Mbi pavarësinë e Bankës së Shqipërisë

shtë bërë më se e zakon shme sa herë që disku tohet për organizimin dhe funksionimin e institucioneve qendrore të administratës, të cilat nuk janë nën përgjegjësinë e Këshillit të Ministrave në bazë të ligjit 90/ 2012 “Për organizimin dhe funksionimin e administratës shtetërore”, të flitet njëkohësisht edhe për “pavarësinë” e tyre, duke nënkuptuar me këtë term jo vetëm një realitet, por edhe një domosdoshmëri të kushtëzuar nga nevoja për mirëfunksionimin e tyre. Psh., konsiderohet si një parim “i shenjtë” pavarësia e Bankës së Shqipërisë nga Këshilli i Ministrave, me argumentin themelor për të ndaluar financimin e “deficitit buxhetor” nga banka qendrore. Ky parim është pjesë e legjislacionit të SHBA- ve që nga viti 1913, kur u krijuar Rezerva Federale, ndërkohë që në BE është i shprehur në nenin 123 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian. Parimi ndalues i mosfinancimit të deficitit buxhetor nga banka qendrore, si institucioni emetues i parasë zyrtare të shtetit përbën një klauzolë urdhëruese me rëndësi kushtetuese për rendin publik të shteteve anëtare të eurozonës, brenda kuadrit juridik të funksionimit të “Bashkimit Ekonomik dhe Monetar Evropian”. Përfshirja e tij për herë të parë në Traktatin e Mastrihtit ( ish- neni 104 i Traktatit), kishte për objektiv ruajtjen e një disipline buxhetore të shëndetshme, e cila nuk duhet të vinte në rrezik mirëfunksionimin e monedhës së përbashkët evropiane dhe rritjen e qëndrueshme ekonomike në eurozonë. Referimi te shembulli i Bankës së Shqipërisë ilustron idenë se tipologjia e institucioneve të pavarura të admin- istratës shtetërore, veçanërisht e atyre që janë përgjegjëse për rregullimin dhe mbikëqyrjen e sektorëve të ndryshëm të ekonomisë dhe të tregut, është e ndryshme në varësi të atributeve funksionale dhe ligjore të tyre. Për rrjedhojë, edhe tiparet e të ashtuquajturës “pavarësi” të këtyre institucioneve janë të ndryshme. Në lidhje me statusin e tyre brenda skemës së ngrehinës institucionale të Republikës së Shqipërisë mungon një doktrinë kushtetuese zyrtare, duke qenë se këto të fundit teorikisht qëndrojnë jashtë skemës të tri pushteteve klasike, madje shfaqin tipare të ushtrimit njëkohësisht të të tre pushteteve, atij legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor. Më konkretisht, pavarësia e Bankës së Shqipërisë është një “krijim” i nenit 161 të Kushtetutës, por vetë Gjykata Kushtetuese asnjëherë nuk ka pasur objekt shqyrtimi dhe për rrjedhojë edhe nuk ka elaboruar kritere substanciale që do të evidentonin elementët përcaktues të kufijve të kësaj “pavarësie” në drejtim të formulimit dhe zbatimit të politikës monetare, organizimit dhe funksionimit të saj të brendshëm, pavarësisë financiare, personale, llogaridhënies buxhetore dhe demokratike etj. Ligji organik Nr. 8269 datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë, i ndryshuar, në nenin 12 i njeh Bankës së Shqipërisë ‘ autonominë normative’ të miratojë kuadrin rregullator dhe mbikëqyrës për sistemin bankar. Gjithashtu, asaj i njihet edhe e drejta të nxjerrë akte jonormative/ individuale për të siguruar zbatimin e sistemit të akteve normative të nxjerra prej saj. Hartimi i rregullave të përgjithshme për licencimin, rregullimin dhe mbikëqyrjen bankare u jep kompetencave të Bankës së Shqipërisë karakter quasi- legjislativ; marrja e masave për sigurimin e zbatimit në praktikë të këtyre rregullave nëpërmjet akteve jonormative individuale shfaq tiparet e një pushteti me karakter ekzekutiv dhe zgjidhja e problematikave të veçanta nën dritën e rregullave të përgjithshme dhe fakteve të mbledhura gjatë procesit të inspektimit dhe informacioneve shkresore, në bazë të pikës 2 të nenit 12 të po të njëjtit ligj, shfaq tiparet e një pushteti quasi- gjyqësor.

