Bediüzzaman ve Tatar Mahallesi Camii

Bediüzzaman esâret günlerinde Tatar mahallesindeki Küçük Camii’de bir süre ikâmet eder. Bu vakıayı şöyle anlatıyor: “Harb-i Umûmî’de, esâretle, Rusya’nın şark-ı şimalîsinde, çok uzak olan Kosturma vilâyetinde bulunuyordum. Orada Tatarların küçük bir Camii, meşhur Volga Nehri’nin kenarında bulunuyordu. Oradaki arkadaşlarım olan esir zabitler içinde sıkılıyordum. Yalnızlık istedim. Dışarıda izinsiz gezemiyordum. Tatar Mahallesi, kefaletle beni o Volga Nehri’nin kenarındaki küçük Camie aldılar.”1

Tatar Camii

Tatar Camii, Volga Irmağı kenarında yer alan Kosturma şehrinde yaşayan Müslüman Tatarların ibâdet ettiği ve Bediüzzaman’ın Birinci Harb-i Umûmî’de Kosturma esâretinde bir süre kaldığı Ahşap Camii’dir. Bu Camii, 1780 yılında ibadete açılmış ve 1930 yılına kadar ibadete açık kalmıştır. Bediüzzaman, Tatar Camii’inde kaldığı zamanlar 40 yaşlarındadır. Tek başına kaldığı Camii’de enfüsî bir murakabeden sonra intibâh-ı ruhî hâller yaşar. Esâret günlerinde, uzun kış gecelerinde yaşadığı tefekkür ahvali onu “Eski Said”den “Yeni Said”e taşıyan muharrik bir merhale olmuştur.

Hayrünnisa Teyze Bediüzzaman’ı anlatıyor:

Bediüzzaman’ın Kosturma’da kaldığı Tatar Camii günlerinde “Üstadın Kosturma Esaret Günleri” adlı kitapta, Bediüzzaman oradayken onu gören seksen sekiz yaşındaki Hayrünnisa isimli hanım tercüman aracılığıyla sorulara şöyle cevap veriyor: “Adını hatırlamıyorum, ama onu çok gördüm. Uzun boylu, karabaşlıklı, heybetli bir adamdı. Zor (büyük) kişiydi. Mescitte kalıyordu. Ben küçük olduğum için heybetinden dolayı çekinirdim. Ama buradaki bütün adamlar onu yahşi görür ve severlerdi.” Kitapta, Bediüzzaman’ın kaldığı Camii’nin 1953’te, kıyıdaki birçok evin de yıkılmasına yol açan Volga Nehri’nin taşkınında yıkıldığı bilgisi de aktarılıyor. Yıkılan Camii’nin yerine yenisinin inşası 1991’de gündeme getirilmiş olup, devam eden inşaat 2013’te büyük ölçüde tamamlanmıştır. Kosturma merkez Camii 5 Mayıs 2017 Cuma günü ibadete açılmıştır.

Ayşe Apa Bediüzzaman’ı hatırlıyor: Bediüzzaman’ın Tatar Camii’nde kaldığı zamanlar sekiz yaşında olan Mametiyeva kızı Ayşe Apa ile 2002 yılında 97 yaşında iken bir röportaj yapılır. Ayşe Apa“evlerinin, caminin hemen yanında olduğunu, Bediüzzaman’ı “Albay” adıyla bildiğini, namaz kılarken kendisini seyrettiğini, Bediüzzaman’ın dışarıda farklı giyindiğini, namazda cübbe giydiğini, sarık sardığını, dışarıda ise Tatarların giydiği kürkten bir başlık taktığını söylemiştir.”2

Bediüzzaman’ın Tatarlara duâsı

Bediüzzaman, Tatar Camii’nde kaldığı zamanlarda ismini bilmediği bir Tatar hanımın kendisine çorba yapıp getirdiğini, bazen de çamaşırlarını yıkadığını söyler. Bediüzaman, “Bu gün Risale-i Nurların imân kurtarma davasındaki bu cihanşümul hizmetlerinde mezkûr Tatar hanımın da hissesi vardır. Ben onun için ona duâ ediyorum.”3der. Bir başka hatırada Bediüzzaman: “Ben Tatarları beş vakit duâma dahil etmişim. Bir zamanlar esârette iken, Kosturma’da iki ihtiyar Tatar kadını, bir küçük pencereden benim yiyeceğimi getirip, bana yardım ediyorlardı. Belki de onlar benim kurtulmama ve Risale-i Nur Külliyatını yazmama vesile olmuşlardı. Bütün Tatar kabilelerini beş vakit duâma kabul etmişim.”4 demiştir.

Dipnotlar: 1- Lemalar, 2013, s.522

2- Necmeddin Şahiner, “Kostroma”, Nur-e Light, Yeni Seri, Nısan 2002, s. 58-60.

3- Duman, Bir Fikir ve Aksiyon İnsanı Bediüzzaman Said Nursi, s.122

4- Son Şahitler, 3.Cild, s. 228