KAYNAK FAKİRİ ERMENİSTAN ÇOK ZORLANACAK
Ermenistan’ın işgal ettiği toprakları geri vermediği gibi Azerbaycan’a yeniden saldırması, salgınla beraber zaten ağır bir hasar alan Ermenistan ekonomisini daha da zora soktu. İşlerin ve bankaların durma noktasına geldiği, çatışmaların sürmesi takdirinde mal sevkiyatında yaşanan zorlukların derinleşeceği ve iflaslar yaşanabileceği belirtiliyor.
Ermenistan ekonomisi, koronavirüs yüzünden zaten zorluk yaşarken Dağlık Karabağ’daki çatışmaların yeniden başlamasıyla daha da çetrefilli bir döneme girdi. Ermenistan’da bu yılın ilk yarısındaki yüzde 5.7’lik ekonomik daralma tahmin edilenden daha sert olurken, bu da kamu borcunun artmasına yol açtı.
Bunun en büyük kanıtı da uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch’in ülkenin kredi notunu düşürmesi oldu. Fitch, Ekim başında Ermenistan’ın “BB-” olan döviz cinsinden uzun vadeli kredi notunun “B+” seviyesine düşürüldüğünü, not görünümünün ise “durağan” seviyesinde tutulduğunu açıkladı.
ÇATIŞMALAR EKONOMİYİ DAHA DA ZORA SOKTU
Azerbaycan ile Dağlık Karabağ’da yaşanan çatışmaların yeniden başlaması ise ekonomiyi daha da zora soktu. Türk Ermeni İş Geliştirme Konseyi Eş Başkanı Kaan Soyak, çatışmalar ile beraber Ermenistan’da işlerin ve bankaların durma noktasına geldiğini söylüyor. Soyak’a göre çatışmaların sürmesi takdirinde mal sevkiyatında yaşanan zorluklar derinleşebilir ve iflaslar yaşanabilir.
Dağlık Karabağ’daki çatışmaların direkt olarak Ermenistan’ın başkenti Erivan’da kendini gösterdiğini, işlerin durma noktasına geldiğini söyleyen Soyak, salgınla beraber zaten ekonominin ağır bir hasar aldığını, Dağlık Karabağ’daki çatışmalar ile dükkanların işlemez ve mal sevkiyatının gerçekleşemez hale geldiğini vurguluyor.
Ermenistan’ın başkenti Erivan’daki Kafkasya Enstitüsü’nden ekonomist
Hrant Mikaelian ise Dağlık Karabağ’daki çatışmalardan en çok hizmet sektörünün ve finans sisteminin etkileneceğini belirtiyor.
Mikaelian, Dağlık Karabağ’daki çatışmaların Ermenistan ekonomisini iki açıdan etkileyeceğini söylüyor:
“Hizmet sektörünü sert bir şekilde etkileyecek. Savaş ile beraber Ermenilerin gün içinde yürüttüğü sosyal faaliyet azaldı, bunun da ekonomik büyümeye olumsuz etkisi olacak. Ayrıca, mali sistem de olumsuz etkilenecek. Devletin savaş için yaptığı harcamalar, mülteciler ve altyapı ile ilgili sorunlar, devleti daha önceden hesaplamadığı masraflarla başa çıkmak zorunda bıracak.”
YILIN İLK YARISINDA EKONOMİ YÜZDE 5.7 KÜÇÜLDÜ
Ermenistan ekonomisi Dağlık Karabağ’da çatışmalar başlamadan önce de koronavirüs yüzünden düşük bir performans sergiliyordu. Bu yılın başına kadar sağlam bir büyüme performansı sergileyen Ermenistan ekonomisini koronavirüs ciddi bir şekilde etkiledi. Yılın ilk yarısında ekonomi yüzde 5.7 küçüldü.
Bu, sırasıyla özel tüketim ve yatırımlardaki yüzde 9 ve yüzde 31’lik keskin küçülmeden kaynaklandı ve bu, yalnızca kısmen yüksek hükümet harcamaları ve ithalat baskısı ile dengelendi. Sektörler arasında inşaat ve hizmetler en çok etkilenen sektörler
oldu. Finans, bilgi ve iletişim teknolojisi sektörleri dijital teknolojilere daha fazla bağımlı oldukları için daha dirençli kaldılar. Tarımsal sektörü 2020’nin ilk yarısında bir önceki yıla göre yüzde 1.8 büyüdü.
Oysa Ermenistan ekonomisi geçen yıl yüzde 7.7 büyümüştü. Bu oran kayıtların tutulduğu 2007’den bu yana en yükseğiydi. Ermenistan GSYİH’sı 2012 ve 2018 yılları arasında yüzde 40.7 gibi parlak bir büyüme performansı gösterdi.
Dünya Bankası ekonominin, 2021’de yüzde 4.6 oranında toparlanmadan önce 2020’de yüzde 6.3 daralması bekliyor. Ancak bu öngörüde, Azerbaycan ile çatışma ve koronavirüs salgınında potansiyel yükselme gibi riskler yer almıyor.
Ermenistan Merkez Bankası, koronavirüs nedeniyle ekonominin bu yıl yüzde 6.2 daralacağını tahmin ediyor. 2021 yılında ise büyümenin tekrar yüzde 5’e kadar çıkabileceğini öngörüyor.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ise Ermenistan ekonomisinin bu yıl yüzde 5 daralmasını bekliyor. EBRD’nin bu hesaplaması Dağlık Karabağ bölgesinde çatışmalar tekrar başlamadan açıklandı.
