Büyük d plomat: Keçec zâde Fuad

Osmanlı’nın son dönem parlak Sadrâzamlarından biri olan Keçecizade Fuad Paşa, 12 Şubat 1869’da vefât etti. Tedâvi için gittiği Fransa’nın Nice şehrinde henüz 54 yaşında iken vefât eden Paşanın naaşı İstanbul’a getirtilerek, Peykhane Caddesi üzerindeki istirahatgâhına yerleştirildi.

Türbenin tasarımını hayatta iken kendisi yapmıştı. Vefât ettiği sene içinde resimde görülen türbenin inşası tamamlandı.

* * *

Şimdi zekâsıyla, dirayet ve iktidarıyla, zerâfet ve nüktedanlığıyla ve bilhassa hazırcevaplılığıyla tanınmış olan Fuad Paşayı biraz daha yakından tanımaya çalışalım.

Asıl ismi Mehmed Fuad olup 17 Ocak 1815’te İstanbul’da doğdu. Babası meşhur şâir Keçecizâde İzzet Molla’dır. Annesi ise, neseben Merzifonlu Kara Mustafa Paşaya dayanır.

Mehmed Fuad, Tıbbîye tahsilinden sonra Trablusgarb'a gitti. Orada bir süre kaldı. Dönüşte, Bâbıâli Tercüme Odasına girdi ve başmütercimliğe kadar yükseldi. Daha sonra, Londra Sefareti başkâtipliğine getirildi. Ardından İspanya ortaelçisi oldu. Avrupa’dan sonra Balkanlar’da da şiddetlenen milliyetçilik akımı sebebiyle, bölgede sükûneti sağlamak için kritik vazifelerde bulundu. Bu sebeple, diplomaside iyi bir tecrübe sahibi oldu.

Rus Çarlığı ile yaşanan gerginlik sebebiyle, Moskova'ya fevkalâde elçilik sıfatıyla gönderildi. 4 Ekim 1849'da, padişahın mektubunu Çar'a verdi. Bilhassa, mülteciler meselesinin müzakereler yoluyla halledilmesini sağladı.

İstanbul'a döndükten sonra Bursa'ya gitti. Cevdet Paşa ile birlikte Kavâid-i Osmaniye (Osmanlıca Kàideleri) adlı gramer kitabını yazdı; Şirket-i Hayriye'nin tüzük tasarısını kaleme aldı. Bursa dönüşünde, Encümen-i Dâniş'e Müsteşar sıfatıyla âzâ tayin edildi. Sadrazam Reşid Paşa tarafından Mısır'a gönderildi. Mısır dönüşünde Hariciye Nazırlığına getirildi.

Mahallî bir sıkıntıyı halletmek için Suriye'ye gitti. Orada iken Sultan Abdülmecid vefat etti. Tahta Sultan Abdülaziz geçti. Yeni padişah, Meclis-i Vâlâ ile Meclis-i Âlî-i Tanzimat'ı birleştirerek, reisliğine Fuad Paşayı getirdi. Kısa süre sonra, Sadrazamlığa tayin edildi. Sadrâzamlığı esnasında, çok uğraşmasına rağmen, devletin malî durumunu ideal seviyeye getiremedi. Bundan büyük üzüntü duydu.

Milliyet fikirlerinin Rumeli'de yayılması yüzünden, gittikçe ağırlaşan siyasî durumu da ileri sürerek, Sadâretten istifa etti. Ancak, yine de devlet hizmetinden kopmadı. Sultan Abdülaziz Hanın Mısır seyahatinde ona refakat etti. Dönüşte, Yâver-i Ekrem ünvanını aldı. Çok geçmeden, seraskerlik görevi üzerinde kalmak üzere, ikinci defa sadarete getirildi.

Devlette reform yapılması gereken hususları rapor ederek padişaha sundu. Ancak, görevden alındı ve yine Âlî Paşa getirtildi. Bunun üzerine, beşinci kez Hariciye Nazırı oldu. Sultan Abdülaziz'in Avrupa seyahatine katıldı.

Kalp hastalığı sebebiyle, bu seyahatten yorgun ve hasta döndü, doktorların tavsiyesiyle kışı geçirmek üzere gittiği Fransa'da vefat etti.

Fuad Paşanın tarihe geçen şu tebiti ile nokta koyalım: Vatansever geçinen bazı cahiller, eski usûllerle de geçmişteki heybetin canlandırılabileceğini söylüyor. Mümkün değil. Dünya bizden ileri gitmiştir. Biz de ilerledik; ama bu ilerleyiş, Avrupa'da söz sahibi olarak yaşayabilmemiz ve asrımızın ihtiyaçları nokta-i nazarında hiç hükmündedir. Sizi temin ederim, geçmiş asırlarda faydası görülmüş kànun ve düzenlemeler, bugünkü durumda zararlıdır. Devletimizin bütün siyasî ve idarî işleyişini, Avrupa standartlarına göre yenilemekten ve onlarla terakkiyatta yarışmaktan başka çaremiz yoktur.