Chan e cunnart no cosgais a tha sa Ghàidhlig ach cànan prìseil
Chan e rud ùr a th’ ann an nàimhdeas dhan Ghàidhlig, no dha na Gàidheil co-dhiù. Sna linntean a dh’fhalbh bhiodh daoine a’ toirt shlaicean air na Gàidheil - an cànan, an cultar agus an dòigh-beatha - gu h-àraidh nuair a bha na Gàidheil fhèin na bu làidire agus na bu lìonmhoire. Nuair a bha beagan cumhachd aca, no nuair a bha iad air am meas mar chunnart dhan chòrr de dh’alba math dh’fhaodte.
’S dòcha le crìonadh na Gàidhlig, agus tràghadh an dualchais, gum facas na bu lugha de chàineadh is mì-rùn. Cha robh uiread “cunnairt” ann. Ge-tà, nar latha fhìn tha coltas ann gu bheil na slaicean air a’ chànan fhathast ann, agus leis an Eadar-lìon agus na meadhanan sòisealta, tha e nas fhasa na bha e riamh dì-meas a dhèanamh air a’ Ghàidhlig no nithean gu math gamhlasach a ràdh mun chànan fiù ’s.
Ma chuireas tu am facal “Gaelic” ann an Twitter, cha toir e fada gus am faic thu daoine a bhios a’ cur sìos air a’ Ghàidhlig. Ach, air an làimh eile, cha toir e fada gus am faic thu beachdan taiceil agus bàidheil dhan Ghàidhlig cuideachd. Coltach ri iomadach cuspair bidh a’ Ghàidhlig a’ dùsgadh deasbad, le beachdan eadar-dhealaichte air gach taobh. Ge-tà, saoil a bheil mar a tha beagan spionnaidh air tilleadh dha iomairt na Gàidhlig air droch rùn dhan chànan a dhùsgadh a-rithist am measg cuid a dhaoine?
’S e fear de na duain as cumanta a chluinneas sibh sna meadhanan sòisealta, gur e iomairt Partaidh Nàiseanta na h-alba a th’ anns a’ Ghàidhlig. Thuirt aon neach air Twitter o chionn ghoirid, “More skewed SNP priorities as free baby boxes and Gaelic signs rule but Glasgow health services under threat - Scottish NHS crisis worse than rest of UK.”
Mar a tha fhios aig duine sam bith aig a bheil eòlas air a’ chùis, chan e gnothach aon phartaidh a th’ anns a’ Ghàidhlig idir. Tha Riaghaltasan Tòraidheach agus Làbarach/lib-deamach air taic a thoirt dhan chànan tro reachdas agus maoineachadh ron seo, agus tha taic ann dhan chànan bho na partaidhean uile fhathast.
Tha an teachdaireachd gu h-àrd cuideachd a’ bruidhinn air cuspair eile a bhios daoine a’ togail gu tric nuair a bhios iad a’ càineadh na Gàidhlig: an t-airgead a thathar a’ cosg air a’ chànan. Gu tric tha am fiosrachadh a bhios na daoine sin a’ toirt seachad ceàrr, chan eil faisg air an uiread ’s a tha iad a’ smaoineachadh ga chosg air a’ chànan. Cuideachd, dè an diofar a dhèanadh an t-airgead a thathar a’ cosg air soidhnichean-rathaid do bhuidseat sam bith? Agus dè a’ chosgais a bharrachd a th’ ann ri linn Gàidhlig a bhith air na soidhnichean sin a tha gan ùrachadh co-dhiù?
Gheibhear a leithid a bheachdan mun Ghàidhlig sna meadhanan tradaiseanta cuideachd. ’S iomadh slaic chruaidh a thugadh seachad ann an clò nam pàipearannaidheachd. Tha argamaid ann, ’s dòcha, gu bheil artaigilean far am bi càineadh ga dhèanamh air a’ Ghàidhlig a’ brosnachadh bharailean droch rùnach air an Eadar-lìon.
Coltach ri beachdan aineolach sam bith, thèid iad mu sgaoil mu choinneimh na f ìrinne. ’S e sin na tha dhìth: fiosrachadh ceart mun Ghàidhlig agus sin na bhios na gaisgich a bhios a’ cur dìon air a’ Ghàidhlig sna meadhanan sòisealta is tradaiseanta a’ toirt seachad. Ach a bheil sin gu leòr? An e dìreach aineolas a tha air cùl a’ chàinidh, no a bheil cuid a dhaoine air tòiseachadh a’ faicinn gu bheil a’ Ghàidhlig a’ fàs beagan nas làidire a-rithist? A bheil iad a’ faicinn “cunnart” sa chànan?
Bha e inntinneach dhòmhsa coimhead air dà artaigil airloidhne san Albannach ron Nollaig, bha an dàrna fear a-mach air mar a bha àireamh luchd-labhairt na Gàidhlig air crìonadh bho 1891 agus bha am fear eile ag aithris air mar a fhuair Alba Chruthachail barrachd maoineachaidh bho Riaghaltas na h-alba. Dhùisg am pìos mun Ghàidhlig deasbad le 132 a bheachdan air an toirt seachad, ach cha tugadh aon bheachd seachad mun airgead a bharrachd aig Alba Chruthachail.
Tha sin a’ togail ceist nam inntinn, a bheil cuid a dhaoine ann a tha a’ faicinn na Gàidhlig mar thargaid air am faod iad buille thar bhuille a thoirt gun aithreachas sam bith a bhith orra? Faodaidh iad a cleachdadh mar shamhla air nàiseantas airson an SNP a chàineadh. Tha a’ Ghàidhlig seann-fhasanta, gus a bhith marbh, gun fheum.
Saoilidh mi gur e as motha a tha air cùl nan slaicean gu bheil Gàidhlig a’ fàs nas fhollaisiche air soidhnichean, an lùib Chomhairlean is sgoiltean. Mas e sin a tha toirt air cuid a dhaoine dì-meas a dhèanamh air a’ Ghàidhlig, cha dèan dìreach fiosrachadh a’ chùis. Feumar dìon a chur air a’ chànan le bhith a’ toirt freagairt dhaibh anns gach meadhan san nochd a leithid a bheachdan, ag innse dhaibh nach e cunnart no cosgais a th’ anns a’ Ghàidhlig ach cànan, dòigh-beatha, modh-conaltraidh is ulaidh phrìseil a bu chòir a ghleidheadh is a thoirt air adhart.
Tha an t-artaigil seo ga fhoillseachadh ann an co-bhuinn ris a’ Chomann Rìoghail Cheilteach www.royalcelticsociety.scot