Si po shpëtohet xhevahiri i monumenteve islame
Objekti i kategorisë së parë, ndërhyrja nga Ministria e Kulturës dhe Komuniteti Mysliman
Një mozaiku të mrekullueshëm që gjendet brenda xhamisë së Gjin Aleksit në Rusan të Delvinës, tanimë do i rikthehen ngjyrat. Njëherësh po ndalet lagështira, që prej kupolës së xhamisë shpërndahej në ambientet e brendshme, duke zbehur vlerat e objektit të shekullit të XVI.
Restaurimi i këtij monumenti kulture të kategorisë së I- rë, vjen si bashkëpunim mes Ministrisë së Kulturës dhe Komunitetit Mysliman të Shqipërisë.
Projekti për restaurimin e këtij objekti është miratuar me vendimin e Këshillit Kombëtar të Restaurimeve në muajin prill, ndërsa ndërhyrja ka nisur. Supervizimi i punimeve po kryhet nga Drejtoria Rajonale e Kulturës Kombëtare në Vlorë. Përmes punimeve synohet kthimi në identitet një nga monumentet më të rëndësishëm të kulturës islame në jug të Shqipërisë, monument kulture i kategorisë së parë. Tashmë janë drejt përfundimit ndërhyrjet në ambientet e jashtme të këtij monumenti dhe së shpejti do fillojnë punimet restauruese edhe në ambientet e brendshme.
Edhe pse ky monument po i nënshtrohet procesit të restaurimit, duke marrë parasysh rëndësinë e tij të madhe dhe të veçantë, kurioziteti i vizitorëve vendas dhe të huaj është shumë i madh dhe në rritje.
Xhamia e Gjin Aleksit, siç e përmend edhe Evlija Çelebiu në shekullin XVII, ka një veçanti të sajën.
Fillimisht është ndërtuar si kishë në vitin 1230 nga vëllezërit Gjin dhe Aleks. Më vonë u shndërrua në xhami kur popullata filloi të muslimanizohej dhe në vitin 1700 iu bashkëngjit edhe minarja.
Më vonë u shtuan edhe katër tyrbe, që e rrethojnë këtë kompleks.
Interesantja dhe e veçanta e kësaj “Kishe- Xhami”, qëndron se aty bashkëjetojnë tri besimet fetare, krishterimi, islami dhe bektashinjtë.
Objekti ndërthur gërshetim kulturash nga ajo vendëse, në post bizantine e deri otomane. Xhamia ka qenë e veçantë për akustikën e saj. Është cilësuar perlë e arkitekturës, por edhe e trashëgimisë sonë kulturore, për nga stili, shtresëzimet kulturore, pikturat murale dhe historia e saj – një dëshmi e vërtetë e bashkëjetesës kulturore dhe fetare të shqiptarëve.
Instituti i Monumenteve të Kulturës ka bërë me dije se thesari i harruar dekadash në rrënim, do të dalë në dritë falë një bashkëpunimi shembullor dhe të duruar siç është dhe vetë besimi i pastër e i mençur islam, me Komunitetin Mysliman të Shqipërisë. Xhamia e Gjin Aleksit ndodhet në qendër të fshatit Rusan dhe përbën një kompleks së bash- ku me tri tyrbe. Evlia Çelebiu gjatë vizitës së tij në Delvinë në shek. XV përmend përveç Xhamisë së Gjin Aleksit, Xhaminë e Sulltan Bajazitit dhe atë të Mëhallës së vllehëve. Ai përmend, gjithashtu, edhe praninë e tri haneve, një hamami dhe tri teqeve. Monument i rëndësisë së veçantë në këtë zonë është edhe Kompleksi Islamik i Xherrmëhallës.
Xhamia e Gjin Aleksit përbëhet nga portiku, salla e lutjeve dhe minarja. Portiku në anën veriore, i mbuluar me çati druri kufizohet nga një arkadë me harqe të mprehtë e mbi kolona guri.