Tacikistan, Taliban’ın tehdidi altında
Tacikistan, Afganistan’da Taliban rejiminin iktidara gelmesiyle zor bir süreçten geçiyor. Afganistan ile Taliban yönetimi tarafından ele geçirilmiş 1.303 kilometre uzunluğunda bir sınırı paylaşan Tacikistan, büyük bir göç tehdidi ile karşı karşıya… Bu durum, ekonomik olarak hazır olmayan Tacikistan ve diğer komşu ülkeleri istikrarsızlaştırabilir.
Orta Asya’da kişi başına GSYİH’sı en düşük ülke olan ve ekonomisi tarıma ve maden kaynaklarına dayalı Tacikistan, Afganistan’da Taliban rejiminin iktidara gelmesiyle zor bir süreçten geçiyor.
Afganistan ile Taliban yönetimi tarafından ele geçirilmiş 1.303 kilometre uzunluğunda bir sınırı paylaşan Tacikistan, büyük bir göç tehdidi ile karşı karşıya… Bu durumun ekonomik olarak hazır olmayan Tacikistan ve diğer komşu ülkeleri istikrarsızlaştırma ihtimali var. Ayrıca, olası bir saldırı ile terör ve uyuşturucu ticareti gibi sorunlar da Tacikistan’ın başını ağrıtabilir.
Rusya’nın devreye girerek askeri adımlar atması, sorunun daha da derinleşme potansiyeli taşıdığını gösteriyor. Rusya, Ağustos ayı başında Afganistan sınırında Tacikistan ve Özbekistan ile ortak tatbikat düzenledi. Daha sonra da Afganistan’dan gelebilecek olası güvenlik tehditlerine hazırlanmak için, Orta Asya’daki müttefikleriyle ortak eylem çağrısında bulundu. Özbekistan ve Tacikistan’a, özel düşük fiyatlarla silah ve askeri donanım sağlamaya hazır olduğunu açıkladı.
TARIMA DAYALI BİR EKONOMİ, ANA ÜRÜN PAMUK
Tacikistan ekonomisinde, başlıca ürün pamuk. Tarım ülkede birinci planda yer alıyor. Pamuk ekiminin büyük bir kısmı sulama ile yapılıyor. Tacikistan’ın toprakları tarıma elverişli ve su kaynakları da diğer Orta Asya ülkelerine göre oldukça bol. Ancak buna rağmen tarım sektörü, halkın refah seviyesini yükseltmek konusunda yeterli olmadı.
SSCB zamanında Tacik topraklarının Moskova tarafından pamuk üretimi için kullanılmış olması nedeniyle yüksek ölçüde pamuk ihracatına bağımlı bir ekonomi oluştu. Ayrıca üzüm, susam, buğday, arpa, kavun, sebze yetiştiriliyor. Hayvancılık da ülke ekonomisinde önemli yer tutuyor. Küçükbaş hayvan besiciliği ve ipekböcekçiliği yaygın olarak yapılıyor. Çiçek yetiştiriciliği yaygın.
HEDEF YOKSULLUĞUN AZALTILMASI VE İSTİHDAMIN GELİŞTİRİLMESİ
Dünya Bankası’nın düşük gelirli ülke grubu kapsamında yer alan Tacikistan, makroekonomik istikrarı sağlamak ve özel sektörün geliştirilmesi için gerekli altyapıyı oluşturmak için çalışıyor.
Tacikistan’ın kişi başı milli geliri sadece 844 dolar. Ülkede, yoksulluğun azaltılması ve istihdamın geliştirilmesini hedefleyen Tacik yönetimi, pazar ekonomisine geçiş, özelleştirme, anayasal reformlar gibi konularda gelişmeler sağlarken yatırım ortamını iyileştirdi. Kalkınma stratejisi kapsamında diğer sektörler yanında altyapı ve enerji sektörünün de geliştirilmesi hedeflenirken, halen altyapı yatırımları için uluslararası yardıma ihtiyaç duyuyor.
