KOMBI SHQIPTAR NE PRAG
Një nga mitet tipike qe gjendet ne historine e shume popujve është ai i katastrofes se dikurshme. Është një thyerje ose një humbje e dhimbshme ose disa gjëma të njëpasnjëshme, kujtimi i të cilave nuk ka asgje të keqe, përkundrazi sherben për fisnikerimin e një populli, kur selitët ne një kah të mbare. Për fat të keq, koha ka treguar se mund të sherbeje edhe për të kundërtën: për ta egersuar një popull kundër të tjereve.
Fatkeqesitë e kaluara të popullit shqiptar, pushtimi osman ne shek XV, copetimi i Shqipërise ne fillim të shek XX dhe izolimi i saj nga bota për faj të diktatures komunistë ne gjysmen e dytë të ketij shekulli nuk krijuan të shqiptaret as doktrina shfarosese, as urrejtjeje kundër të tjereve dhe kjo ësh- të një cilesi e admirueshme e tij. Nderimi dhe mbrojtja e tjetrit, e atij qe është i ardhur, i huaj, mik ose bujtës, një mendesi qe vjen qysh nga koherat antike, ka qene një nga guret themelore të qytetërimit shqiptar. Qe ky nderim nuk është një shpikje e poetësh e as një cilesi e elitës shqiptare, u rivërtetua gjatë Luftës se Dytë Botërore. Dhjetëra mijëra ushtaret italiane të mbetur ne Shqipëri nën mëshirën e popullsise se armatosur shqiptare, pas kapitullimit të Italisë, nuk u preken aspak prej kësaj popullsie, përkundrazi u morën ne mbrojtje prej saj. Nga ana tjetër, është një fakt i njohur tashme se Shqipëria ishte një nga vendet e rralla ne botë, ne mos i vetmi, ku asnjë hebre nuk iu dorëzua nazistëve.
Diktatura komunistë me politiken e saj veçuese u përpoq ta armiqesonte popullin shqiptar me gjithe botën, kryesisht me Europen Perendimore, por nuk ia doli dot. Pas renies se komunizmit, populli shqiptar deshmoi ndaj të huajve europiane dhe amerikane po atë ndjenjë miqesore të dikurshme.
Kjo tolerance e gjere e këtij populli e shoqëruar me tolerancen fetare, gjithashtu të vërtetuar gjatë shekujve, nuk u vu ne dukje e nuk u çmua asnjëhere sa duhet. E ishte e nevojshme, për të mos thene e detyrueshme të çmohej, sepse kishim të benim me një shembull të shkëlqyer ballkanik ne kohen qe gadishulli i madh u përfshi tej e mbane nga furtunat shovinistë, nga intoleranca e urrejtja etnike e atdheun e tyre me një tjetër atdhe, një pjese kishin turp të quheshin shqiptare, të tjeret me lehtë viheshin ne sherbim të forcave kundërshqiptare.
Duhet thene se kjo nuk ishtë një dukuri e rralle. Ne shumicen e vendeve, ashtu siç ka një përqindje të popullise me prirje kriminale, ka dhe një përqindje me prirje të mbrapshtë ( perverse) kundër atdheut të vet. Kjo është e njohur qe nga koherat antike, kur midis grekeve të vjetër gjendeshin gjithmone njerëz e prijsa qe bashkoheshin me armiqtë e Greqise, e gjer ne kohen tone, të grupimet e ndryshme politike, sidomos ato ekstremistë, terroristë, maoistë etj., cilesi e pare e të cileve është urrejtja kundër vendit të tyre dhe bashkimi me çdo force tjetër qe është kundërshtar i tij.
Shqetësimi dhe ankthi i rilindasve lidhur me ketë hall të madh tregon se prirja kundërshqiptare e një pjese të shqiptareve ka qene një rrezik i ndjeshem për Shqipërine.
Një prirje e mbrapshtë nuk mund të mbetët gjalle për njëkohe të gjatë, pa u ushqyer. Dashuria për atdheun është një ndjenjë e shendetshme e natyrale, e cila me pak përkujdesje kultivohet lehtë. Kurse prirja e kundërt, mosdashuria për popullin tënd, është rrjedhoje e disa faktoreve kembengules. Injoranca e thelle ku u zhyt për shume shekuj populli shqiptar, mungesa e shkollave, e universiteteve, e akademive, e institucioneve kulturore e, natyrisht, mungesa e strukturave shteterore
e zbehu fort shqiptarizmin ose, ne rastin me të mire, e la atë ne një nivel parak ( primitiv), qe me veshtiresi e kapërcente folklorizmin. Ne kushte të tilla, përkitja me një kulture të huaj ishte tronditëse për shqiptaret. Ajo krijonte dy rrjedhime: ose i shtynte ata, qe ne shembullin e kesaj kulture të ringjallnin kulturen e vendit të vet, ose e kundërta, i largonte përfundimisht prej atdheut.
