Kur’ân’ın mânâları sınırsızdır

Şanı yüce Kur’ân, bütün zamanlarda gelip geçen insan tabakalarına, milletlerine ve fertlerine hitaben Arş-ı alâdan (Allah’ın yüce katından) irad edilen İlâhî ve şümullü bir nutuk; umûmî, Rabbânî bir hitabe;1 bitmez tükenmez bir hazinedir. Beşer kelâmı gibi, has bir fıtrata, özel bir zamânâ, husûsî bir mesleğe veya meşrebe hitap etmiyor. Zaman şeridine takılan asırların arkasında bulunan bütün beşerî tabakalara (toplumlara), mesleklere, meşreplere, bölgelere, coğrafyalara hitap ediyor. Herkese cevap veriyor; her türlü ihtiyaçlarını karşılıyor. Bundan dolayıdır ki, mânâsı umûmî/genel, küllîdir. Bütün devirleri tarar. Bütün ilimlere ihtivâ eder ve onlara menfez açar. Bütün cin ve insin binler muhtelif tabakada olan efkâr/düşünce ve akıllar, kalbler ve ruhlarının herbirisine lâyık gıdaları veriyor, dağıtıyor.2

Kur’ân, yaratılan her varlığı; bir mânâ bütünlüğü içerisinde ele alır; yorumlar ve yerli yerine oturtur. Onun mânasının dışında kalan hiçbir şey yoktur. Bunu, kimi yerde lâfzen, kimi yerde işâreten, kimi yerde imâen, kimi yerde remzen, kimi yerde zımnen yapar.

Kevnî/tabiatta oluşan, tabiî, cisimleşmiş, kudret mu’cizesi bir kelime olan “incir çekirdeği ve tohumu”; binlerce çekirdek, tohum, çiçek, yaprak, dal-budak, gövde ve meyveyi taşıyor. Gözle görülemeyen atoma yüzlerce esrarlı/gizemli hakikat yerleştirilmiş. Bunlar kudret mu’cizeleridir. İşte sonsuz kudret Sahibi; kelâmı Kur’ân âyet ve kelimelerine de sayısız incelikler, anlamlar konmuştur. Bunlar da “sözlü” mu’cizeleridir. Dolayısıyla onda her şey ya çiçek, ya gonca halinde3 istif edilmiştir. Beyânı mu’cize olan Kur’ân anlaşılan mânâ ve mefhûmları/kavramlarıyla, açık mânâsıyla gerçekleri ifâde ettiği gibi; üslûplarıyla, bütünüyle çok sembolik mânâları, işâretleri dahi ifâde ediyor. Herbir âyetin çok mânâ tabakaları var. Kur’ân, her şeyi kuşatan ilmi muhitten geldiği için, bütün mânâları murad olabilir. İnsan cüz’î fikri ve şahsî iradesiyle olan kelâmlar gibi bir iki mânâyla sınırlı kalmaz.