આઝાદીના 75 વર્્ષ બાદ હવચે ભારત તવશ્વનું ત્ી્જું ્સૌથિી મોટું અથિ્ષતંત્ બનશચે

ભારતની સ્્વતંત્રતાના 75મા ્વર્ષે અમેરરકામાં લાલા હરદયાલની ક્ાંતતના સંસ્મરણો

1965માં અમેરિકાની સિકાિના અમેરિકન સંસાધન અર્્થશાસ્ત્ી લેસ્્ટિ બ્ાઉને ભાિતમાં અનાજના ઉત્્પાદનની ગણતિી કિતી વખતે અને ખાદ્ય્પદાર્થોની અછતને કાિણે ર્નાિી વવનાશની આશંકા સાર્ે તેમની સમગ્ર કાિરકદદી દાવ ્પિ લગાવી દીધી હતી અને યુએસ સિકાિને સૌર્ી મો્ટી વશ્પમેન્્ટ મા્ટે ખોિાક તૈયાિ હતો. હવે વર્્થ 2022માં એ જ ભાિત વવશ્વના ઘણા દેશોને ચોક્કસ ખાદ્ય સંક્ટમાંર્ી બચાવી િહ્યં છે. છેલ્ા 7 દાયકાર્ી વધુ સમયમાં ભાિત વવશ્વના સૌર્ી ગિીબ દેશમાંર્ી વવશ્વનું સૌર્ી ઝડ્પર્ી વવકસતું અર્્થતંત્ બની ગયું છે અને હાલમાં દેશ વવશ્વની ્ટોચની 3 અર્્થવ્યવસ્ર્ામાં સામેલ ર્વા તિફ આગળ વધી િહ્ો છે. દાયકાઓર્ી ભાિતીયોની મહેનત અને સમ્પ્થણ આ સફળતાનું મુખ્ય કાિણ છે. જાણો છેલ્ા 75 વર્્થમાં દેશની અર્્થવ્યવસ્ર્ામાં શું બદલાવ આવ્યો છે.

વર્્થ 1947માં જ્યાિે ભાિત આઝાદ ર્યું ત્યાિે તેની જીડી્પી માત્ 2.7 લાખ કિોડ રૂવ્પયા હતી. જે વવશ્વના જીડી્પીના 3 ્ટકા કિતા ્પણ ઓછો હતો. હાલમાં વાસ્તવવક જીડી્પી 150 લાખ કિોડ રૂવ્પયાની નજીક છે. એ્ટલે કે જીડી્પીમાં 55 ગણો વધાિો ર્યો છે. વવશ્વના જીડી્પીમાં તેનો વહસ્સો 2024 સુધીમાં 10 ્ટકાર્ી વધી જવાનો અંદાજ છે. છેલ્ા 75 વર્્થમાં ભાિતના જીડી્પીમાં લાંબા સમય સુધી સતત વૃવધિનો ટ્ેન્ડ જોવા મળ્યો છે. માત્ ત્ણ જ પ્રસંગો એવા છે જ્યાિે અર્્થવ્યવસ્ર્ાનો વવકાસ શૂન્યર્ી નીચે િહ્ો છે. પ્રર્મ વખત 1965 દિવમયાન બીજી વખત 1979 દિવમયાન અને ત્ીજી વખત 2020માં મહામાિી દિવમયાન અર્્થતંત્માં ઘ્ટાડો જોવા મળ્યો હતો. જો આ્પણે 1960ર્ી 2021 સુધીના જીડી્પી વૃવધિના આંકડા જોઈએ તો 1966 ્પહેલા સિેિાશ વૃવધિ 4ની નીચે હતી. ્ટકા તે જ સમયે, 2015ર્ી સિેિાશ વૃવધિ 6 ્ટકાર્ી ઉ્પિ િહી છે.