Ndonëse aktet normative dhe jonormative të parashikuara nga neni 12 i Ligjit organik Nr. 8269 datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë” duhet të nxirren prej saj “në bazë dhe për zbatim të ligjit”, pra formalisht janë akte nënligjore, në realitet ato janë burime parësore të së drejtës për tregun dhe subjektet bankare, dmth. materialisht dhe praktikisht barazohen me fuqinë e ligjit. Kjo për dy arsye. Së pari, këto akte, ndryshe nga aktet normative të Këshillit të Ministrave të parashikuara në nenin 101 të Kushtetutës nuk i nënshtrohen miratimit të mëvonshëm të Kuvendit. Së dyti, vetë ligji organik Nr. 8269 datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë”, që autorizon nxjerrjen e tyre, formulon vetëm një orientim politik të përgjithshëm, atë të nxjerrjes së tyre “për të siguruar qëndrueshmërinë e sistemit bankar” dhe jo kritere mbi përmbajtjen dhe mënyrën e ekzekutimit të tyre. Kjo është e tolerueshme dhe e kuptueshme në lidhje me ushtrimin e diskrecioneve teknike, psh., ato të përcaktimit të treguesve të detyrueshëm të nivelit të rreziqeve që ndërmarrin bankat përgjatë veprimtarisë së tyre financiare, ku gjykatat nuk mund të zëvendësojnë interpretimin kontekstual dhe profesional që vjen nga njohja dhe verifiki- mi në thellësi i bazës së fakteve dhe as gjykimin teknik të fenomeneve nga administrata e këtyre institucioneve. Ndërkohë është e papranueshme dhe e papajtueshme me shtetin e së drejtës që të jenë jashtë kontrollit gjyqësor dhe kushtetues dhënia ose mohimi i licencave/ autorizimeve administrative, apo vendosja e masave mbikëqyrëse ndaj bankave dhe subjekteve financiare të mbikëqyrura dhe administratorëve të tyre. Parimi i lirisë ekonomike dhe konkurrencës së lirë, i barazisë përpara ligjit, i procesit të rregullt ligjor dhe mbrojtjes së konsumatorit, në bazë të neneve 11, 17, 18, dhe 42/ 1 të Kushtetutës janë thelbësore për funksionimin e shtetit të së drejtës. Nga ky këndvështrim, paraqet rëndësi kushtetuese të dorës së parë elaborimi nga pushteti gjyqësor i standardit të “llogaridhënies procedurale” në ushtrimin nga Banka e Shqipërisë ( dhe jo vetëm) të funksionit të saj për të hartuar, miratuar dhe zbatuar vetë korpusin e saj normative. Ky standard në themel të tij do të duhet të vendoste një lidhje direkte ndërmjet interesit publik dhe rezultatit përfundimtar në procedurat vendimmarrëse të Bankës së Shqipërisë, në plotësim të kritereve që përcakton neni 118 pika 2 i Kushtetutës. Duke qenë se korpusi normativ i Bankës së Shqipërisë është kryesisht produkt i vendimeve të Këshillit Mbikëqyrës, i cili në jo pak raste ka miratuar në mënyrë jotransparente, en bloc, vendime të kontestueshme ligjërisht dhe moralisht, evidentohet si një prioritet me rëndësi kritike rishikimi i ligjit organik të këtij institucioni, në mënyrë që organizimi dhe funksionimi i Bankës së Shqipërisë të mos vejë në rrezik karakterin demokratik të shtetit. * Ekspert i së drejtës

financiare