Am Bile mu chor nan eilean: chan obraich beairt-fhighe gun iteachain
Nuair a chuir na trì Ùghdarrasan Ionadail eileanach iomairt air chois ann an 2013, ‘Ar n-eileanan ri Teachd’, bha tòrr mì-chinnt ann a thaobh bun-reachd Bhreatainn agus na h-alba agus dè bha a’ dol a thachairt. Bha Reifreann air Neoeisimeileachd air fàire, agus bha Comhairlean Arcaibh, Shealtainn agus nan Eilean Siar ag iarraidh gum biodh guth muinntir nan eilean air a chluinntinn san deasbad air cùisean riaghlaidh na dùthcha.
Ged nach do bhòt muinntir na h-alba airson neoeisimeileachd ann an 2014, lean an iomairt aig na h-eileanaich airson barrachd cumhachd aig ìre ionadail taobh a-staigh a’ bhun-reachd a th’ ann. Mar thoradh air an iomairt aca, thug Riaghaltas na h-alba Bile nan Eilean a-steach do Phàrlamaid na h-alba air 9 Ògmhios 2017. Tha Comataidh na h-eaconamaidh Dùthchail is Cheanglaichean aig a’ Phàrlamaid air a bhith a’ sireadh bheachdan air a’ Bhile agus ’s e Diluain 25 Sultain an ceann-latha airson beachdan a chur thuca.
A rèir Riaghaltas na h-alba, tha am Bile “a’ toirt a-steach grunn chumhachan a bhios nan cùl-taic don cheannuidhe aig an Riaghaltas gun dèanar cinnteach gum bi obair leantainneach ga dèanamh air feadh an Riaghaltais agus na roinne poblaiche a tha ag amas air a bhith a’ frithealadh air feuman nan coimhearsnachdan eileanach san latha an-diugh agus san àm ri teachd.”
Am measg nam prìomh chumhachan sa Bhile, tha dleastanas a thèid a chur air Ministearan na h-alba agus buidhnean poblach eile gus ealla a ghabhail ri feuman nan eilean san obair aca agus nuair a bhios iad a’ stèidheachadh phoileasaidhean no sheirbheisean ùra. Cuideachd, tha am Bile ag iarraidh air Riaghaltas na h-alba Plana Nàiseanta nan Eilean a dhealbh agus a chur an gnìomh. Tha cumhachan a’ Bhile a’ cur dìon air sgìre-pàrlamaid nan Eilean Siar agus a’ feuchainn ri dèanamh cinnteach gum bi sgìrean eileanach nas fheàrr air an riochdachadh le comhairlichean ionadail. Tha e cuideachd a’ toirt cumhachd do Riaghaltas na h-alba gus sgeama ceadachd a stèidheachadh, ma gheibh iad iarrtas bho ùghdarras ionadail, a thaobh obair a thèid a dhèanamh sa mhuir faisg air costa nan eilean.
Air a’ chiad sealladh, tha coltas ann gum bi am Bile a’ neartachadh suidheachadh nan eilean gu mòr. Ach gus an tig tuilleadh fiosrachaidh mhionaidich air dè an seòrsa Plana nan Eilean a gheibhear, agus gus am faicear dè na ceumannan a ghabhas buidhnean poblach is an Riaghaltas gus ealla a ghabhail ri feuman is suidheachadh nan eilean, chan eil e follaiseach dè am feum a nì am Bile aig a’ cheann thall.
Tha Bile nan Eilean mar a tha i an-dràsta mar bheairt ach, gus am faic sinn pàtran a’ chlò, cha bhi fios againn dè thig às a’ bheairt seo. Mar a tha am Bile ag ràdh, thèid am Plana a dhealbh às dèidh don Bhile aonta fhaighinn; agus tha na cinn-uidhe a thathar a’ moladh airson a’ Phlana sa Bhile gu math farsaing. Tha an t-aon rud f ìor gu ìre a thaobh cho farsaing ’s a tha na cumhachan a tha a’ feuchainn ri piseach a thoirt air beatha muinntir nan eilean. Dè na slatantomhais a bhios ann airson a bhith a’ measadh na buaidhe a bhios aig poileasaidhean is seirbheisean ùra air eileanan?
A bharrachd air a bhith a’ toirt guth dha na h-eileanan, b’ ann mu dheidhinn barrachd cumhachd a bha an iomairt ‘Ar n-eileanan ri Teachd’, ach an tig barrachd cumhachd bhon Bhile mar a tha e an-dràsta? Tha e doirbh dhòmhsa fhaicinn gun tig bhon Bhile fhèin, oir ged a bhios am Bile a’ toirt air an Riaghaltas agus buidhnean poblach eile aire a thoirt do chùisean eileanach, ach chan eil fhios a’m am bi sin a’ toirt cumhachd do na h-eileanan. Ach ’s dòcha gun tig cumhachd à reachdas is poileasaidhean eile mar An Achd airson Cumhachd do Choimhearsnachdan agus atharraichean air Oighreachd a’ Chrùin ann an Alba. No ’s dòcha gun tig bho phoileasaidhean air an toir am Bile buaidh.
’S iomadh dleastanas a th’ air buidhnean san roinn phoblaich, ach ’s e ceist eile a th’ ann cia mheud de na dleastanasan sin a bhios iad a’ coileanadh gu ceart. Cuideachd, tha na h-eileanan, ’s dòcha barrachd air àite sam bith eile san Rìoghachd Aonaichte, a’ tighinn fo sgàil Bhrexit agus nan iomadh ceist a tha fhathast rim freagairt a thaobh sin.
Nuair a thòisich an iomairt ‘Ar n-eileanan ri Teachd’, bhathar a’ faicinn cothrom an lùib neoeisimeileachd gus barrachd cumhachd a thoirt do na h-eileanan. Ach, ged nach deach atharrachadh a thoirt air bun-reachd na dùthcha, tha an cumhachd sin fhathast a dhìth orra. Tha ceist ann le Bile nan Eilean an tig barrachd cumhachd dha-rìribh do na h-eileanan, no am bi e mar bheairt gun iteachain. An-dràsta tha coltas ann gu bheil tòrr an urra ri deagh-ghean nam buidhnean poblach agus an Riaghaltais agus nach eil an iomairt gus cor nan eilean a dhìon seachad. l Tha an léirmheas seo ga fhoillseachadh ann an co-bhuinn ris a’ Chomann Rìoghail Cheilteach www.royalcelticsociety.scot