Papërgjegjshmëria dhe dëmi i diskutimit të ndarjes së Kosovës
forcës së kryengritësve tanë, faktori kyç për pavarësinë tonë ishte padyshim vullneti i Fuqive të Mëdha. Ishin Austro- Hungaria dhe Italia të lidhura nga Aleanca e Trefishtë prej dekadash, ato që shtynë përpara dhe mundësuan një shtet të pavarur shqiptar në Konferencën e Ambasadorëve edhe pse fatkeqësisht tejet të cunguar. Në këtë aspekt duhet pasur parasysh se edhe tani vështirë se mund të ndërmerret një veprim në arenën ndërkombëtare në mënyrë unilaterale pa konsultuar komunitetin ndërkombëtar, sidomos kur je i dobët. Koniunktura ndërkombëtare aktuale dhe vullneti i aleatëve tanë që kanë qenë vendimtarë në çlirimin e Kosovës dhe në realizimin e të drejtave të shqiptarëve kudo që janë, është totalisht kundër idesë së shkëmbimit të territoreve dhe homogjenizimit të tyre të cilën e konsiderojnë një kuti Pandore me reagim zinxhir në gjithë Ballkanin.
Një ndër arsyet përse në Shqipëri ka opinionistë, të cilët në mënyrë të shpenguar flasin për shkëputjen e veriut shpjegohet edhe me mungesën e njohurive mbi realitetin aktual në Kosovë si dhe teorive bazike të zgjidhjeve të konflikteve. Ka teoricienë të marrëdhënieve ndërkombëtare të Chaim Kaufmann, që e mbështesin ndarjen territoriale ( partition) si alternativë më të mirë për zgjidhjen e konflikteve se sa ndarja e pushtetit ( power sharing) në kushtet kur grupet etnike e kanë të pamundur që të jetojnë së bashku në një shtet heterogjen. Mirëpo pjesa me e madhe e pakicës etnike serbe poshtë lumit Ibër është integruar, paqetuar dhe ka marrë pjesë prej vitesh rregullisht në jetën politike të Kosovës, ndërsa, duke nisur prej marrëveshjeve të Brukselit të prillit 2013 edhe veriu ka nisur integrimin. Në veri u organizuan zgjedhjet vendore të para në vitin 2013 në kuadër të shtetit të Kosovës dhe një vit më pas veriu mori pjesë edhe në zgjedhjet parlamentare duke u përfshirë institucionalisht në jetën politike të shtetit të ri. Falë marrëveshjeve Kosova kontrollon doganat e veriut që ishin më parë han pa porta dhe Serbia është duke shkrirë gradualisht strukturat paralele që sfidonin hapur shtetin e Kosovës. Realiteti i veriut është krejt ndryshe nga viti 2008 kur pas shpalljes së pavarësisë strukturat paralele serbe bllokuan me barrikada lidhjet me veriun dhe dogjën dy pikë kalimet kufitare të Jarinjës dhe Bërnjakut. Pra, nëse asokohe mund të kishte arsye apo argumente për të propozuar ndarjen e veriut të ngelur jashtë kontrollit, sot nuk ka asnjë motiv për ta justifikuar këtë propozim që i leverdis vetëm Serbisë.
Nëse shikohet modeli i Ramsbotham i përshkallëzimit dhe shtensionimit të konfliktit fazat e përshkallëzimit konsiderohen dallimi, kontradikta, polarizimi, dhuna dhe lufta e mandej etapat e shtensionimit në periudhën postkonfliktuale shkojnë nga lufta në armëpushim, marrëveshje, normalizim dhe mandej në pajtim. Në rihapjen e negociatave para pak ditëve, presidenti i Republikës së Kosovës ka shpallur që dialogu i Brukselit tanimë do të hyj në etapën e fundit në atë të pajtimit duke shkuar drejt një traktati të fqinjësisë së mirë që i vë kapak procesit të shtensionimit. Kjo do të thotë se edhe në marrëdhënie bilaterale me Serbinë gradualisht po shkojmë drejt zgjidhjes së problemeve dhe qasja e deritanishme e shtetit të Kosovës në partneritet me ndërkombëtarët po i jep frytet e saj. Me pak fjalë, të flasësh për ndarje sot, kur jemi në këtë fazë të dialogut me Serbinë dhe në këtë dinamikë të procesit të integrimit të veriut, është në rastin më të mirë injorancë e naivitet dhe në rastin më të keq një veprim dashakeq ndaj interesave shtetëror të Kosovës që çon ujë tek mulliri i Serbisë.