વર્ડ્થ બેંકના રિ્પો્ટ્થમાં જાહેિ કિાયેલા આંકડાઓ ્પિ નજિ કિીએ તો સમય જતાં ભાિતીય અર્્થતંત્ની મજબૂતાઈ સ્્પષ્ટ્પણે જોવા મળે છે. અર્્થવ્યવસ્ર્ામાં આવેલા ઉતાિ-ચઢાવ ્પિ નજિ કિીએ તો 1992ર્ી ભાિતીય અર્્થવ્યવસ્ર્ામાં સ્સ્ર્િ વલણ જોવા મળી િહ્યં છે. 1947 અને 1980 ની વચ્ે અર્્થતંત્ની વૃવધિ 9 ્ટકાર્ી -5 ્ટકાની િેન્જમાં હતી. એ્ટલે કે એમાં ખૂબ જ તીવ્ર ઉતાિ-ચઢાવ હતા. 1980ર્ી 1991 દિવમયાન ભાિતીય અર્્થતંત્ વધુ સુધયું.ુ આ દિવમયાન અર્્થવ્યવસ્ર્ા એક વખત ્પણ શૂન્યર્ી નીચે ન ્પહોંચી અને તેનો િેકોડ્થ 9 ્ટકાર્ી વધુ વૃવધિ નોંધાવી. બીજી તિફ મહામાિીના યુગને છોડી દઈએ તો 1992ર્ી 2019 સુધી જીડી્પી ગ્રોર્ 4ર્ી 8 ્ટકાની િેન્જમાં િહ્ો છે. એ્ટલે કે સમય જતાં ભાિતીય અર્્થતંત્ સ્સ્ર્િ અને મજબૂત િહ્યં છે.

દેશમાં ગિીબોની સંખ્યામાં ઘ્ટાડો એ 75 વર્્થની સૌર્ી મો્ટી ઉ્પલબ્ધી છે. જ્યાિે ભાિત આઝાદ ર્યું, ત્યાિે દેશની 70 ્ટકા વસ્તી અત્યંત ગિીબીમાં જીવી િહી હતી. 1977 સુધીમાં આ સંખ્યા ઘ્ટીને 63 ્ટકા ર્ઈ ગઈ હતી. 1991ના સુધાિા સાર્ે દેશમાં પ્રર્મ વખત, અડધી વસ્તી ગિીબી િેખાની ઉ્પિ ્પહોંચી ગઈ. 2011ના આંકડા મુજબ દેશમાં 22.5 ્ટકા લોકો અત્યંત ગિીબીમાં જીવી િહ્ા હતા. લેબિ ફોસ્થ સવવે 2020-21 અનુસાિ નાણાકીય વર્્થ 2021ના અંત સુધીમાં ગિીબી િેખા નીચે જીવતા લોકોની સંખ્યા ઘ્ટીને 18 ્ટકાર્ી નીચે આવી જશે.

સવવેના આ અદં ાજો વવશ્વ બેંક અને આઈએમએફના અદં ાજો જવે ી જ રદશામાં છે. દેશમાં 20 ્ટકાર્ી નીચે ગિીબી િેખા નીચે જીવતા લોકોનો અદં ાજ કોણે આપ્યો છે. જો તમે UNESCAPના 2017ના રિ્પો્ટ્થ ્પિ નજિ નાખો તો 1990ર્ી 2013ની વચ્ે જ ભાિતમાં લગભગ 170 વમવલયન લોકો ગિીબી િેખામાર્ં ી બહાિ નીકળી ગયા છ.ે હાલમાં િોગચાળાને કાિણે ગિીબોની સખ્ં યામાં ર્ોડું દબાણ છે, જો કે યએુ નના અહેવાલમાં માની લવે ામાં આવ્યું છે કે ભાિતની સ્સ્ર્વત અન્ય વવકાસશીલ દેશો કિતાં વધુ સાિી હશ.ે

