“Terma humanitarë si fjala bombardim”
sitetet më prestigjioze të vendeve perëndimore, nën ndikimin e programeve televizive dhe të leximeve të literaturës së autorëve perëndimorë në fushë të letërsisë, historisë, gjeografisë etj., Prof. Dr. Marenglen Verli në tërësinë e personalitetit të tij u formatua sipas profileve kryesore të modelit të intelektualëve perëndimorë.
Si kushdo tjetër, edhe Prof. Dr. Verli në rrjedhën e jetës është gjendur në situata të pafavorshme, çoroditëse. Por ai asnjëherë nuk është shkurajuar përballë vështirësive të shumëllojshme, nuk e ka humbur orientimin e tij drejt objektivave profesionale e shoqëror. I diplomuar me rezultate shumë të mira në Degën Histori- Gjeografi të Universitetit të Tiranës në vitin 1973, Marenglen Verli u emërua mësues në Shkollën e Mesme të Përgjithshme të Laçit. Mjaft prej studentëve të shkëlqyer të atyre viteve që emëroheshin në qytetet e vegjël periferikë largoheshin nga biblioteka dhe nga leximet dhe e kalonin pjesën më të madhe të kohës së paspunës në shoqërinë e gotës së pijeve alkoolike. Ndërsa mësuesi i ri Marenglen Verli, përgjatë 5 viteve që punoi në gjimnaz bëri përpjekje sistematike, jo vetëm për t’u aftësuar si mësimdhënës, por edhe për të përvetësuar mjeshtërinë aq të vështirë të studiuesit, të të shkruarit sipas standardeve shkencore dhe më të avancuara për kohën. Megjithëse në moshë fare të re ai përgatiti kumtesa për sesione shkencore që u organizuan në bazë rrethi dhe në nivel kombëtar ( 1976), shkroi dhjetëra shkrime për organet e shtypit teoriko- publicistik të atyre viteve, madje botoi artikuj edhe në revistën më profesionale për çështje të historisë “Studime historike”. Kësisoj mësuesi i ri bënte përpjekje sistematike vetkualifikuese, pa e ditur se pas pesë vitesh përvojë mësimdhënie në arsimin e mesëm do të arrinte statusin e studiuesit profesionist si punonjës me kohë të plotë në Institutin e Historisë .
Ndonëse kanë kaluar më shumë se 38 vite që kur është larguar nga Shkolla e Mesme e Përgjithshme e Laçit, mësuesi Marenglen Verli kujtohet e respektohet si rrallëkush. Për nxënësit, prindërit e tyre dhe kolegët ai ishte modeli i mësuesit korrekt në gjithçka deri në mani, metodik dhe gjithnjë i preokupuar për të arritur rezultatet maksimale në punë, i prirur për të ndihmuar me shpirt altruist kolegët dhe sidomos nxënësit, për të kultivuar te ata frymën e kolektivitetit dhe të
Ky titull është më i pamund shmi për t’ia blatuar një ro mani që kërkon të grishë, e ca më tepër kur vjen puna për një libër shqiptar. Sak këtë ka zgjedhur autorja Arlinda Guma për librin e saj duke u përpjekur të marrë grishjen apo vëmendjen e publikut, që duhet thënë në kohën e sotme i merr mesazhet përmes letërsisë shumë të shpërfytyruara. Në fakt, ka pasur fare pak reagime dhe një heshtje, që ndodh shpesh, pasi publiku shqiptar e ka harruar leximin.
Autorja ka vendosur që Unin e saj ta ndajë në tre subjekte, që përbëjnë dhe rrëfimin e narratorit, të cilin ajo vetë e qesëndis në disa pjesë të librit. Si nga një telajo, ajo nxjerr dorën për ta afruar pak më afër e afër, auditorin krejt indiferent, që kërkon ta trand.
Narratori i romanit është kryesisht në vetën e parë si në atë të personazhit, rreth të cilit mblidhet fabula; ndahet në një tjetër femëror, që është gati një karakter idilik, në fakt dy të tillë; dhe narratori i vetës së tretë, që administron çdo gjë. Kompozicioni i romanit është i komplikuar, por mu këtu qëndron teknikisht ideja e autores për të shpërhapur mesazhet e saj nga drejtime të ndryshme. Ato nisin nga përplasja me indiferencën totale të njerëzimit të sotëm ( ka meritën se publikun shqiptar e bën pjesë integrale të së tërës, pa asnjë kompleks), paradokset e demokracisë ( një bombardim nuk mund të quhet kurrsesi i mirë), vuajtjet e dashurisë, kërkimin e individit në pavetëdijen e tij etj.
