.

ÖZKAYNAKLARIN PAYI EN DÜŞÜK SEVİYEDE

Sanayicinin borç/özkaynak ilişkisine bakıldığında, İSO 500 araştırması son yıllarda kaynak yapısının özkaynaklar aleyhinde bozulduğuna işaret ediyor. Buna göre, 2015 yılında ilk kez yüzde 60’ların üzerine çıkan borçların payı, 2019 ve 2020 yıllarında yüzde 68,4’e kadar yükselmişti. 2021’de ise toplam borçların payı 2,3 puan daha artarak ilk kez yüzde 70 sınırını aştı böylece özkaynakların payı yüzde 29,3’e geriledi. Böylece toplam kaynaklar içinde borçlar şimdiye kadarki en yüksek, özkaynaklar ise en düşük payı aldı.

Araştırmaya göre, İSO 500’de 2009 yılından sonra yabancı sermayeli kuruluş sayısında yaşanan kademeli gerileme, 2018 ve 2019 yıllarındaki duraklamanın ardından son 2 yıldır yeniden sürüyor. 2020’de yabancı sermayeli kuruluşların sayısı 7 adet azalırken, 2021 yılında sayı 1 adet daha azalarak 109’a indi. 2021 yılında İSO 500’deki 109 yabancı sermaye paylı kuruluşun toplam üretimden satışlar içindeki payı yüzde 31,3’den yüzde 28,6’ya düştü. Öte yandan 2020 yılında 19 alt sektörde yabancı sermaye paylı kuruluş faaliyet gösterirken, 2021 yılında bu sayı 20 alt sektör oldu. En çok yabancı sermaye paylı kuruluşun faaliyet gösterdiği sektör 24 kuruluş ile motorlu kara taşıtları olurken bu sektördeki kuruluş sayısı da 1 adet arttı.

İSO 500’DE Ar-ge harcaması yapan kuruluş sayısına bakıldığında, 2013’ten itibaren görülen kademeli artışın 2018’den sonra durağanlaştığı görülüyor. İSO 500’de AR-GE harcaması yapan kuruluş sayısı 2019’da 262; 2020’de 271 iken, 2021’de 265 olarak kayıtlara geçti. 265 şirketin AR-GE harcamaları da anket verilerine göre yaklaşık 9 milyar TL düzeyinde ger

çekleşti. 2020’de AR-GE harcamaları yaklaşık 6,2 milyar seviyelerindeydi. Bu durum 2020’ye göre yaklaşık yüzde 44’lük artışa işaret etti. Ar-ge harcaması yapan kuruluşların sektörel dağılımına bakıldığında ise gıda ürünleri imalatı ilk sırada yer alırken, motorlu kara taşıtları ikinci, kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı da üçünü sırada yer alıyor.

KDV YÜKÜ YÜZDE 91 ARTTI

Araştırmaya göre, devreden KDV sorununun 2021 yılında da artarak devam ettiği görülüyor. İSO 500’ün üzerindeki devreden KDV yükü yüzde 91 gibi büyük bir artışla 24 milyar liraya yaklaştı. Araştırmaya göre, devreden KDV yükü 2019’da 10,8 milyar TL 2020’de ise 12,3 milyar TL olarak gerçekleşmişti.