Madencilik, hidroelektrik enerji üretimi, petrol çıkarma ve pamuk işleme ülkedeki başlıca sanayi kuruluşlarının başında yer alıyor. Ayrıca gıda işleme makinaları, kimyevi maddeler ve halıcılık, sanayide önemli yer tutuyor. Örme eşya üretimi, ipekli kumaş, halıcılık gibi hafif sanayi kollarının yanında güç transformatörleri ve kabloları, tarım aletleri üretimi gibi orta ve ağır sanayi kolları da var.
EKONOMİ YILDA ORTALAMA YÜZDE 7 ORANINDA BÜYÜDÜ
Tacikistan, son on yılda yoksulluğu azaltma ve ekonomisini büyütme konusunda istikrarlı bir ilerleme kaydetti. 2000-2018 yılları arasında yoksulluk oranı nüfusun yüzde 83’ünden yüzde 27,4’üne düştü, ekonomi yılda ortalama yüzde 7
Tacikistan’ın kişi başı geliri sadece 844 dolar. Ülkede, yoksulluğun azaltılması ve istihdamın geliştirilmesini hedefleyen Tacik yönetimi, pazar ekonomisine geçiş, özelleştirme gibi konularda gelişmeler sağlarken yatırım ortamını da iyileştirdi. Sanayinin yanında altyapı ve enerji sektörünün de geliştirilmesi hedefleniyor, altyapı yatırımları için uluslararası yardıma ihtiyaç duyuluyor.
oranında büyüdü. Ancak, dışsal şoklara karşı savunmasız ekonomi, istihdam yaratma konusunda büyüyen nüfusa ayak uyduramadı.
Özel sektörün ekonomideki rolü sınırlı kalırken, toplam yatırımlara katkısı sadece yüzde 15 oldu. Kırsal alanlarda yoksulluk hala yüksek seyredişor, kırsal bölgelerdeki nüfusun sadece yüzde 36’sı güvenli içme suyuna erişebiliyor.
Ulusal Kalkınma Stratejisi (NDS), 2030 yılına kadar yurtiçi gelirleri 3,5 katına çıkarmayı ve yoksulluğu yüzde 50 azaltmayı hedefliyor. Bu hedefin, Tacikistan’ın mevcut büyüme modelini dönüştürmesi ve özel sektöre yatırım yapma, istihdam yaratma ve ekonomiye katkıda bulunma konusunda daha fazla fırsat verilmesi durumunda ulaşılabileceği öngörülüyor.
Tacikistan, son on yılda yoksulluğu azaltma ve ekonomisini büyütme konusunda istikrarlı bir ilerleme kaydetti. Yapılan çalışmalar sonucunda yoksulluk oranı, nüfusun yüzde 83’ünden yüzde 27,4’üne düştü. Ekonomi yılda ortalama yüzde 7 oranında büyüdü. Ancak, dışsal şoklara karşı savunmasız olan ekonomi, istihdam yaratma konusunda büyüyen nüfusa ayak uyduramadı.
2020’DE % 4.5 BÜYÜME BAŞARISINI GÖSTERDİ
Koronavirüs salgını ve Tacikistan’ın sınırlarının komşularına kapanması, 202021 dönemi ekonomisinin görünümünün bozulması açısından önemli riskler taşıyor. Ancak koronavirüs krizi yılı olan 2020’de ülkede GSYH yüzde 4,5 artarak 7,3 milyar dolara ulaşma başarısını gösterdi. Yıllık enflasyon ise yüzde 9,4 olarak gerçekleşti. Tacikistan, 2019’da yüzde 7,5 büyüyerek GSYH’sı 7,9 milyar dolara ulaşmıştı.
Verilere göre, 2020’de ülke GSYH’sinde yüzde 22,6 ile en fazla paya tarım sektörü sahip oldu. Bu dönemde sanayi sektörü yüzde 17,4, ticaret sektörü yüzde 15,9, vergiler ise yüzde 9,1’lik pay aldı.