Ideja e ndarjes së Kosovës është një ide e hershme e trajtuar nga gjerë në Serbi vitet 90- të nga akademikë të njohur serbë si Dobrica Çosiç, Branimir Krstiç, Aleksandër Despic, Dushan Batakoviç etj. Të gjithë këta kanë propozuar që serbët të merrnin një pjesë të majme të territorit të Kosovës, që përfshinte pasuri natyrore dhe ishte në përmasa shumë herë më e madhe se përqindja e popullsisë serbe. Së fundmi, në Beograd propozuesi më i zëshëm është bërë ishkryeministri dhe ministri aktual i jashtëm, Ivica Dacic, i cili ka qenë edhe zëdhënës i Milsheviçit dhe ka trashëguar lidershipin e partisë së tij. Me sa duket logjika e tanishme e këtyre propozimeve të dëshpëruara është që “të kapim çfarë mund të kapim nga Kosova”, në kushtet kur është bërë e qartë se nuk mund ta kthejnë dot nën kontroll të gjithën. Po ashtu, dihet mirë që Bashkimi Evropian nuk pranon anëtar me probleme me fqinjët dhe njohja e Republikës së Kosovës herët a vonë është e paevitueshme për Beogradin. Ky skenar të kujton në njëfarë mënyre versionin miniaturë ndarjen aktuale të Ukrainës, pra atë që ndodhi me rajonin e Donbasit dhe Krimenë në Ukrainë. Në kushtet kur qeveria ukrainase e dirigjuar nga Moska u rrëzua dhe Ukraina qartazi u orientua drejt integrimit EuroAtlantik, atëherë Rusia në pamundësi për ta kontrolluar më Ukrainën vendosi të grabisë nga Ukraina Krimenë e të përpiqet të marrë territoret lindore të banuara nga rusët. Po ashtu një tjetër qëllim mund të jetë thjesht hedhja e një karremi joshës që ta kapin shqiptarët naivë, të cilët bien pre lehtë e populizmave me harta historike, për të nxitur sa më shumë zëra shqiptarë që të flasin për ndarje e shkëmbime territoresh. Sa më të fortë të jenë këta zëra aq më pak serioz dhe i sinqertë duket projekti i konsolidimit të shtetit të Kosovës dhe aq më shumë zbehet mbështetja dhe respekti ndaj nesh i aleatëve tanë, të cilët këto zëra i konsiderojnë si prerje në besë ndaj zotimeve që kemi marrë përsipër.
Përmendja e ndarjes së Kosovës si një strategji e mundshme është një tërmet i vërtetë për themelet e ndërtimit të shtetit të pavarur të Kosovës dhe cenon rëndë pozicionin moral dhe respektin që ka projekti i Kosovës në arenën ndërkombëtare. Kosova e shpalli pavarësinë pas negociatave të gjata në Vjenë dhe fitoi besimin e miqve ndërkombëtarë për të ndërtuar një shtet të ri vetëm pas marrjes përsipër të adoptimit të Pakos së Ahtisaarit, me gjithë të mirat dhe të këqijat e tij. Kosova e ka gëzuar një mbështetje të jashtëzakonshme ndërkombëtare për konsolidimin e brendshëm të shtetit dhe forcimin e subjektivitetit ndërkombëtar, duke u zotuar se po ndërton një shtet civik dhe shoqëri që akomodon pakicat. Kjo do të thotë se me shpalljen e pavarësisë në 2008 ne kemi pranuar disa rregulla specifike role që mund të konsiderohen nga shumëkush pilula të hidhura të domosdoshme, dhe përpjekja për t’i ndryshuar apo për mos t’i respektuar ato pak vite më vonë, shkatërron besimin e komunitetit ndërkombëtar ndaj Kosovës.
