Studimi i Millan Milkoviç: Shtypi, në dobi të politikës serbe të ekspansionit
Mediat serbe më 1912: Mos i beso arnautit, si u albanizuan serbët
Nga hulumtimi i revistave, është konstatuar se narracioni për shqiptarët në masën më të madhe është artikuluar negativisht, ndërsa kompleksi tematiko- motivor do të mund të ndahej në tri tërësi më të vogla: e para- ka të bëjë me paraqitjen e shqiptarëve si ushtarë dhe luftëtarë të angazhuar në anën e turqve, e dyta- me trajtimin e çështjes së autenticitetit të prejardhjes dhe historinë e popullimit shqiptar të Kosovës, Metohisë dhe Maqedonisë deri në fillim të shekullit XX, ndërsa e treta ( më e madhja për nga numri i shembujve të gjetur) ka të bëjë me paraqitjen e popullsisë shqiptare nëpërmjet figurave të diskursit kolonial evropian”. Millan Milkoviç e përmbledh në pak fjalë thelbin e studimit të tij mbi perceptimin mbi shqiptarët në vitin 1912. Ai shënon se “populli shqiptar në pjesën më të madhe të shtypit serb gjatë Luftës së Parë Ballkanike shfaqet si një entitet fisnor ose parafisnor amorf, jokoherent, i cili nuk e ka të ndërtuar vetëdijen, as kushtet për përfshirjen e barabartë në rrethin e popujve të qytetëruar të Ballkanit apo të Evropës”.
Millan Milkoviç ( Milan Miljkovic) punon në Institutin e Letërsisë dhe Artit në Beograd. Në librin studimor “Fytyra e armikutripërfytyrimi i marrëdhënieve shqiptaro- serbe” ka shkruar studimin me titull “Kontribut për analizën e imazhit mediatik të shqiptarëve në shtypin serb 19121913”, përkthyer në shqip nga përktheu Anton Berishaj. Në të, tregohet se në periudhën e Luftës së Parë Ballkanike ( 1912- 1913), në periodikët serbë janë botuar një numër i konsiderueshëm tekstesh që kanë sjellë një varg përfytyrimesh të ndryshme për popullsinë shqiptare – për pozicionimin e saj të parëndësishëm nga pikëpamja kulturore, shoqërore dhe politike kur bëhej fjalë për shpërndarjet e reja territoriale në Ballkan, pas përfundimit të veprimeve luftarake.
“Do të përpiqemi që në këtë punim të përshkruajmë dhe analizojmë përfaqësimet e tilla mediatike për të vërtetuar shkallën e koherencës së tyre ideologjike dhe tematike dhe për të përcaktuar deri në ç’masë këto përfytyrime kanë përkuar me retorikën e atëhershme zyrtare të qeverisë serbe lidhur me çështjen e aspiratave kombëtare të shqiptarëve”, shkruan studiuesi. Sipas Milkoviç, analiza e përfytyrimeve për shqiptarët është bazuar në një grup përfaqësues të formuar nga disa prej titujve më të rëndësishëm të asaj kohe në Serbi: “Politika”, “Radnicke novine”, “Srpski knji• evni glasnik”, “Delo”, “Ilustrovana ratna kronika” ( Beograd), “Ilustrovana ratna kronika” ( Novi Sad). Ai vëren se duke pasur parasysh se qëllimi është hulumtimi i imazheve mediatike, të artikuluara në shtyp gjatë viteve 1912- 1913, çështja e autenticitetit historik ose dokumentar do të mbetet domosdo në prapavijë, meqenëse nga kjo distancë kohore është e vështirë ose gati e pamundur të vërtetohen saktësisht faktet, por edhe për arsye se në rend të parë na intereson se cilat përfytyrime mediatike i ofroheshin opinionit publik, pikësëpari atij beogradas, i cili gjatë Luftës së Parë Ballkanike nuk ishte i lidhur drejtpërdrejt me frontin.
DY KAHET E MEDIAVE
Milkoviç shënon se nga njëra anë, midis publikimeve periodike të përzgjedhura, gjenden tituj që pasqyrojnë debatet ideologjike të kohës dhe politikat redaksionale të gazetave të përditshme (‘ Politika’, si gazetë e qendrës politike dhe ‘ Radnicke novine’, si zëdhënëse e orientimit socialdemokrat) e nga ana tjetër, përfshihen aty edhe revistat kryesore letraroshkencore, të cilat në Serbi dhe vendet përreth ishin shumë të lexuara dhe gëzonin statusin e periodikëve formues të rrymave kulturore të atëhershme – “Srpski knji• evni glasnik” dhe “Delo”. Janë zgjedhur edhe dy revista të specializuara lufte ( Ilustrovana ratna kronika, beogradase dhe novosadase), funksioni propagandistik i të cilave ishte më i shprehur.
“Megjithatë, duhet theksuar se përfytyrimet negative për shqiptarët nuk ishin të vetmet në hapësirën publike të Serbisë, sepse paralelisht me to ekzistonte një ‘ rrymë’ tjetër mediatike, e cila ofronte një pasqyrë më të ekuilibruar të gjendjes në terrenin e veprimeve luftarake”, shënon Milan Milkoviç. Sipas tij, ndër to duhet veçuar “Radnicke novine”, tekstet e të cilës, në aspektin e zgjidhjes së problemeve midis politikave të elitave serbe e shqiptare gjatë shekullit XX, edhe sot janë aktuale. “Këtë aktualitet më së shumti ia detyrojnë diskursit të vet antiluftë, angazhimit për një federatë ballkanike shtetesh sovrane, të cilat I respektojnë të drejtat e komuniteteve pakicë dhe kritikës së ashpër ndaj projekteve shtetërore nacionalomëdha, të cilat që më parë janë të dënuara me përfundime fatale për shkak të përzierjes demografike në Ballkan”.
“SHQIPTARËT - TË PAQYTETËRUAR”
Në fillim Milkoviç merret me analizën e teksteve ku shqiptarët shihen si ushtarë, armiq dhe të “egrit” e Evropës, si dhe e mënyrës së raportimit gati përherë negativisht mbi ngjarjet e atëhershme në disa nga organet kryesore të shtypit në Serbi. Në bazë të kësaj, “mund të konkludojmë se në rrjedhën kryesore të shtypit serb, nga tetori i vitit 1912 deri në prill të vitit 1913, për popullin shqiptar u ndërtua imazhi i një hapësire të gjendur jashtë qytetërimit, i një bote të egër dhe të paarritshme, në të cilën kurrfarë rregullash kulturore të shteteve evropiane nuk vlejnë dhe ku sundojnë vetëm ligji i armës, dhuna dhe krimi, ndërkohë që mentaliteti i popullsisë shqiptare përshkruhet nëpërmjet nocioneve të së egrës, shtazarakes, irracionales dhe instinktives”, thotë Milkoviç.
Veçse ndryshe sa ka pritur, ai ka gjetur edhe shembuj të një kontradiskursi ( të lidhur kryesisht me gazetën socialdemokrate “Radnicke novine”), i cili insiston në botëkuptimin materialist dhe shoqëror- historik, duke u përpjekur që rrethanat bashkëkohore t’i shpjegojë si pasojë e faktorëve të ndryshëm të kulturës,