Gìn giữ, phát triển gốm Phổ Khánh
LÀNG GỐM PHỔ KHÁNH, THỊ XÃ ĐỨC PHỔ, TỈNH QUẢNG NGÃI NỔI TIẾNG TỪ HÀNG TRĂM NĂM NAY VỚI SẢN PHẨM ĐỒ GỐM GIA DỤNG NHƯ: NỒI NIÊU, TRÁCH, TRẢ, KHUÔN BÁNH XÈO...
Làng gốm Phổ Khánh đã hình thành cách đây hơn 300 năm. Thời hưng thịnh, làng gốm Phổ Khánh có hơn 300 hộ dân làm nghề. Hiện, làng chỉ còn 10 hộ làm nghề; trong đó có hai lò gốm lớn của anh Nguyễn Tấn Hợp (thôn Vĩnh An) và anh Lê Trung Nam (thôn Trung Sơn). Thu nhập tuy không cao, nhưng những con người nơi đây, dù trẻ hay già, họ đều tâm huyết và quyết tâm giữ nghề. Đến nay, gốm Phổ Khánh đã có thị trường tiêu thụ ổn định, giải quyết việc làm cho hàng chục lao động.
Làng gốm Phổ Khánh là một trong những giá trị văn hóa quan trọng nằm trong không gian văn hóa Sa Huỳnh. Dựa trên các dấu tích còn sót lại tại đầm An Khê từ thời tiền sử, người dân nơi đây đã biết tận dụng nguồn nước ngọt tại đầm An Khê để sản xuất, dựa vào một nhánh chĩa của dãy núi Trường Sơn vươn ra biển để săn bắt, hái lượm. Các nhà nghiên cứu cũng đã phát hiện nhiều mộ chum, mộ vò xung quanh đầm An Khê, đây là cơ sở khẳng định làng gốm Phổ Khánh có từ lâu đời.
Hiện nay, nhiều hộ dân ở Phổ Khánh vẫn giữ nghề, sản xuất theo truyền thống tự bao đời mà cha ông họ đã truyền lại.
Để có được sản phẩm vừa thanh và chín đều, vừa đẹp lại vừa bền, người thợ phải thận trọng trong từng công đoạn. Trước hết là phải chọn đất sét vàng, đất sét xanh phơi thật khô rồi đập, sàng lấy đất mịn, nhào nặn, tạo hình, chuốt, phơi khô rồi đem nung. Gốm Phổ Khánh hoàn toàn là gốm mộc, không sử dụng một loại nước men nào. Để có mẻ gốm đạt chất lượng, người thợ phải biết cách xem lửa và dừng đúng lúc. Thông thường, thời gian nung sẽ kéo dài từ 14 đến 24 tiếng.
Bà Đặng Thị Mỹ, người có kinh nghiệm làm gốm hơn 40 năm tại thôn Vĩnh An cho biết, mỗi công đoạn đều phải đúng kỹ thuật. Người thợ phải biết pha trộn nguyên liệu, nhào nặn, chuốt đều, công phu, tỉ mẩn mới tạo ra được sản phẩm đẹp và bền.
Bà Mai Thị Hồng Tư (58 tuổi), thôn Vĩnh An cho hay, mỗi ngày, bà chuốt được khoảng 70 sản phẩm. Mỗi loại sản phẩm có độ khó, dễ và cách nặn khác nhau. Nghề này chủ yếu chỉ làm vào mùa nắng, chuốt xong mang phơi khô cho có độ rắn, trắng đẹp rồi mới chất vào lò để nung. Để giữ gìn, phát triển nghề truyền thống này, bên cạnh sản xuất truyền thống, nhiều người đã áp dụng khoa học để tạo ra nhiều sản phẩm đa dạng về mẫu mã, đảm bảo về chất lượng.
Bà Tư cho biết thêm, gia đình hiện chỉ có mình bà còn làm gốm. Các con, các cháu không ai chịu theo nghề. Bà mong có thể truyền lại nghề cho các bạn trẻ yêu nghề.
Để giảm thời gian sản xuất ra sản phẩm, tăng năng suất nhưng vẫn đảm bảo chất lượng, anh Nguyễn Tấn Hợp sử dụng máy để quay chiếc bàn xoay, dùng khuôn thạch cao để tạo hình sản phẩm. Những chiếc nồi đất làm từ máy đều tăm tắp, năng suất gấp đôi, gấp ba lần trước kia. Anh Hợp cho biết, trước kia, một người thợ lành nghề mỗi ngày chỉ làm được khoảng 70 - 90 sản phẩm. Nay nhờ cải tiến khâu tạo hình sản phẩm có khuôn, có máy, mỗi ngày, họ có thể làm được 200 sản phẩm với chất lượng đảm bảo.
Anh Lê Trung Nam chia sẻ, từ thời sơ khai, nồi đất Phổ Khánh đã được tiêu thụ tại nhiều địa phương ở Trung Bộ, dù rằng khi ấy, giao thông không thuận lợi, vận chuyển chủ yếu bằng xuồng ghe. Đây là nghề cha ông để lại, nên anh muốn giữ được nghề truyền thống này. Đối với việc nặn, chuốt thủ công, anh chỉ làm theo đơn đặt hàng bởi đó là những sản phẩm hình dáng khác thường. Với các loại sản phẩm gốm thông dụng, anh đúc khuôn với hình thức đẹp, đồng đều, da gốm láng mịn.
Ông Phạm Kim Oanh, Chủ tịch UBND xã Phổ Khánh cho rằng, dù được tỉnh công nhận là làng gốm truyền thống, nhưng gốm Phổ Khánh chưa có thương hiệu. Vì vậy, tỉnh cần quan tâm để gốm Phổ Khánh có thương hiệu cạnh tranh trên thị trường; đồng thời có chính sách hỗ trợ để khi tuyến du lịch công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh hình thành, làng gốm có cơ hội hồi sinh trở lại.
Để giữ gìn, phát triển nghề truyền thống, UBND xã Phổ Khánh đã đăng ký gốm là sản phẩm OCOP. Chính quyền địa phương vận động người dân đầu tư mở rộng quy mô sản xuất; khuyến khích người dân duy trì sản xuất thủ công đồng thời với sản xuất bằng máy để vừa đáp ứng nhu cầu của thị trường, vừa gìn giữ nghiệp tổ.
Để bảo tồn nét văn hóa độc đáo ở làng gốm Phổ Khánh nhằm bổ sung vào hồ sơ Công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh, tỉnh cần mở các tuyến du lịch kết nối với không gian văn hóa Sa Huỳnh. Hiện nay, Công ty CP Đầu tư và Phát triển Đoàn Ánh Dương đang tiến hành xây dựng mạng lưới hợp tác xã để kết nối làng gốm Phổ Khánh với các không gian văn hóa Sa Huỳnh, để phát triển du lịch cộng đồng.