Vlerësime meriton autorja për shqipen e shkruar dhe thellësinë e mendimit që e përshkon punën e saj kurse ALBAS për punën e redaktimit dhe procesin e botimit.
Romani në të gjithë shtjellimin e vet e përshfaq autoren tejet të pjekur për këtë gjini, por edhe sfiduese. Ajo rrugëton me personazhin e saj duke na zbuluar realisht problematikën e individit të kohëve të sotme. Falë jetës së saj, njohjes së botës, romani është i karakterit kozmopolit. Në rastin tonë, personazhi i saj është kozmopolitan shqiptar, që ka një zë, që e kalon arealin e ngushtë gjeografik ku vendosen ngjarjet. Kjo e bën mesazhin e saj, që të fshikullojë disi edhe maskaradën botërore të njerëzve të angazhuar, burokratëve ndërkombëtarë, vetë paqes, lojën e superfuqive tejet ahumane dhe shumë e shumë gjërave të tjera.
Humori i zi është i kursyer, ndërsa fillimi i fabulës ndjek trishtimin dhe mllefin e mbajtur në kontroll të një punonjësi shqiptar të një misioni humanitar në kontinentin Afrikan dhe atë që e përball në kthimin e tij. Ai aksidentalisht do bëhet dëshmitar i një bombardimi, sa tragjik aq edhe grotesk. Falë miqve të tij do të shkruajë një artikull për gazetën “The New York Times”, e cila botohet në periudhën kur ai qëndron në vend dhe dinamika e romanit të përcjell një dashuri të munguar me një pianiste të qytetit të vet, e cila është edhe filli lidhës i romanit. Qyteti, ku jeton, është një mrekulli “një qytet mesdhetar që duket sikur jeton i gjithi në një tablo të Monet- së.”, i kumtojnë miqtë e huaj. Porse, ai vetë do përballet edhe këtu me “një tablo të bombarduar”, që pak sy e shohin, por jo vështrimi dhe kujdesi i tij…
Romani për shkak të kompozicionit të tij përmbledh disa tema, por ka një humor interesant dhe një shpoti që autorja e menaxhon mirë. Autorja ndoshta i duhej pak më shumë punë për gdhendjen e personazhit mashkullor, ku abstragimi i saj nuk shkon aq sa duhet, por në funksion të veprës së saj, ajo ruhet me zgjuarsi nga detajet pikërisht nga gracka e këtij gabimi që i vigjilon.
Stili është tejet i zhdërvjellët, kurse areali gjeografik, nga ku zhvillohen ngjarjet është i kufizuar. Dialogët janë të trajtuar mirë, por që mund të ishin pak më spontan. Autorja shpesh bën sfidë me veten e saj duke e vendosur herë në rolin e lexuesit, por edhe të narratorit për të shijuar librin e saj dhe kjo e përshfaq me kulturë të plotë.
Është interesant edhe etydi i saj që nga fillimi, ku një kurriz që i fanitet personazhit tonë mashkullor, e përcjell përgjatë të gjithë librit me vegimet e një personazhi tjetër femëror, që vuan pasojat e shqetësimeve të saj dhe që autorja e ka trajtuar me shumë kujdes. Personazhet tona takohen e bashkohen përmes një pike të trete dhe përmes një elementi të Salinger.
Pa u zgjatur në fabulën e romanit, duhet të përmendim edhe faktin se autorja ka një qëndrim të matur dhe Shqipëria e saj paraqitet gati në një pamje akuareli. Ajo i shmanget sa mundet përditësisë dhe gjërave të vogla të bashkatdhetarëve të saj. Aman përmes pak penelatave ti merr mesazhe për shoqërinë, kotësinë e saj, politikanët, jetesën dhe shumë e shumë paradokse që na përballin. Këto nuk teprohen, sa për t’ia lodhur leximin, pasi me zhdërvjelltësinë e saj autorja të grish për tablo të tjera.
Interesant është përdorja e togfjalëshve të kapitujve, që në vetvete, duken si mini- esse, por ku duken të ngulfatur personazhet e saj, që ajo i administron mirë.
Libri do të ishte i pamundur edhe pa ndihmën e Martin Camaj Gesellchaft në Mynih, si edhe përkthyesit dhe studiuesit Hans Joachim Lanksch, që e kanë ndihur autoren, por edhe publikun shqiptar jo vetëm me një roman të këndshëm por edhe tejet sfidues sa i përket elementëve teknikë letrarë.