“Noli pohon në shqipe mëse toskërishte se nuk e beson Perëndinë”
Besonte apo qortonte Fan Noli?
cilat, çuditërisht, znj. Shamku nuk i merr asfare parasysh. Janë Fjalor Shqip- Greqisht i Konstandin Kristoforidhit ( përgatitur për botim nga Prof. Aleksandër Xhuvani, Tiranë, 1961), Studime etimologjike në fushë të shqipes, bleu II, A- B ( Eqerem Çabej, Tiranë, 1976) dhe Fjalëtore Shqip- Gërqisht, Gërqisht- Shqip i Thimi Mitkos ( përgatitur për botim nga Dr. Dhori Qirjazi, Tiranë, 2014).
Nga bibliografia e mësipërme, pamë se analiza e znj. Shamku- Shkreli nuk është themeluar fort mirë në burime. Në fjalorin e Kristoforidhit, nën zërin “besonj”, autori shton edhe: “mbesoj” ( e përdorur në Elbasan dhe Berat), dhe “mbesonj” ( fq. 50). Në fjalorin e Thimi Mitkos, nën po atë zë, “besonj”, autori thotë: “besoM ´ nj” dhe “mbesM ´ nj”. Të dy zërat e të dy fjalorëve pasohen nga përkthimi i tyre gjegjës në greqisht: ˜ ˜ ( besoj). Është, vallë, e arsyeshme, shkarangjitja nga “mbesonj” e Nolit, te “qortoj” e nuk- di- se- kujt, duke shpërfillur ata autorë që Noli i ka më pranë në kohë, me gjuhën e të cilëve është dhe shumë më afër?
Dimë se Theofan Mavromati lindi në Ibrik- Tepe ( Qytezë), pranë Adrianopojës ( Edrenesë në Tur- qinë e sotshme). Prindërit e tij e kishin prejardhjen nga Qyteza e Kolonjës, zonë e cila përdor një formë tipike të toskërishtes, e cila nuk komunikonte lehtë me dialekte të tjera, si, fjala vjen, e folmja e Elbasanit me gegërishten. Ndërkaq, Noli ka mësuar të artikulohet qartë shqip në moshë jo të vogël; ndonëse shqipen e ka gjuhë mëme, nuk e ka pasur gjuhë djepi. Arsimin që pati para se të mërgonte në Greqi, Egjipt dhe ShBA, e kreu në shkollë greke, pra, greqisht, kurse shqipen e mësoi mes shqiptarëve të Perandorisë Osmane, të Greqisë e mes mërgimtarëve të Egjiptit, të cilët ishin, në pjesën më të madhe, toskë. Pra, ç’lidhje ka Noli 24 vjeçar ( aq sa ishte më 1906) me “mbesuom” në gegërishten e Buzukut, përveç faktit se që të dy flisnin dhe shkruanin shqip?
Ndërkohë, lidhjen me gegërishten e motmotshme, që përpiqet të bëjë znj. Shamku- Shkreli, ndoshta duhet ta drejtojë diku tjetër, jo tek Buzuku, por tek Budi, siç na e jep prof. Çabej tek Studime etimologjike, tek zëri “besë” ( bleu II, fq. 205), ku lexojmë: “unë ashtu ende mbesonj, e mirë e z