ON BİRİNCİ KALKINMA PLANI, EKONOMİYE ÇARE OLUR MU?
2019-2023 dönemini kapsayan 11. Kalkınma Planı 8 Temmuz 2019’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından TBMM’ye sunuldu.
Onuncu Kalkınma Planı T.C Kalkınma Bakanlığı’nca hazırlanan son plan oldu. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk kalkınma planı T.C Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlandı. Peki 11. Kalkınma Planı 2019-2023 dönemi için neler öngörüyor? Bir önceki planın hedef ve politikaları ile karşılaştırıldığında karşımıza nasıl bir tablo çıkıyor?
Kalkınma planları ülkelerin ekonomik faaliyetlerini uzun vadeli bir yaklaşımla ele alan kamu kesimi için emredici, özel kesim için yol gösterici planlardır. Planlar ekonomi için belirlenen dönem içinde belirlenen hedeflere ulaşmayı amaçlarken sosyal yapı, eğitim, bilim ve teknoloji gibi alanlarda da hedefler içerebilir. Türkiye’de planlı ekonomi düşüncesi 1930’lu yıllarda hazırlanan Sanayi Planları ile başlamış, planlı ekonomi uygulamaları ise Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1963 yılında hazırlanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile hayata geçmişti. 1. BYKP’den sonra 2016 yılına kadar on adet Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulandı.
10. KALKINMA PLANI NELERİ ÖN GÖRÜYORUDU?
Kalkınma planları gelecek için hedefler koyar ve bir sonraki kalkınma planı bayrağı devralır. Bu nedenle Onuncu Kalkınma Planı hedefleri ile ilgili hatırlatma yapmakta yararlı olacaktır. 2014-2018 yıllarını kapsayan Onuncu Kalkınma Planı, 6 Temmuz 2013’de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti. Plan için 5
Haziran 2012 tarihinde 2012/14 sayılı Başbakanlık Genelgesiyle çalışmalar başlatılmış 20’si çalışma grubu olmak
2019-2023 dönemini kapsayan 11. Kalkınma Planı 8 Temmuz 2019’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından TBMM’ye sunuldu. Peki 11. Kalkınma Planı, Türk ekonomisi için hangi hedefleri içeriyor? Bu plan, ekonomisi için çare olur mu?
üzere toplam 66 adet Özel İhtisas Komisyonu oluşturulmuş ve 3.038 katılımcı görev yapmıştı. Onuncu Kalkınma Planı’nda “… ülkemizin 2023 hedefleri doğrultusunda, toplumumuzu yüksek refah seviyesine ulaştırma yolunda önemli bir kilometre taşı” olacağı belirtiliyor ve “… küresel ekonomide geleceğe dönük risklerin ve belirsizliklerin sürdüğü, dünya ekonomisinde değişim ve dönüşümlerin yaşandığı, yeni dengelerin oluştuğu, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında güç dengelerinin yeniden şekillendiği bir ortamda” hazırlandığına dikkat çekiliyordu.
Yazımın başında da belirttiğim gibi planlar yalnızca ekonomik hedefler taşımaz, bu durum Onuncu Kalkınma Planında şu şekilde vurgulanıyor “… yüksek, istikrarlı ve kapsayıcı ekonomik büyümenin yanı sıra hukukun üstünlüğü, bilgi toplumu, uluslararası rekabet gücü, insani gelişmişlik, çevrenin korunması ve kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi unsurları kapsayacak şekilde tasarlanmıştır. Planda, ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkınma süreci bütüncül ve çok boyutlu bir bakış açısıyla ele alınmış, insan odaklı kalkınma anlayışı çerçevesinde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiştir.” Onuncu Kalkınma Planı “Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum”, “Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme”, “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” ve “Kalkınma İçin Uluslararası İşbirliği” olmak üzere dört ana başlıktan oluşmuştu. Bu başlıklar altındaki hedeflerle birlikte 25 “Öncelikli Dönüşüm Programı” yer alıyor. Böylece Onuncu Kalkınma Planı’nı ana hatları ile hatırlamış olduk.
11.KALKINMA PLANI İLE NELER HEDEFLENİYOR?
11. Kalkınma Planı daha çok ekonomik hedefleri açısından ele alalım ve Onuncu Kalkınma Planı’nın ekonomik hedefleri ile karşılaştırmalı olarak inceleyelim.
