… nga numri i shkuar
“Milosao” e këtij numri përmbante një intervistë që mëtonte të përcillte peshën e madhe që përbën ajo trashëgimi, e cila lidhet me Faik Konicën. Ishim munduar ta përcillnim me anë të një interviste me Agron Alibalin, njeriun që i është dedikuar shumë këtij personazhi. Redaktori e shtyu intervistën shumë e shumë kohë, për arsyen e vetme që të ishte pak me diferencë me temat e tjera që ka bërë autori në kohët e fundit te “Milosao”. Titulli që nxorëm ishte “epik” por disi i ekzagjeruar nga redaktori, që ndan pak a shumë ketë mendim për karakterin e trandur të Konicës.
Shpërthimet e herëpashershme, e jo rrallë të çekuilibruara të Konicës, pasojë e depresionit të thellë! Ky titull do mbahet mënd, por në fakt është nxjerrë nga goja e Alibalit, që në këtë intervistë na dha edhe fuqinë e madhe të veprës së autorit dhe sidomos konceptin e tij kushtetues, që se ka thënë askush deri më sot. Alibali deri në ditën e fundit na ka “ngac- akterizimin e saj nga një metodologji specifike. Objekti i antropologjisë nuk është katalogimi i zakoneve të ndryshme në kultura të tjera. Antropologjia ballafaqohet me çështje themelore të ekzistencës njerëzore dhe të shumëllojshmërisë kulturore në të kaluarën dhe të tashmen.
Qoftë edhe nëpërmjet analizës së të dhënave nga një kulturë e caktuar, në rastin tonë të kulturës shqiptare, por në krahasim me shumëllojshmërinë dhe ndryshueshmërinë kulturore nga shoqëri të tjera kudo që të ndodhen apo të jenë ndodhur, objektivi shkencor i punës së antropologut është të tregojë, për shembull, se kultura shqiptare nuk është as perëndimore apo lindore, as europiane apo jo- europiane, as pellazge apo ilire, as e përparuar apo e prapambetur, por është po aq e rëndësishme sa edhe kulturat e tjera pa përjashtim për të dhënë shpjegime antropologjike. Sepse qëllimi themelor i antropologjisë është ta shpjegojë shumëllojshmërinë dhe ndryshueshmërinë kulturore nëpërmjet mënyrës së njësuar dhe universale se si njerëzimi apo tërësia e njerëzve prodhojnë kulturë, e cila përbëhet nga ide, norma, institucione, sjellje sociale, etj. Vetëm mbi këtë bazë antropologjia bëhet e vlefshme dhe ka kuptim për të shpjeguar pastaj edhe dukuri të veçanta kulturore në një shoqëri të caktuar, përfshirë këtu edhe shoqërinë e vetë antropologut.
Në kundërshtim me traditën arkaike folklorike, edhe studimet moderne të “folklorit të gjallë” përfshijnë vlerat, traditat, mënyrat e të menduarit dhe të sjelljes, të cilat i gjykojmë si tradicionale, me fjalë të tjera çdo gjë që tradicionalisht besojmë, bëjmë, dimë dhe themi, dhe që na ndihmojnë të mësojmë se muar” me tekstin e vet duke e riparuar pafund.
Mira Meksi kish sjellë një tregim vërtetë të gjetur dhe me një stil të “trevës” që asaj ia ka shumë qejfi. Flitet për aromën e Amerikës Latine që rrjedh natyrshëm tek ajo. Dhe, kish zgjedhur një element tejet interesant që lidhej me një datë lindje të idhullit të saj Gabriel Garcia Markez.
Në këtë numër pati një homazh për Faik Ballancën. Më 5 mars u plotësua 40- vjetori i vdekjes së tij ( 1945- 1977). Lindi dhe vdiq në Tiranë në një familje intelektuale të ardhur nga Dibra e Madhe. Që nga viti 1962 nisi të botonte tregimet e para dhe të përkthente e të botonte prozë nga gjermanishtja, italishtja e frëngjishtja. Edhe pse e ndërpreu krijimtarinë kush jemi dhe si të kuptojmë botën që na rrethon. Në këtë kuptim, më tepër se një dimension i jashtëzakonshëm dhe shumë i rëndësishëm, si pjesë tradicionale, jozyrtare, joinstitucionale e kulturës, mund të them se folklori i gjallë vjen më afër nocionit antropologjik të kulturës. Sepse pikërisht antropologjia, me pikësynimin për të kuptuar naturën njerëzore, përpiqet të tipizojë botëkuptimet dhe mënyrat e të menduarit e të vepruarit që përbëjnë njëherazi thelbin e kulturës njerëzore dhe shumëllojshmërinë e kulturave në shoqëri të ndryshme. Për këtë qëllim, në antropologji përdoret metoda etnografike që në letrare në moshë të re, F. Ballanca arriti të krijonte individualitetin e veçantë si shkrimtar i vërtetë i mirënjohur, në sajë të kulturës së gjerë, intuitës së hollë artistike dhe skrupulozitetit krijues. Sazan Goliku, miku i tij, na mundësi një shkrim të vetë Ballancës dhe të Vath Koreshit.
Redaktori pati kënaqësinë që në këtë numër të kishte edhe poetin e tij të preferuar polak Rozewicz, ardhur nga italishtja poeti njohur Fazlli Haliti.