ફોરેન એક્્સ્ચચેન્્જની સ્્સથિતત

હાલમાં, વવશ્વભિની અર્્થવ્યવસ્ર્ાઓની તાકાત નક્કી કિવામાં આવે છે કે તેની ્પાસે ક્ટે લું ફોિેન એક્સ્ચેન્જનો ભંડાિ છે, ભાિતે આ બાબતમાં ખૂબ જ ઝડ્પી વૃવધિ નોંધાવી છે. દેશનું વવદેશી મુદ્ા ભંડાિ રૂ. 46 લાખ કિોડર્ી ઉ્પિ ્પહોંચી ગયું છે, જે વવશ્વની ્પાંચમી સૌર્ી મો્ટી ફોિેક્સ રિઝવ્થ છે. જો કે આઝાદી ્પછી દેશની સ્સ્ર્વત આ બાબતમાં ઘણી નબળી હતી. 1950-51માં દેશનું ફોિેક્સ રિઝવ્થ માત્ 1029 કિોડ રૂવ્પયાના સ્તિે હતું. 1991 સુધીમાં વવદેશી મુદ્ા ભંડાિની સ્સ્ર્વત અત્યંત નાજુક બની ગઈ હતી. આ સમય દિવમયાન એક સમય એવો આવ્યો જ્યાિે ભાિત ્પાસે માત્ 3 અઠવારડયાની આયાત જે્ટલું જ વવદેશી હૂંરડયામણ અનામત હતું. આ ક્ટોક્ટીના કાિણે દેશમાં સુધાિાઓ શરૂ ર્યા અને તેનો ફાયદો એ ર્યો કે હાલમાં દેશનું વવદેશી હૂંરડયામણ ભંડાિ ઈંધણનું ઊંચું વબલ હોવા છતાં 10 મવહનાર્ી વધુના આયાત વબલ મા્ટે ્પૂિતું છે.

ભારતીય રૂતિયો ગગડયો

હાલમાં ભાિતીય રૂવ્પયો તેના અત્યાિ સુધીના સૌર્ી નીચલા સ્તિે એ્ટલે કે 80ના સ્તિની નજીક છે. જો કે ડોલિ સામે ચલણમાં આ ઘ્ટાડો તમામ અર્્થતંત્ોમાં જોવા મળી િહ્ો છે અને તેને સ્ર્ાવનક અર્્થવ્યવસ્ર્ાના પ્રદશ્થન સાર્ે કોઈ લેવાદેવા નર્ી. જો કે દેશમાં એવા ઘણા પ્રસંગો હતા, જ્યાિે ઘિેલું નબળાઈને કાિણે રૂવ્પયાનું અવમૂર્યન ર્યું હતું. તમને જણાવી દઈએ કે 1947માં ભાિતીય રૂવ્પયો ડોલિની બિાબિ હતો. સપ્્ટેમ્બિ 1949માં પ્રર્મ વખત રૂવ્પયાનું મૂર્ય વધાિીને 4.75 રૂવ્પયા પ્રવત ડોલિ કિવામાં આવ્યું હતું.

જૂન 1966માં રૂવ્પયાની રકંમતમાં 36 ્ટકાનો ઘ્ટાડો ર્યો અને એક ડોલિ 7 રૂવ્પયા ર્યો. તે આનાર્ી વધુ બન્યું, 1991ની આવર્્થક ક્ટોક્ટી દિવમયાન ત્ીજી વખત રૂવ્પયાનું મૂર્ય બે તબક્કામાં ઘ્ટાડવામાં આવ્યું અને રૂવ્પયો લગભગ 25 રૂવ્પયા પ્રવત ડૉલિ સુધી ્પહોંચી ગયો. જો કે છેલ્ા 75 વર્્થમાં વે્પાિ ખાધ, યુધિ, તેલની રકંમતની ક્ટોક્ટી, આવર્્થક મંદી જેવા કાિણોને લીધે રૂવ્પયામાં સતત ઘ્ટાડો ર્તો િહ્ો અને તે હવે 80ના સ્તિે આવી ગયો છે.