11. Kalkınma Planı hazırlık çalışmaları kapsamında 43 Özel İhtisas Komisyonu (ÖİK) ve 32 Çalışma Grubu (ÇG) kuruldu. Plan hazırlanma sürecine tüm bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum örgütleri katıldı. Ayrıca internet üzerinden gerçekleştirilen “vatandaş anketi” yoluyla 19 bin kişiyi aşkın katılımcıdan görüş ve öneriler alındı. Özel İhtisas Komisyonları aşağıda incelenebilir:
1. Büyüme Dinamikleri
2. Tüketim-Tasarruf Eğilimleri
3. Enflasyonla Mücadele
4. Finansal Hizmetlerin Geliştirilmesi
5. Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilirliği
6. Kamuda Kurumsal Yönetimde Yeni Yaklaşımlar
7. Bilgi ve İletişim Teknolojileri
8. Adalet Hizmetlerinde Etkinlik
9. Güvenlik Hizmetlerinde Etkinlik 10.Tarım ve Gıdada Rekabetçi Üretim 11.Tarımda Toprak ve Suyun Sürdürülebilir Kullanımı
12.İmalat Sanayii Politikaları
13.Sağlık Endüstrilerinde Dönüşüm 14.Enerji Arz Güvenliği ve Verimliliği 15.Madencilik Politikaları
16.İnşaat, Mühendislik-Mimarlık, Teknik Müşavirlik ve Müteahhitlik Hizmetleri 17.Ticaret Hizmetlerinin Geliştirilmesi 18.Lojistik Hizmetlerinin Geliştirilmesi 19.Ulaştırma
20.Turizm
21.Yatırım Politikaları ve Öncelikleri 22.İş ve Yatırım Ortamının İyileştirilmesi 23.Fikri Haklar
24.Ar-Ge ve Yenilik Ekosisteminin Güçlendirilmesi
25.Girişimcilik, KOBİ’ler, Esnaf ve Sanatkârlar
26.Sosyal Yardım Sisteminde Etkinlik 27.Eğitim Sisteminde Kalitenin Artırılması
28.Kültür ve Sanat 29.Sağlıkta Hizmet Kalitesi ve Mali Sürdürülebilirlik
30.Çocuk ve Gençlik
31.Kadının Kalkınmadaki Rolü 32.Yaşlanma
33.Gelir Dağılımı ve Yoksulluk 34.İşgücü Piyasası ve Genç İstihdamı 35.Dış Göç Politikaları
36.Konut Politikaları
37.Kalkınma Sürecinde Sivil Toplum Kuruluşları 38.Su Yönetimi
39.Yerel Yönetimler ve Hizmet Kalitesi 40.Kamu-Özel İşbirliği Uygulamalarında Etkin Yönetim
41.Bölgesel Kalkınmada Özel Sektör Dinamikleri
42.Kentsel Yaşam Kalitesi
43.Kırsal Kalkınma
Çalışma Grupları ise aşağıdaki gibidir:
1. Yeni Hükümet Sisteminde Kamu Yönetimi
2. Kalkınmanın Finansmanı
3. Büyüme Odaklı Vergilendirme
4. Kamu Harcamalarında Etkinlik
5. Teşvik Uygulamalarında Etkinlik
6. Üretim Dış Ticaret İlişkisi
7. Dijital Ekonomide Meslekler ve Yetkinlikler
8. Enerji Teknolojilerinde Yerli Üretim
9. Ana Metal Sanayii
10.Kimya Sanayii
11.Makina Sanayii
12.Otomotiv Sanayii
13.Elektronik Sanayii 14.Tekstil-Deri-Hazır Giyim 15.Ormancılık ve Orman Ürünleri 16.Sanayide Dijitalleşme
17.Hava Araçları Üretim ve BakımOnarımı
18.Raylı Sistem Araçlarında Yerli Üretim 19.Karayolu Trafik Güvenliği
20. e-Devlet Hizmetlerinin Geliştirilmesi 21.Görsel Hizmetler Sektörünün Geliştirilmesi
22.Gümrük Hizmetlerinin İyileştirilmesi 23.İnternet Girişimciliği
24.Yönetim Danışmanlığı Hizmetleri 25.Teknik İşbirliği ve Kalkınma Yardımları
26.Engelli Hizmetlerinin Geliştirilmesi 27.Sağlıklı Yaşam ve Bağımlılıkla Mücadele
28.İş Sağlığı ve Güvenliği
29.Kamuda İnsan Kaynakları Yönetimi 30.Mesleki Eğitimde Niteliğin Artırılması 31.Temel ve Mesleki Becerilerin Geliştirilmesi
32.Çevre ve Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Yönetimi
HEDEF, HUKUK DEVLETİ DEMOKRATİKLEŞME VE İYİ YÖNETİŞİM
ÖİK ve ÇG’lerin içerikleri ve sayısı incelendiğinde 11. Kalkına Planı’nın ekonomik hedeflerin yanı sıra sosyal, çevre, teknoloji ve yaşamın pek çok farklı alanını ele aldığı görülüyor. 11. Kalkınma Planı istikrarlı ve güçlü ekonomi, rekabetçi üretim ve verimlilik, nitelikli insan, güçlü toplum, yaşanabilir
şehirler, sürdürülebilir çevre, hukuk devleti, demokratikleşme ve iyi yönetişim hedeflerini taşıyor.
