CUỘC SĂN LÙNG VIRUS BÍ ẨN
Để bào chế vaccine phòng đậu mùa khỉ LOẠI VACCINE ĐANG ĐƯỢC SỬ DỤNG ĐỂ PHÒNG BỆNH ĐẬU MÙA KHỈ ĐƯỢC ĐIỀU CHẾ TỪ MỘT LOẠI VIRUS ĐÃ BIẾN MẤT CHƯA AI CÓ THỂ XÁC ĐỊNH ĐƯỢC.
CĂN BỆNH KỲ LẠ
Theo đài BBC (Anh), vào đầu thế kỷ 19, một cơn hoảng loạn đã bao trùm thủ đô London của Anh khi xuất hiện căn bệnh kỳ lạ có nguy cơ… biến người thành bò.
Một nhóm bác sĩ đã lấy một loại virus lây nhiễm cho gia súc và sử dụng để bảo vệ con người khỏi họ hàng của virus này là virus đậu mùa. Kỹ thuật này được đặt tên là “vaccination” (tiêm chủng). Bằng chứng ban đầu cho thấy phương pháp tiêm chủng có hiệu quả đáng kinh ngạc, có thể bảo vệ con người khoảng 95% trước căn bệnh lây nhiễm thường khiến 30% nạn nhân tử vong và gây biến dạng vĩnh viễn hầu hết các bộ phận trên cơ thể.
Cho đến ngày nay, không ai biết loại virus được dùng để điều chế vaccine phòng bệnh đậu mùa đến từ đâu. Giờ đây, loại virus bí ẩn này vẫn được sử dụng trong các loại vaccine phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ.
Sau khi được phát hiện ở châu Phi vào 5 thập kỷ trước, vào tháng 5/2022, virus đậu mùa khỉ đã bắt đầu tái lây lan trên toàn cầu. Các nhà khoa học đã sử dụng 2 loại vaccine phòng bệnh đậu mùa - ACAM2000 và JYNNEOS – để đối phó với loại virus mới này. Đây là 2 phiên bản duy nhất được cấp phép ở Mỹ để ngăn virus đậu mùa khỉ bùng phát. Cả hai đều đặc biệt an toàn và có hiệu quả cao, nhưng nguồn gốc của chúng vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ.
Trong hơn một thế kỷ, giới khoa học cho rằng vaccine đậu mùa được sản xuất từ virus đậu bò. Vào năm 1939, các nhà khoa học đã thử nghiệm kháng thể đậu bò có trong vaccine đậu mùa. Họ phát hiện ra rằng đây là hai loại virus hoàn toàn khác nhau. Các loại vaccine được sử dụng để phòng bệnh đậu mùa được bào chế dựa trên một loại virus chưa ai có thể xác định. Nó được gọi là “mầm bệnh ma”, chỉ được tìm thấy ở dạng vaccine.
Bất chấp nỗ lực tìm kiếm kéo dài 83 năm, chưa nhà khoa học nào biết rõ bằng cách nào, tại sao hoặc chính
xác khi nào loại virus này xuất hiện trong vaccine đậu mùa. Cũng không chắc loại virus này còn tồn tại trong tự nhiên hay không.
Bệnh đậu mùa khỉ do virus thuộc chi Orthopoxvirus trong họ Poxvirus có họ hàng với bệnh đậu mùa gây ra. Không chỉ tồn tại trong cơ thể con người, họ Poxvirus gồm hàng chục loại virus, mỗi loại đều có thể thích nghi trong nhiều loài vật chủ. Trong đó, chi Orthopoxvirus gồm bệnh đậu mùa ở người, bệnh đậu mùa ở ngựa, bệnh đậu mùa ở lạc đà, bệnh đậu mùa thỏ, bệnh đậu mùa chuột, bệnh đậu mùa khỉ và bệnh đậu mùa gấu trúc. Nhưng việc tìm ra tổ tiên của vaccine đậu mùa trong chi Orthopoxvirus rộng lớn được chứng minh là rất khó.
Dù chiến dịch tiêm phòng đậu mùa đầu tiên đã trôi qua hàng thế kỷ, nhưng dấu tích của các loại virus cổ đại vẫn còn sót lại trong các viện bảo tàng trên toàn cầu, chủ yếu ở dạng vảy và bạch huyết từ bộ dụng cụ tiêm phòng.
BƯỚC NGOẶT BẤT NGỜ
Trở lại năm 2017, một nhóm các nhà khoa học quốc tế do ông José Esparza, nhà virus học và là thành viên của Viện Robert Koch (Đức), dẫn đầu đã đào được một bộ dụng cụ tiêm phòng sản xuất tại Philadelphia vào năm 1902.