BARAJ İNŞAATI SORUNLU, IMF REFORM VE ÖZELLEŞTİRME İSTEDİ
Büyük dış risklere ek olarak, yüksek maliyetli Rogun Hidroelektrik Baraj inşaatı da, bütçe gelirleri dikkate alındığında mali istikrarın bozulması ve sosyal harcamaların daha da kısılması açısından ciddi bir risk oluşturuyor.
Ayrıca, tarım reformu ve sektörün finansmanı, bankacılık sektörünün güçlendirilmesine yönelik reformlar yapılması, ekonomide şeffaflık, özelleştirme, kara para aklamanın önlenmesi ile çalışma-iş ortamının iyileştirilmesi
IMF programlarında gündeme getirilen tavsiyeler oldu.
Koronavirüs salgınının da etkisiyle azalan kamu gelirleri nedeniyle bütçe ve cari işlemler dengesinin açık vermeye devam etmesi, kamu borçlarının yüksek seyretmesi IMF Heyetinin hazırladığı 29 Nisan 2020 tarihli Gözden Geçirme Raporunda
Tarıma dayalı bir ekonomi olan Tacikistan’da pamuk, birinci planda yer alıyor. Ancak yüksek ölçüde pamuk ihracatına bağımlı bir ekonomisi olan Tacikistan’ın toprakları, tarıma elverişli. Su kaynakları da diğer Orta Asya ülkelerine göre oldukça bol. Ancak buna rağmen tarım sektörü, halkın refah seviyesini yükseltmek konusunda yeterli olmadı.
belirtilen başlıca sorunlar arasında yer alıyor.
RUSYA’DA ÇALIŞAN TACİKLER MİLLİ GELİRİN % 29’UNU YOLLUYOR
Tacikistan’ın dış borç stoku yaklaşık 6,6 milyar dolar seviyesinde. Bunun yüzde 21’i kısa vadeli. Ülke, dış kaynak kapsamında IMF’nin yanısıra, Dünya Bankasının
(IBRD, IDA) ve İslam Kalkınma Bankasının proje bazlı kredi/hibe fonlarından da yararlanıyor.
Ağırlıklı Rusya olmak üzere yurtdışında çalışan yaklaşık 1,5 milyon Tacikin ülkelerine gönderdikleri havalelerin tutarı 2019 yılında 2,3 milyar dolara ulaştı. Bu miktar, milli gelirin yaklaşık yüzde 29’unu oluşturuyor. Rus ekonomisinin büyüme performansına bağlı olarak söz konusu gelir de yükseliş gösteriyor.
TÜRKİYE EN BÜYÜK TİCARET ORTAKLARINDAN BİRİ
Tacikistan’ın ihracatı 2014-2020 döneminde düzenli olarak artış gösterse dış ticareti açık veriyor. 2020 yılında 1.3 milyar dolarlık ihracata karşılık 3.1 milyar dolar ithalat yaptı ve 1.8 milyar dolar dış ticaret açığı verdi.
Türkiye 2020 yılında 203 milyon dolar ve toplamda yüzde 15 pay ile Tacikistan’ın en fazla ihracat yaptığı ikinci ülke oldu. 2020’de Tacikistan Türkiye’den 120 milyon dolar yaptı. Böylece Türkiye, yüzde 4 pay ile bu ülkenin en çok ithalat yaptığı beşinci ülke oldu. İkili ticaret 2019 ve 2020 yıllarında Türkiye lehine fazla verdi.
Tacikistan’ın başlıca ticaret ortakları Rusya, Kazakistan, Özbekistan, İsviçre,
Almanya ve Çin olarak sıralanıyor.
Türkiye ile Tacikistan arasında imzalanan başlıca anlaşmalar şunlar: Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (1993), Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması (1996), Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (1996).