11. Kalkınma Planı’nın makroekonomik hedefleri incelendiğinde Onuncu Kalkınma Planı hedeflerine göre azalış yaşandığı görülüyor. Onuncu Kalkınma Planında 2018 için hedefler konulmuş, ayrıca 2023 yılı için de hedefler belirlenmişti. Gerçekleşmeyen hedeflerin yanı sıra 2023 öngörüleri de yeni planda değiştirildi. Bu değişikliklerde; Türkiye ekonomisindeki gelişmeler ve Dolar kurunda yaşanan artış etkili oldu. 2017 yıl sonunda
3,79 TL olan Dolar kuru, 27 Aralık 2018’de 5,3 TL’ye ulaştı. Ayrıca küresel ekonomideki makroekonomik değişkenlerde gerçekleşen değişmeler de etkili oldu. Planda bu durum şu şekilde belirtildi: “2008 küresel finansal krizi sonrasındaki süreçte yaygın olarak alınan çok çeşitli önlemlere karşın küresel ekonomide topyekûn bir toparlanma hala gerçekleşememiştir. Küresel finansal kriz, gelir dağılımını ciddi oranda olumsuz etkilerken, serbest piyasa ekonomilerinin etkin işleyişine yönelik inancı da zedelemiştir.” Uluslararası kuruluşlar da öngörülerinde revizyon yaptı. Ekim 2018’de yayınlanan IMF, “Dünya Ekonomik Görünüm Raporu”, “İstikrarlı Büyümeyi Sınayan Zorluklar” başlığıyla yayımlandı, raporda küresel büyüme beklentilerinde yükselen risklere değiniliyor. IMF “Dünya Ekonomik Görünüm Raporu”nda daha önce
2018 yılı için ve 2019 yılı için %3,9 olarak açıkladığı büyüme oranını 0,2 düşürülerek %3,7 olarak belirledi. Bunun yanında birçok Avrupa ülkesi ve gelişen ekonomilerde de büyüme tahminlerinin aşağı çekildiği raporda yer aldı. Fitch Ratings, Haziran ayında yayımladığı Küresel Ekonomik Görünüm Raporu’nda 2 trilyon dolar büyüklüğündeki küresel ticarete yeni gümrük tarifeleri getirilmesi halinde küresel büyüme oranının 2019’da %3,2’den %2,8’e gerileyeceğini belirtti.
2023 HEDEFLERİNDE REVİZYON
Onuncu Kalkınma Planı’nda 1,3 trilyon Dolar olarak hedeflenen 2018 yılı GSYİH’i 784 Milyar Dolar olarak gerçekleşti. 2023 GSYİH hedefi ise 1,08 trilyon Dolar olarak planda yer aldı. Onuncu Kalkınma Planında 25.000 Dolar olarak öngörülen kişi başına düşen milli gelir hedefi ise 12.244 Dolar olarak revize edildi. Aşağıdaki tabloda Onuncu Kalkınma Planı’nda yer alan 2006 ve 2012 gerçekleşmeleri ve 2013 ve 2018 hedefleri görülüyor. Ayrıca tabloda 11. Kalkınma Planı’nda yer alan 2018 gerçekleşen verileri ve 2023 hedefi görülüyor. Sunulan bu değerlerin dışında Onuncu Kalkınma Planı’nda 2023 yılı için yapılan öngörüler tabloda yer almamakla birlikte bu verilere değinmek de önemlidir.
1. 2013 ve 2018 yılı verileri Onuncu Kalkınma Planı tahminleridir
2. Dönem ortalaması
3. Cari Fiyatlarla, GSYH’ya Oran, Yüzde
Öncelikle vatandaşları en çok ilgilendiren işsizlik ve enflasyon verilerindeki farklılık göze çarpıyor. Özellikle işsizlikte Onuncu Kalkınma Planı’nda %7.2’lik işsizlik oranı hedeflenmiş ancak %11 olarak gerçekleşmişti, 2023 yılı için ise %9,9 hedefleniyor. Enflasyon ise Onuncu Kalkınma Planı’nda % 4,5 olarak hedeflenmişti ancak 11. Kalkınma Planı’nda yaklaşık %20 olduğu açıklandı, 2023 hedefinin ise %5 olduğu duyuruldu. Enflasyon hedefinde yaşanan bu büyük fark da büyük ölçüde Dolar kurundaki artışın neden olduğu girdi maliyetlerinde yaşanan artıştan kaynaklanıyor. Kişi başına gelir ise hedeflenenden yaklaşık 6.000 Dolar daha aşağıda gerçekleşti. Onuncu Kalkınma Planı’nda yaklaşık 25.000 Dolar olarak öngörülen 2023 hedefi de 11. Kalkınma Planında -Onuncu Kalkınma Planı’nda 2018 yılında gerçekleşmesi hedeflenen 15.996 Dolar’dan daha düşük bir değer olan12.484 Dolar olarak belirlendi.