Chi Orthopoxvirus có bộ gien lớn bất thường bao gồm DNA sợi đôi. Các nhà nghiên cứu đã cố gắng ghép với chúng một bộ gien gần như hoàn chỉnh từ mẫu vật mà họ đã thu thập được. Ông Esparza nói: “Những loại vaccine này đã được bảo quản ở nhiệt độ phòng trên 100 năm. May mắn, nhờ có các kỹ thuật hiện đại phức tạp, việc giải trình tự vật liệu di truyền vẫn có thể thực hiện được”.
Song các nhà khoa học không phát hiện ra bằng chứng về bệnh đậu bò trong chủng mà họ thử nghiệm. Thay vào đó, họ nhận thấy chủng này có liên quan chặt chẽ đến một loại virus đậu mùa ngựa được xác định ở Mông Cổ vào năm 1976. Kể từ đó, nhóm nghiên cứu đã giải trình tự nhiều loại vaccine cổ đại khác.
Nghiên cứu do một nhóm nhà khoa học khác thực hiện cũng cho kết quả tương tự. Ngoài đậu mùa ngựa, vaccine phòng bệnh này cũng có trình tự di truyền phù hợp với virus Cantaglo, loại virus đặc hữu ở Brazil từng gây ra các đợt bùng dịch ở gia súc. Điều này một lần nữa khẳng định vaccine đậu mùa không được bào chế từ virus đậu bò. Tuy nhiên, đây chưa phải đáp án cuối cùng của nghi vấn này.
Nhóm nghiên cứu của ông Esparza gần đây đã phát hiện ra bằng chứng về sự thay đổi cơ bản trong vaccine phòng bệnh đậu mùa. Khi nhóm nghiên cứu giải trình tự các loại vaccine đậu mùa gần đây hơn, họ phát hiện ra trong khoảng năm 1930, vaccine đã trải qua một quá trình biến đổi. Thay vì được cấu tạo chủ yếu từ virus đậu mùa ngựa, chúng chủ yếu được bào chế dựa trên loại virus bí ẩn được tìm thấy trong loại vaccine ngày nay.
Khoảng sau năm 1930, loại virus bí ẩn này trở thành loại vaccine phổ biến. Và đến giữa thế kỷ 20, đã có hàng trăm phiên bản vaccine khác nhau được lưu hành trên toàn cầu. Sau đó, vào năm 1966, WHO đã công bố chiến dịch “xóa sổ” bệnh đậu mùa và chỉ chọn 6 loại vaccine để thực hiện sứ mệnh này. Mỗi thập kỷ trôi qua, sự thống trị của loại virus bí ẩn đã trở nên ổn định hơn.
Đậu mùa ngựa đã từng gây ra các đợt bùng phát thường xuyên ở các khu vực của châu Âu, khi những con ngựa bắt đầu ốm với triệu chứng giống sốt ở Mông Cổ. Tuy nhiên, giới khoa học vẫn chưa thể xác định loại virus gây bệnh này trong tự nhiên. Người ta cho rằng các phương pháp chăn nuôi được cải thiện và chẩn đoán tốt hơn có thể đã khiến dịch bệnh này biến mất.
“Đậu mùa ngựa về cơ bản đã biến mất khỏi châu Âu vào đầu thế kỷ 20”, ông Esparza nói và giải thích rằng loại virus bí ẩn được sử dụng trong vaccine đậu mùa hiện nay có thể cũng gặp phải số phận tương tự. Tuy nhiên, ông Esparza thừa nhận rằng chưa có nhiều nghiên cứu về vấn đề này. Sau khi bệnh đậu mùa bị xóa sổ, mối quan tâm nghiên cứu về họ hàng của dịch bệnh này cũng không còn. Ngày nay, có rất ít nhóm nghiên cứu tìm cách xác định các loại bệnh đậu mùa mới.
Ông Esparza nói: “Những gì chúng ta thấy ngày nay với bệnh đậu mùa khỉ rất thú vị. Bệnh đậu mùa đã bị xóa sổ vào năm 1980. Và kể từ đó, việc tiêm phòng đậu mùa đã ngừng ở hầu hết các quốc gia và khả năng miễn dịch của người dân chống lại tất cả các virus bệnh đậu mùa đã giảm xuống. Và đó có lẽ là nguyên nhân đằng sau sự xuất hiện của bệnh đậu mùa khỉ trên thế giới”.
Dù được bào chế từ loại virus nào, nếu không có vaccine đậu mùa, chắc chắn thế giới sẽ là một nơi hoàn toàn khác - vẫn phải vật lộn với một căn bệnh cổ xưa đã giết chết hàng triệu người.