Po ashtu duhet pasur parasysh që Kosova e fitoi gjyqin për ligjshmërinë e shpalljes së pavarësisë në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë duke u bazuar mes të tjerash në atributet që kishte në Kushtetutën jugosllave të vitit 1974. Pra, jo në kuadër të popullit shqiptar në Serbi, por të derivateve të atributeve të Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës. Kushtetuta e vitit 1974, e ngriti Kosovën në një entitet të fortë juridik të federatës jugosllave dhe në kuadër të anëtarësimit në dy agjenci të specializuara të OKB- së, Bankë Botërore dhe FMN, Kosova ka marrë përsipër që të paguajë një pjesë të borxhit jugosllav që i takon në kuadër të këtij entiteti të dikurshëm. 112 shtetet dhe dhjetëra organizatat ndërkombëtare e njohin Kosovën si shtet të pavarur e sovran në bazë të territorit të dikurshëm të Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës. Pra, rishikimi i territorit të shtetit të Kosovës me synim homogjenizimin etnik, vë në pikëpyetje ligjshmërinë dhe legjitimitetin ndërkombëtar të gjithë këtyre arritjeve të deritanishme të Kosovës.
Të flasësh sot për ndarje e shkëmbime territoresh e popullsie është një pa- përgjegjshmëri e pandjeshmëri e madhe sidomos përkundrejt mbi 2000 shqiptarëve, të cilët ende kanë mbetur në Mitrovicë në lagjet sipër Ibrit si dhe në fshatrat shqiptare Cerajë, Koshtovë, Bistricë, Boletin e Çabër. Po ashtu ndaj mijëra shqiptarëve të tjerë të dëbuar, të cilët mezi presin qetësimin e normalizimin e gjendjes në veri për t’u rikthyer te vendlindja dhe pronat e tyre. Shkëputja e asaj pjese të territorit të Kosovës padyshim do të thotë pastrim dhe dëbim të shqiptarëve nga veriu. Përveç kostos së dhimbshme të zhvendosjes së popullsisë së pafajshme civile, duhet pasur parasysh edhe kostoja e madhe natyrore që do i vinte Kosovës prej ndarjes, duke qenë se katër komunat me shumicë serbe të veriut përbëjnë 15% të territorit, kanë një pjesë të mirë të pasurisë minerale nëntokësore të vendit si dhe Gazivodën, rezervuarin më të madh ujor të Kosovës.
Në favor të ndarjes nuk vlen as argumenti i skajshëm nacionalist shqiptar për shkëmbime territoresh, sepse s’ka ndonjë leverdi. Po të shihen hartat e vjetra etnike të Ballkanit duket qartë se shqiptarët para luftës ruso- turke shtriheshin deri rrëzë Rashkës e sipër Sjenicës, pra edhe më në veri të kufirit të sotshëm kosovar të Jarinjës. Pra, edhe po të ecet me logjikën romantike nacionaliste të këmbënguljes për vënien në vend të padrejtësive historike, i bie që duke dashur të ndërrohet veriu i Kosovës me Luginën e Preshevës, të kërkohet të ndërrohen troje historike shqiptare me troje të tjera shqiptare.
Së fundmi, ushqimi i retorikës së ndarjes së Republikës së Kosovës dhe shkëmbimit territorial me trojet e Luginës së Preshevës është, gjithashtu, e dëmshme për bashkatdhetarët e ngelur në Serbi. Politikanë të ndryshëm të Luginës së Preshevës e përdorin shpesh këtë retorikë populiste që ngjit lehtë te bashkatdhetarët zemërplasur e të vuajtur të Luginës dhe, po ashtu, arsyeja pse kryetari i Gjilanit e përdor këtë propozim lidhet pikërisht me praninë e bollshme të votave të preshevarëve në këtë komunë. Mirëpo e vërteta është se propozime ushqejnë iluzione e shpresë të rreme te ky popull dhe dëmton pozicionin dhe reputacionin e pakicës shqiptare në Serbi përkundrejt ndërkombëtarëve. Iluzionet e parealizuara kuptohet që përkthehen në dëshpërim e dorëzim e në mos në braktisje të territorit nga banorët shqiptarë të atjeshëm. Gjithashtu, sa herë deklarata populiste të papërgjegjshme të tilla bëhen në Luginë, Beogradi fiton pikë ndaj ndërkombëtarëve duke i portretizuar shqiptarët si faktorë destabiliteti që kërcënojnë kufijtë dhe nuk duan të integrohen. Në këtë mënyrë justifikon para Brukselit diskriminimin politik dhe ekonomik që vazhdon të bëjë ndaj shqiptarëve të Luginës, duke thënë se fajin e kanë vetë shqiptarët që nuk bashkëpunojnë, por ushqejnë ëndrra për separatizëm e aneksim prej Kosovës.