Danci bashkëkohor, si refuzim i skemave tradicionaliste dhe akademizmit

Ndonëse nuk flitet shpesh, danci modern apo bash këkohor në Shqipëri çdo vit e më shumë është bërë i pranishëm te publiku. Ne, kërcimtarët e rinj që do të performojmë nesër nëpër skenat tona, e pëlqejmë shumë atë dhe prandaj përpiqemi që të gjejë audienca sa më të gjera. Danci modern, sikurse dihet, ka një traditë të vonshme në vendin tonë, fill pas viteve ' 90, teksa në botën artistike koreografike ai nis këtu e 100 vjet më parë me kompaninë e "Baletit rus" të Diaghilev- it, si dhe Isadora Duncan me "Kërcimin e lirë", si formë e çlirët duke e tejkaluar klishenë e ngurtë klasike të kërcimit dhe akademizmin e ftohtë. Refuzimi i formave tradicionaliste dhe i skemave të krijuara me kohë, sidomos refuzimi i pointé- es, ishte ndoshta shtysa dhe frymëzimi i artistëve novatorë për ta parë artin e kërcimit "ndryshe". Në themel të dancit modern qëndron ekspresiviteti i lëvizjes përmes lirshmërisë dhe shpengimit plastik, dinamikës, aktivizimit të gjestit dhe mimikës, një ritmi të lartë sa trupor aq edhe shpirtëror, duke ofruar një çlirim psikofizik sa më të plotë. Elementi ritual, magjik, primitiv dhe ai i sugjestionit e afeksionit psikik janë me rëndësi në këtë tip baleti.

Format e para të dancit modern në vendin tonë u shfaqën fill pas ndryshimeve të mëdha politike që ndodhën me rrëzimin e diktaturës dhe heqjen e censurës. Është kjo koha kur dhe u shfaqën numrat e parë koreografikë të një tipologjie tjetër kërcimi, veçanërisht në disa performime e spektakle televizive si "12 vallëzime pa një të shtunë" ( 1993); "Rreth fatit për 12 javë" ( 1994); "12 në Hollywood" ( 1995) me koreografi të Kozeta Bakiut, e cila prezantohet si koreografja e parë që e thyen for- matin e vjetër dhe aplikon format e reja koreografike. "Arti ynë mbijeton, ndonëse me modesti, - do të pohonte në vitin 1993 koreografja. - Ndonëse ai nuk shpalos plotësisht nivelin e tij përkrah atij evropian, prapëseprapë nuk ndjehet inferior karshi tij".

Qysh te këto performanca e të tjera më pas u vu re energjia dhe lirshmëria e valltarëve, sensualiteti i ndjeshëm i lëvizjeve dhe larmia teknike, një gamë mjetesh shprehëse të papërdorura më parë për shkak të censurës, kundër klisheve të vjetruara klasiko- roman- tike, apo ato që vinin nga vallet e përpunuara popullore kombëtare. Danci kontemporan i dha frymëmarrje, ajër e dinamikë trupit të kërcimtarit. Mbresa që u përftua nga performanca "Homazh baletit rus" e koreografit francez me origjinë shqiptare Angelin Preljocaj, në verën e vitit 1995 në Tiranë, bëri të ngutshme nevojën e aplikimeve të guximshme artistike prej koreografëve shqiptarë në gjuhën e koreografisë moderne, ku dinamika e jetës mundi të vinte në forma të drejtpërdrejta dhe përmes një gjuhe plastike me kuptueshmëri të lartë, konkrete, mënyra kërcyese këto mjaft tërheqëse për masën e rinisë.

Duke përvetësuar eksperiencat pozitive të kërcimit modern të shekullit XX në Evropë dhe Amerikë, çka u identifikuan sidomos me kërkimet e Duncan- it, në pranimin e një procesi të vështirë konceptual, teknik dhe estetik, arti ynë koreografik në qasjet e tij moderne aplikoi teknika të reja kërcimi, mjete artistike të një ekspresiviteti të lartë, ritëm të gjallë dhe lëvizshmëri energjike, kolazhe mjetesh nga lloje të ndryshme arti si aktrimi, fjala, performanca, filmi, televizioni, biseda dhe happeningu, forma dhe estetika të lira.

Ndonëse fuqia artistike e këtij lloji kërcimi ende nuk është vlerësuar në nivelin e kërkuar dhe ende ka qëndrime nganjëherë refuzuese dhe nënvleftësuese nga institucionet qendrore, gjithsesi duhet shënuar se vitet e fundit është vërejtur një zhvillim e përqafim i gjerë i tij. Koreografi Gjergj Prevazi me "Albanian Dance Theater