આંતરરાષ્ટીય વચેિારમાં વધારો

જો આ્પણે સિકાિ દ્ાિા આ્પવામાં આવલે ા આકં ડાઓ ્પિ નજિ કિીએ તો 1950-51માં ભાિતે $1.27 વબવલયનની આયાત કિી હતી અને $1.26 વબવલયનની વનકાસ કિી હતી. 1975-76મા,ં આયાત વધીને $6.08 વબવલયન અને વનકાસ વધીને $4.66 વબવલયન ર્ઈ. 199091માં આવર્ક્થ સધુ ાિા દિવમયાન, ભાિતની આયાત $24 વબવલયનની નજીક હતી, જ્યાિે વનકાસ $18 વબવલયનને વ્ટાવી ગઈ હતી. વર્્થ 2002 સધુ ીમાં આયાત $50 વબવલયનને વ્ટાવી ગઈ હતી, જ્યાિે વનકાસ લગભગ $44 વબવલયનના સ્તિે હતી. વર્્થ 2021-22માં ભાિતની કલુ વનકાસ $670 વબવલયનના સ્તિે હતી, જ્યાિે આયાત $756 વબવલયનના સ્તિે ્પહોંચી હતી. એ્ટલે કે છલ્ે ા 75 વર્થોમાં આતં િિાષ્ટીય વ્પે ાિમાં ભાિતનો વહસ્સો સતત વધ્યો છે અને 2000 ્પછી તમે ાં વધુ વધાિો નોંધાયો છે.

રદર્હીની સેન્્ટ સ્્ટીફન્સ કોલેજના સંસ્કકૃતના ગ્રેજ્યુએ્ટ, 1950માં ઓક્સફડ્થ યુવનવવસ્થ્ટીમાંર્ી બે સ્કોલિવશ્પ મેળવનાિ, સ્્ટેનફોડ્થ યુવનવવસ્થ્ટીમાં ઇસ્ન્ડયન રફલોસોફી અને સંસ્કકૃતના પ્રોફેસિ, ગદિ અખબાિના ્પીઠબળ, અમેરિકામાં ભાિતની િાષ્ટવાદી ઇચ્છાઓ અવભવ્યક્ત કિનાિા જ્ાની ક્ાંવતકાિી લાલા હિદયાલે ્પોતાની ખુલ્ી આંખે આઝાદ ભાિતનું સ્વપ્ન જોયું હતું.

હિદયાલ એ જમાનામાં તેજસ્વી વક્તા તિીકે જાણીતા હતા જ્યાિે ્પંજાબના એક ઇવમગ્રન્્ટે તેના ગ્રુ્પને એવું સૂચન કયુું કે, હિદયાલની સલાહ લેવી જોઈએ અને તેમને ્પેવસરફક રકનાિે વનમંવત્ત કિવા જોઈએ. ત્યાિે તે મીર્ટંગમાં ભાિતમાંર્ી વબ્ર્ટશ શાસનને ઉખાળી ફેંકવાની ઇચ્છા ધિાવતા ્પંજાબી ડાયસ્્પોિામાં ્પરિવત્થન જોવા મળ્યું હતું.

જાણીતા ઇવતહાસકાિ અને ગદિ આંદોલનના અભ્યાસુ પ્રો. હિીશ ્પુિીએ જણાવ્યું હતું કે, આ મીર્ટંગમાં ઘણા નવા આયામો ખૂર્યા હતા. ત્યાં હાજિ લોકોએ અનભુ વ્યું કે લોકો દાન કિવા, બીજાને વશવષિત કિવા અને દેશ મા્ટે કંઇક કિવા ઇચ્છે છે.

આ સમય દિવમયાન વવનાયક દામોદિ સાવિકિે ‘ધ ઇસ્ન્ડયન વોિ ઓફ ઇસ્ન્ડ્પેન્ડન્સ’ ્પુસ્તક લખ્યું હતું. તેનો અંગ્રેજીમાં અનુવાદ ર્યા ્પછી મદનલાલ ઢીંગિા સવહત વવદેશમાં પ્રવાસ કિનાિા અનેક યુવા ક્ાંવતકાિીઓને એ વવશ્વાસ અ્પાવવા મા્ટે પ્રેરિત કિવામાં આવ્યા કે શસ્ત્ વવદ્ોહ દ્ાિા જ દેશને આઝાદી અ્પાવી શકાશે.