Dita e Verës ka qenë dhe mbetet një festë pagane në origjinë, që i dedikohet ardhjes së stinës së pranverës, në të cilën, pas një gjumi të lodhur dhe të gjatë dimëror, rigjallërohet gjithçka. Ritualet dhe traditat e kremtimit të saj ruhen gati në të gjitha thelb nuk bën gjë tjetër veçse jep informacion mbi sjelljen interaktive në mes të njerëzve në marrëdhënie strukturore me realitetet e tyre, apo siç e ka përkufizuar antropologu i shquar amerikan Clifford Geertz, një përpjekje për të lexuar shoqërinë si një tekst që është shkruar jo me shkronjat konvencionale të tingujve të gjuhës, por me shembujt e përkohshëm të sjelljes sociale së formësuar prej kulturës.
Përtej pjesëmarrjes me vëzhgime në vetë objektin e studimit dhe metodave të tjera cilësore si intervistimet që përdoren gjerësisht edhe në sociologji dhe shkencat e tjera sociale, metoda etnografike e antropologjisë është edhe një përvojë ballafaqimi i pandërprerë i vetes me të tjerët dhe i të tjerëve me vetveten. Çështja është të ndërtohet një kornizë e përgjithshme reference, ku të mund të gjejë vend pikëpamja e vendasit, pikëpamja e të huajit, si dhe gabimet e njërit në lidhje me tjetrin. Antropologjia social- kulturore nuk është një specialitet i përcaktuar nga një objekt i veçantë studimi, qoftë shoqëritë primitive apo kombet e amshuara. Antropologjia është një mënyrë të menduari, në thelb kur subjekti është diçka tjetër, dhe që kërkon që edhe ne të tjetërsojmë vetveten. Për këtë arsye, ne mund të bëhemi edhe antropologët e shoqërisë tonë, nëse marrim distancë të mjaftueshme prej saj, nëpërmjet atij “vështrimi nga larg” ( regard eloigné) që trevat ku jetojnë Shqiptarët, si në Veri të Shqipërisë, ashtu dhe në Jug të saj. Gjithashtu këto tradita ruhen edhe te Shqiptarët që jetojnë jashtë kufijve të sotëm politikë të Shqipërisë, si në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, Çamëri, ( Greqi), diasporë, si dhe te Shqiptarët e Italisë, që janë shpërngulur prej qindra vjetësh nga trungu i atdheut të tyre, shkroi Avni Alcani dhe një kolegu i tij. Për fat të mirë, autorët nuk e panë se u kishim hequr një pjesë bajagi të madhe.
Layout po punon fare pa qejf dhe pa ndonjë kënaqësi të madhe dhe kjo e rëndon disi “Milosao”- n, që duhet thënë se po bëhet në momentet e fundit. Megjithatë mbetet një organ i bukur dhe numri ishte realisht i mirë. antropologu i shquar francez Claude Lévi- Strauss ka përcaktuar si një kusht metodologjik sine qua non të antropologjisë.
Qartazi, vështrimi nga larg nuk mund të arrihet duke keqpërdorur qëllimshëm kuptimin e termave të disiplinës, në mënyrë të tillë që ngatërron koleksionet folklorike të “etnografisë kombëtare” me “metodën etnografike” në antropologji. Çka nevojitet nuk është domosdoshmërisht studimi i shoqërive apo kulturave “të tjera”, por shkollimi i duhur profesional dhe një trajnim i gjatë dhe shpesh i mundimshëm për të praktikuar si duhet metodën etnografike që mundëson analizat antropologjike. Kjo është e rëndësishme sidomos për atë grup studiuesish të rinj, që kanë filluar përpjekjet e para për reformimin dhe modernizimin e kësaj fushe studimore dhe me të cilët besoj se bëj pjesë edhe unë, pavarësisht moshës, siç e kam treguar me kontributet e mia të deritanishme për një traditë shqiptare në antropologji social- kulturore. Në fakt, besoj se pjekuria nuk pengon përqafimin dhe nxitjen e risive antropoliogjike, siç është po aq e vërtetë se as rinia nuk është garanci kundër konservatorizmit folkloriko- etnografik”.
Duke pasur parasysh mungesat e mëdha që ka historia jonë, në këtë kemi parasysh mungesën e dokumentacioneve për segmente kohore nga periudhat antike, mesjetare e më poshtë, mendojmë se antropologjia ka dhënë një ndihmesë të dorës së parë për plotësimin e tyre. A mund të na thoni diçka më të saktësuar, ju lutem?
“Këtu më duket se ka nevojë për një qartësim të mëtejshëm. Ashtu si nuk është një disiplinë e studimeve letrare dhe folkloriko- etnografike, antropologjia nuk është as disiplinë historike, por një shkencë sociale. Para së gjithash antropologjia si shkencë sociale shtron pyetje mbi dallimet midis praktikës reale, sistemeve ideale dhe proceseve ideal- tipike, midis normave dhe rregullave të sjelljes të asaj që shumica e njerëzve realisht bëjnë dhe normave dhe rregullave ideale për atë që njerëzit duhet të bëjnë dhe se si ata duhet të sillen, njëherazi nga pikëpamja e opinionit të atyre vetë, nga pikëpamja e opinionit publik dhe nga pikëpamja e opinionit të sudiuesit.
Gjatë rendit socialist, për shembull, studimet folkloriko- etnografike të kulturës popullore janë përpjekur shpesh, pavarësisht shkallës së suksesit, për të analizuar vlerat kulturore të popullsisë