A po teprohet “Shqipëria” e Marubëve?!
Dinastia e Marubëve, plot katër fotografë syresh në rradhë, kanë lënë punë të shkëlqyera. Kjo s’ka shumë kundërshtim. Fati, zgjuarsia, risia por edhe talenti i la në majë të artit fotografik. Kjo është kaq e besueshme, aqsa ata kanë mbushur një boshllëk të madh të promovimit që kultura zyrtare shqiptare e bën në gati tre dekadat e fundit, duke e përshfaqur kudo në botë. Si të thuash, veç vlerave që përcjellin punët e Marubëve, duket sikur ato mbeten edhe njohëset më të mira të imazhit të shekullit të fundit për shqiptarët. Një mori studiuesish janë kapur fort pas tyre dhe shpesh përcjellin ide, gjetje por edhe risi, me këndvështrimin që mbështetet në imazhin e tyre. Nga ana tjetër, ato kanë marrë vlerësime ndërkombëtare, por kuptohet se në masën kur vendi ynë e ka të mangët kulturën e krahasimit, neve na duket sikur ato janë të vetmet.
Për të gjithë adhuruesit e fotografisë duhet të sqarohet për çdo rast keqkuptimi se dinastia Marubi është një segment i gjatë dhe i shëndetshëm i historisë së fotografisë shqiptare. Punët e Marubëve kanë mrekulli të patreguara, por edhe stisje butaforike, kanë histori që do të na shër- bejnë përgjithnjë, por edhe klishe të shumta.
Ndërkohë që hija e Marubëve, që po rritet shumë dhe nga qeveritarët tanë, ka lënë mënjanë një grup artistësh të mrekullueshëm të historisë së fotografisë shqiptare. A mund të ketë tregues më të mirë të Luftës së Dytë Botërore se fotot e Ristanëve në Tiranë; po a mund të ketë peizazhe dhe portrete të realizuara modernisht pa përmendur Sotirin në Korçë? A mund të ketë risi modernizmi në punët e Jakovës? Duhet dhe ka shumë elementë. Por, për këta kujtohen pak dhe fare pak, ashtu si edhe për një grup të tërë fotografësh, nga të cilët shumë janë sërish në Shkodër, por edhe në treva të tjera të vendit.
Shqipëria e Marubëve është një Shqipëri ekzotike dhe ashtu si duan të na shikojnë të huajt. Të papërpunuar, të habitshëm, ekzotikë, të stërvarfër, në pak raste intelektualë, të stisur në pamje që realisht të kënaqin për gjetjen e kompozicionit, por që në thelb na tregojnë shumë më të prapambetur edhe sa jemi.
Ndërkohë paçka mrekullisë së tyre, Shqipëria përmes fotografisë ka nevojë të përshfaqë edhe një Shqipëri tjetër. Është ajo e zhvillimit, e bashkëkohësisë, e jetës së pa stisur. Në këtë lëmë duket se kanë shërbyer shumë më mirë moderniteti i Jakovës, veçanërisht Sotiri me klasin e tij dhe përcjelljen e shkollës amerikane të fotografisë, Ristani me rritjen e Shqipërisë së pasluftës dhe kështu me radhë.
Ndaj në vëmendje të subjekteve të kulturës shqiptare, e sidomos të pushtetit vendor duhet të jenë dhe fotografët e tjerë, por veçanërisht ata që kanë bërë realisht histori.
Mbase në argumentin tonë emri “Marubi” mund ta mbysë që në thelb idenë por SOTIRI, dhe RISTANI, JAKOVA e të tjerë realisht duhet ta shkundin vëmendjen e politikbërësve të kulturës për promovimin e tyre. Eh sa për të huajt mos u shqetësoni, do jeni njësoj interesantë edhe nëse do tregoni Shqipërinë që duan ata, sepse veç gjetjeve në artin e fotografëve të mësipërm keni dhe art, por edhe shkallën e zhvillimit të fotografisë shqiptare që realisht të impresionon.