GAELIC COLUMN ANGUS MACDONALD

Tha bò agus laogh againn air a lot. Chaneil a laogh ach beagan is seachduinn a dh’aois agus tha e cuir seachad tòrr dhan a là na laithe, ach tha a’ mhàthair ag ithe mar a beatha, le feur gu leòr air fàs airson a’ cumail a dol airson mìos. Tha ise dubh agus a laogh dubh le breacan geal mu amhaich agus a’ bhroilleach agus rionnag gheal na mhaol. ’N uair a tha laogh ag eiridh, stòcha gun tòisich e buiceil, coltas g’eil a’ bhroinn làn, agus a dh’aindeoin uisge agus fuachd, g’eil e farachduinn falainn.

Tha còrr is leth cheud bliadhna bho chuir sinn air falbh a bhò bho dheireadh a bh’againn fhìn. Bò ruadh le breacan geal air a cliathaichean agus mu ceann, Ayrshire ma’s math mo chuimhne, a bha math airson bainne. Bha bò an uairsin a’s gach darnach a tigh, agus chan e mhàin an fheadhainn aig a robh’n crodh a bha buannachd as, ach ’n uair a dheadh laogh ùr a bhreth, bha bainne gu leòr ann airson a roinn eadar sinn fhìn agus nabaidhean aig nach robh crodh idir. Bha’d, stòcha, air fàs ro aosd’ airson an cumail.

Bha trì stallaichean an ceann shìos na bàthaich. Bha pìos iaruinn a’s a’ bhalla air ceann a-stigh gach stalla, far am biodh iad ceangailte. Bha sruthan dìreach air taobh a-muigh an casan deiridh a bha dol a-mach air an toll-dilidh an ceann na bàthaich. Bhiodh bò, laogh agus damh againn uaireanan, agus bhiodh iad a’ faighinn deagh ghreadhadh. Bha min a’ choir eigin, bran a chanadh iad ris, agus treaceil dha mheasgachadh dhaibh, a chul air sneapan, buntàta, feur is corc agus stuthan eile bha tighinn ann am pocanan. Bhiodh a vet a’ tighinn a shealltainn orra an drasda ’s a-rithist agus bhiodh e dèanamh cinnteach nach robh iad a’ fulang le tinneasan àraid.

Bha’m bainne dha chleachdadh airson ìm agus gruth a dhèanamh. Chaneil cuimhn’ agam a bhith dèanamh càis, ged a bhiodh mo mhàthair ag innse dhuinn mar a bhiodh iad dha dhèanamh. Ach bhitheadh sinn a’ cuideachadh leis an ìm. Bha biot againn a bha coltach ri baraile a’ fàs nas caoile mar a bha i tighinn suas. Bha cas mun cas bruis a’ tighinn a-mach as a’ cheann shuas aice, le cearcal fiodh air a ceann shìos le ceithir toill ann. Bhitheadh sinn ag obrachadh sin sìos is suas gun tòisicheadh an ìm a’ tighinn na chnapan. Agus mun a bitheadh duine coimhead, bhiodh sinn a’ togail mullach na biot, a’ glacadh na cnapan ìm agus dhan ithe.

Ach mun iomadach rud eile, thàinig là far an deach an co-dhunadh a dhèanamh nach robh an crodh gu bhith againn tuilleadh. Bha cus obair annta direach airson bainne, agus bha bhan a’ bhainne a’ dol seachad aig ceann a staran, sia là a’s an t-seachduinn. Thàinig a là agus dh’fhalbh sinn le na trì beathaichean sìos gu Allt nan Gall. Bha Mac a’ Bhreacan ann a sin, agus sluagh mòr a’ coimhead beathach as deidh beathach a dol dhan a’ chearnag bheag a bha’d air a thogail far a bheil raon ball-coise a Rudha an diugh.

Saoghal a tha’n diugh milis na mo chuimhne, mun fearann a bha sruthadh le bainne agus le mil. Ach math agus dha robh e, feumaidh sinn ar siùil a thogail oir ’s ann air thoiseach oirnn fhathast a tha Tìr a’

Gheallaidh.