14 ઓક્્ટોબિ 1884ના િોજ જન્મેલા હિદયાલે સૂચન કયુું કે, અમેરિકાવાસી ભાિતીયોને વશવષિત કિવા જરૂિી છે. આ લક્ષય ્પાિ ્પાડવા મા્ટે તેઓ ્પેવસરફક રકનાિે ઇસ્ન્ડયન ઇવમગ્રન્્ટ્સને વશવષિત કિવા ઉદુ્થ અને ગુરુમુખી ભાર્ાના એક સાપ્ાવહક અખબાિના તંત્ી બન્યા અને તેનું નામ ગદિ િાખ્યું, જેના અર્્થ વવદ્ોહ ર્ાય છે.

તેમના આ પ્રયાસમાં એક જૂર્ ્પણ તેમની સાર્ે હતું. તેઓ આર્ટ્થકર્સ લખતા હતા અને અખબાિ પ્રકાવશત કિતા હતા. તેમનો વવચાિ શસસ્ત્ વવદ્ોહની તૈયાિી કિવાનો હતો. આ લોકોનો સંબંધ વબ્ર્ટશ ઇસ્ન્ડયન આમદી સાર્ે ્પણ હતો. તેઓ અગાઉ તેમાં જોડાયેલા હતા અર્વા ્પછી તેને છોડી દીધું હતું. આ ઉ્પિાંત તેમના કે્ટલા સંબંધીઓ ્પણ આમદીમાં હતા.

પ્રો. ્પુિીએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે,

મૂળ વવચાિ એવો હતો કે, સાતર્ી દસ વર્્થની તૈયાિી ્પછી 1917-1920માં એક વવદ્ોહ કિવો જોઈએ. આ લોકો જાહેિમાં વાતો કિતા હોવાર્ી વબ્ર્ટશ ગુપ્ચિોને જાણ હતી કે ખિેખિ શું ર્ઇ િહ્યં છે. એક સમયે એવી સ્સ્ર્વત હતી કે વબ્ર્ટશ સિકાિ તેના વવશે વધુ જાણતી હતી.

માચ્થ 1914માં વોવશંગ્્ટન ડીસીમાં વબ્ર્ટશ એમ્બેસેડિના કહેવાર્ી અમેરિકન સિકાિે હિદયાલની ધિ્પકડ કિી હતી. એ વખતે એવી આશંકા હતી કે, તેમના ્પિ અિાજકતા ફેલાવવાનો કેસ ર્શે અર્વા વબ્ર્ટશ સિકાિ તેને ફાંસી આ્પવા ભાિત ્પિત મોકલશે.

આ ઉ્પિાંત 23 રડસેમ્બિ 1912ના િોજ રદર્હીમાં બસંતકુમાિ વબશ્વાસે લોડ્થ હારડુંગ ્પિ બોમ્બ ફેંક્યો હતો ત્યાિે રદર્હી કોન્સ્્પીિસી કેસના આિો્પી ભાઇ ્પિમાનંદના વ્પતિાઇ ભાઇ બાલમુકુંદ હતા, તે વખતે હિદયાલ વબ્ર્ટશ અવધકાિીઓની નજિ હેઠળ હતા.

હિદયાલને જામીન મળતા તેમને ગુપ્ િીતે જીનીવા મોકલી દેવાયા હતા. ત્યાિ ્પછી તેમનું ગદિ આંદોલન સાર્ે કોઇ સંબંધ િહ્ો નહોતો. ્પછી તેમના વવચાિોમાં સં્પૂણ્થ ્પરિવત્થન આવી ગયું.

્પછી તેમણે એક આર્ટ્થકલમાં એવી દલીલ કિી હતી કે, આગામી સમયમાં એવશયાને વબ્ર્ટશ સામ્ાજ્ય ્પાસેર્ી સલામતીની જરૂિ ્પડશે. કાિણ કે તેમણે જમ્થની અને તુકકીની સ્સ્ર્વત જોઇ હતી અને તેમણે અનુભવ્યું હતું કે, વબ્ર્ટશ ખૂબ જ સભ્ય સમાજ છે.

્પછી 1919માં જમ્થનીમાં તેમની ધિ્પકડ કિાઈ હતી. તે વખતે તેમનામાં ખૂબ જ ્પરિવત્થન આવી ગયું હતું અને ત્યાિ્પછી તેમના વવશે કંઇ જાણવા મળ્યું નર્ી.