Keshtu, ne prag të çlirimit të Shqipërise i kemi patur të dyja prirjet: atdhedashurine e disave dhe antishqiptarizmin e, disa here kundërshqiptarizmin e të tjereve.
Rilindasit u përpoqen si titanet t’i bindin shqiptaret se nuk duhej të turpëroheshin nga vendi i tyre, se ata kishin një atdhe të bukur, se kishin një gjuhe madheshtore, një nga 5 - 6 gjuhet themelore të Europes dhe një nga 10 - 12 gjuhet themelore të botës, se ishin race e bukur trupërisht dhe tepër e aftë menderisht, se kishin një histori të shkelqyer, se gjëmat kombetare nuk ishin një arsye për t’u ftohur me atdheun, por përkundrazi për t’u afruar me fort me të.
Aksioni i rilindasve për zgjimin e Shqipërise ishtë me i madhi e me i gjeri aksion kulturor e patriotik ne krejt historine shqiptare. Rralle here emertimi i një levizjeje përkontë plotësisht me qellimin e saj, ashtu si ne rastin e Rilindjes shqiptare. Ne të vertetë ishte ajo qe e rilindi Shqipërine, ose për të qene me të saktë, ishtë ajo qe e lindi Shqipërine moderne.
Që kjo levizje e ky vrull të ishin të suksesshem, rilindasit e himnizuan dhe e sublimuan historine e shqiptareve. ata qëmtuan ne të kryesisht kulmet e ndritura, duke mos u ndalur ne njollat e sa. Po me aq kembengulje ata vune ne pah vlerat morale e fizike të shqiptareve, kryesisht virtytet, pa dashur të ndalen ne cenet e tyre, qe nuk ishin me të pakta se virtytet. Kjo ishte rrjedhoje logjike e qellimit të levizjes: rifitimit të besimit të humbur.
Një arsye tjetër qe e përligjtë plotësisht optiken e tyre pozitive ishtë propaganda kundërshqiptare, qe kishte nisur nderkaq të kultivohej nga fqinjët e Shqipërisë: kryesisht nga rrethet shovinistë serbe e greke. Ishte një propagande e egër dhe shtazarake qe rralle here ishte pare ne fytyre të dheut. Përballe kësaj furtune të sëmurë, rilindasit shqiptare mbajtën një qendrim fisnik e të admirueshem. Ne vend qe të binin ne nivelin e saj, duke u përdhosur edhe vetë nga balta e kundërshtareve, ata zgjodhen përgjigjen e tërthortë: lartësimin e vlerave shqiptare.
Ky vizion optimalist i rilindasve, i përfaqesuar ne radhe të pare prej Naim Frashërit e me vone prej Gjergj Fishtës, u be objekt verejtjesh e kritikash me pas e vazhdon ende sot, ne menyre të drejtpërdrejtë ose të tërthortë. Ne ngjarjet e fundit tragjike të Shqipërisë ishtë pikerisht ky vizion rilindas qe u sulmua në mënyrën me barbare. Një grusht intelektualësh renegatë e një grusht politikanesh të papërgjegjshëm, të bashkuar me turmat e vulgut shqiptar, u përpoqën dhe arritën t’ia vinin zjarrin Shqipërisë. Qellimi i tyre ishte zhbërja e Shqipërisë, çka ata e treguan me shkatërrimet e vlerave kombëtare, të atyre qe nuk ishin prekur as nga pushtuesi otoman e as nga ai nazist. Nga këto ngjarje Shqipëria, e ndoshta jo vetëm Shqipëria, por Europa e tëre, nxori një mësim qe asnjëhere nuk ka qene kaq i qartë: ne kushtët e demokracise turmat vulgare të fshehura prapa fjales “popull” mund të kthehen ne varrmihes të demokracise, po aq sa tiranët, nëmosmë keq. Kjo është arsyeja qe greket e vjetër, kur diskutonin për demokracinë, për të mirat e të keqiat e saj, ishin tepër gjakftohtë, pa paragjykime, rrjedhimisht pa entuziazëm. Nen trysnine e popu-