EN ÖNEMLİ İHRACAT KALEMİ İSE CEVHER VE KÜL
Ermenistan 2019 yılında 2.6 milyar ABD doları ihracatta bulundu. Ermenistan’ın 3 milyonluk nüfusu göz önüne alındığında, 2019’daki toplam
2.6 milyar dolarlık ihracatı, Batı Asya ülkesinde ikamet eden her bir kişi için yaklaşık 900 dolara denk geliyor.
Ermenistan’ın en önemli ihracat kalemi ise cevher ve kül. Dünya Bankası
Ermenistan’da bu yılın ilk yarısındaki yüzde 5.7’lik ekonomik daralma, tahmin edilenden daha sert oldu. Bu durum, kamu borcunun artmasına yol açtı. İnşaat ve hizmetler, en çok etkilenen sektörler oldu. Ülke ekonomisinde bu yıl yüzde 6 küçülme, işsizlik oranının yüzde 20’ye çıkması bekleniyor. Ermenistan’da gençler arasında işsizlik oranı ise yüzde 35’ya yükseldi.
verilerine göre Erivan yönetimi 2019 yılındaki ihracat gelirinin yüzde 26’sını bu kalemden elde etti. Ermenistan’ın en önemli ihracat ortakları arasında Rusya ve İsviçre yer alıyor.
2019’da yüzde rekor büyümeyi sağlayan başlıca sektörler, turizm, bilişim, madencilik ve kumar oldu. Ermenistan bir kara ülkesi olduğu için ticaret yapmasını gerektirmeyen bilişim sektörüne büyük önem veriyor. Bilişim sektörü ise 2010 ve 2015 arasında yüzde 34 büyüdü.
Norveç merkezli Maden Çıkarma Endüstrileri Şeffaflık Girişimi’ne göre Ermenistan’da maden endüstrisi 2015 yılında yüzde 50 büyüdü. Bu da Ermenistan’ın toplam endüstriyel üretiminin yüzde 17’sine tekabül ediyor. Maden şirketlerinin Ermenistan bütçesine katkısı ise 2017’de yüzde 61 artarak yüzde 7.1’e çıktı.
GENÇLER ARASINDA İŞSİZLİK YÜZDE 35
Ermenistan ekonomisi son birkaç yılda hızlı bir büyüme kaydetse de kimi yapısal sorunlar uzun zamandır devam etmekte. Bunların başında işsizlik geliyor.
Yaklaşık 3 milyon nüfuslu Ermenistan’da 2019 yılına göre biraz daha azalsa da bu yıl işsizlik yüzde 16.3 seviyesinde. Ermenistan Merkez Bankası, 2020 için işsizlik oranının yüzde 20,4 olmasını bekliyor. Gençler arasında işsizlik oranı ise neredeyse yüzde 35.
Bu da ülkedeki iş gücünün diğer ülkelere göç etmesine neden oluyor. Ermenistan nüfusu 3 milyona yakınken yurt dışında 7 milyon Ermeni yaşıyor.
Ermenistan Dışişleri Bakanı Zohrab Mnatsakanyan, daha önce BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamada yurt dışında yaşayan Ermenilerin ülkeye geri dönmelerini ve istihdama katılmalarını teşvik etmek için izleyecekleri politikayı, “Yolsuzluğu yok ederek ve adaleti tesis ederek sisteme tekrar güveni sağlayacağız, geri dönmelerini sağlayacak en temel unsur bu olacak” diyerek açıklamıştı.
RUSYA’YA BAĞIMLILIK VE KAPALI SINIRLAR
Ermenistan ekonomisinin bir başka sorunu ise Rusya’ya bağımlı olması. Ermenistan’ın en büyük ticaret ortağının ve en çok göçün gerçekleştiği ülkenin
Rusya olması, ülke ekonomisini
Rusya’da gerçekleşen siyasi ve ekonomik gelişmelere karşı kırılgan bir konuma sokuyor.2018’de Ermenistan ihracatının yüzde 28’ini Rusya’ya yaparken ithalatının dörtte biri Rusya’dan gerçekleşti.
Ermenistan ekonomisinin başka bir büyük sorunu da iki sınırının kapalı olması. Dağlık Karabağ sorununun yıllardır çözülememiş olmasından dolayı Türkiye’nin de Azerbaycan’ın da Ermenistan ile sınırları kapalı.
Kış aylarında hava koşulları nedeniyle ticaret bir ya da iki ay durabiliyor. Bu rota Rusya ve Gürcistan arasındaki ilişkiler yüzünden siyasi açıdan da kırılgan. Aynı şekilde İran ile ticaret yolu da İran’ın kimi komşuları ve ABD ile olan ilişkileri bakımından siyasi açıdan hassas.
Sınırların kapalı olması Ermenistan’ın bölgede geliştirilen büyük altyapı projelerinden uzakta kalmasına neden oluyor. Aynı zamanda Türkiye ile sınırın kapalı olması Ermenistan’ın tarım ihracatı açısından olumsuzluk yaratıyor.
Ermenistan, doğal kaynaklar bakımından fakir bir ülke. Türkiye ve Azerbaycan sınırlarının kapalı olması, ülkenin büyük kamburları... Bu nedenle ticaret yapmasını gerektirmeyen 2010-15 arasında yüzde 34 büyüyen bilişim sektörüne büyük önem veriliyor. En önemli ihracat kalemi ise cevher ve kül. Turizm, bilişim, madencilik ve kumar ekonomiye can veren sektörler...
Kaynak: Dünya Bankası, Focus Economics, Nordea Trade, BBC Türkçe, Hürriyet, Wikipedia, Kronos34,