İHRACAT VE İTHALAT HEDEFLERİ
Onuncu Kalkınma Planında 277,2 Milyar Dolar olarak hedeflenen ihracat 167,9 milyar dolar gerçekleşti. 2023 hedefi ise 226,6 Milyar Dolar olarak hedeflendi. Ancak Onuncu Kalkınma Planı’nda 2023 yılında 500 milyar
Dolar ihracatı öngörüsü belirtilmişti. Bu sapmada Dolar kurunda yaşanan yükselişin etkili olduğu çok açıktır. Ancak Dolar kurundaki yükseliş dış ticarete olumlu etki yapmış ithalatın hedeflenenden yaklaşık 100 milyar Dolar daha düşük gerçekleşmiştir. Bu azalışın ne kadarının ara mal ithalatından kaynaklandığı yorumlamak için önemlidir. Aramal ithalatı nedeniyle yaşanan düşüş fazla ise bu üretime de olumsuz bir etki yapacaktır. Toplam tüketim ve yatırımlardaki sapma ise çok yüksek olmadı. Hem kamu hem de özel tüketim için 2018 hedefinin altında tüketim yapılmışken yatırımlar hedeflenenden yüksek gerçekleşti. Yaklaşık %5’lik farkın büyük bir kısmı özel kesimin yatırımlarında kaynaklanıyor. 2023’de de yatırımlardaki artışın ve tüketimdeki azalışın sürmesi hedeflendi.
İktisat teorisinde kamu harcamalarının artışı ve bütçe açıkları enflasyona neden olur. Küresel ekonomideki gelişmeler ve ülke dolar kurundaki hareket dışında kamu kesiminde yaşanan gelişmeler aşağıdaki tabloda özetlendi.
2014-2019 yılları arasında yaşanan seçimlerin Kamu Kesimi harcamalarına etki ettiği kuşku götürmez bir gerçektir, 2023’e kadar seçim olmaması kamu kesiminin daha rahat kontrol edilebileceği bir dönem yaşanacağını gösteriyor.
GELİR KAYBININ SEBEBİ
Onuncu Kalkınma Planı 2018 yılı tüketim hedefi %11,6 iken gerçekleşen oran %10,6 oldu. Kamu tüketiminin beklenenden düşük gerçekleşmesi ekonomi açısından olumlu bir gerçekleşmedir. Yatırımlarda da beklentiden büyük bir sapma gerçekleşmemiş ve 2023 hedefleri de bu trende uygun bir şekilde 9,6 ve 4,4 olarak belirlendi. Kamu tasarrufları ise hedeflenen değerden sapma göstermiş %3,7 olması hedeflenirken %1,8 oldu. Devlet harcamaları hedeften daha düşük düzeyde gerçekleşmiş kamunun yükü azaltıldı. Ancak 2018 hedefi olarak beklenen gelirler sağlanamadı. Bu gelir kaybında bir önceki tabloda görülen tüketim düşüşünden kaynaklanan vergi geliri kaybının etkili olduğu söylenebilir.
11. Kalkınma Planı ekonomik hedeflerin dışında da birçok hedef taşıyor. Lojistik ve enerji altyapısı, dijital dönüşüm, Ar-Ge ve yenilik, fikri mülkiyet, çevrenin korunması, hukuk devleti, demokratikleşme ve iyi yönetişim bunlardan bazıları, ancak bunlar başka bir yazının konusu olabilir. Bütün yanları ile Planı ele almak bir yazı için yeterli değil.
11. Kalkınma Planı’nın hedeflerine hatta hedeflerden daha da iyi gerçekleşmelere ulaşması herkesin temennisi. Bu hedeflere ulaşmak için Onuncu Kalkınma Planı’ndan sapmaların nedenlerinin araştırılması, planların uygulanmasında eksikler ve sorunlar yaşanıyorsa bunların giderilmesi açısından yararlı olacaktır.