TE MIJEVJEÇARIT TE TRETE
hapur e miqesore ndaj të huajve, ndaj mikut, bashke me tolerancën fetare, tolerance e thellë, e vërtetë, e papudrosur nga kurrfarë konformizmi, janë, ashtu siç u tha me lart, cilësi të tjera themelore, qe deshmojne një nivel qytetërimi të këtij populli kaq të sulmuar për të kundërtën.
Për fat të keq, ashtu si të gjithë popujt, shqiptaret kane cenet dhe veset e tyre, po aq të forta, ndoshta sa virtytet, po ajmè, me spektakolare se ato.
Ndryshe nga hebrenjtë e disa popuj të tjere, qe janë solidare e të lidhur me njëri - tjetrin, shqiptaret mezi ç’presin rastin për t’u përçare. Natyra e tyre tejet individualistë është xehe e pafundme për të pjelle egoizmin, ambicjen smiren e etjen për karriere. Kendej rrjedh vaniteti, kapardisja e neveritshme e sedra e semure.
Këto cilesi të natyres njerëzore, qe ndeshen kudo, behen veçanerisht të rrezikshme të shqiptaret, për shkak të traditës se shkurtër të jetës nen një shtët shqiptar. Prej tyre rrjedh një keqkuptim tragjik për lirine dhe për shtetin. Pa u pajtuar dot me atë ligj themelor qe lirine e njëriut të veçuar e ve detyrimisht ne raport me lirine e të tjereve, shqiptari shpesh e ka të veshtire të kutoje se liria njerëzore, ndryshe nga liria absolutë e kafsheve është madheshtore, pikerisht, ngaqe është e veshtire, domethene e kufizuar nga ligji. Ketëj vijne keqkuptimet për demokracine, për vetë shtetin dhe ngrehinat e tij.
Koncepti i gjymtë për shtetin, nistë, e obseduar për të mos e ndare pushtetin me kurrkend, ishte xheloze, madje, edhe ndaj vetë shtëti të vet. Parulla “partia mbi të gjitha” përseritej ditë e natë kudo, si ne ankth. Me të gjitha menyrat jepej të kuptohej se institucionet shtetërore: parlamenti, ministrat, madje ligjet themelore të shtetit, duke përfshire edhe kushtetutën, nuk kishin asnjë vlere përpara autoritetit të partise. Fjala “shtet”, madje dhe fjala “komb” zëvendësohej kudo me fjalën “popull”. Keshtu kishim “ushtri popullore” e jo kombetare, kuvend popullor, teatër popullor etj.
Keshtu ne menyre të përditshme, njerëzit, qysh femije mesoheshin të mos e nderonin shtetin, institucionet dhe simbolet e tij, për të ruajtur gjithe devotshmerine, nderimin e friken e tyre për partine.
Ne subkoshiencen e tyre shqiptaret do të ishin me të kenaqur sikur policia shqiptare të ishte një polici e vërtetë, me të gjitha tiparet qe ka një polici, duke përfshire edhe ashpërsine, edhe goditjen, edhe shkopin prej gome, sesa ajo polici qesharake, me uniforma gjysme të zberthyera, qe nuk trembtë kurrkend. Shqiptaret e dinin fort mire se pas pamjes prej babloku të policeve dhe pas idilit të marredhenieve popull - polic, kur ky i fundit thirrej prej femijeve “Xhaxhi polici”, fshihej një realitet tjetër, i frikshem e sketërror: terrori i vërtetë komunist i ushtruar prej Sigurimit. Ashtu si partia e kishte privuar shtetin qipërise. Ne poezine gojore Shqipëria quhet zakonisht “Nuse”. Për poetët shqiptare ajo është me tepër “zonjë”.
Është me interes të hetohet se ç’fshihet prapa ketij përfundimi të ndryshem. Me sa duket, për vizionin poetik popullor Shqipëria është ende e re, pra “nuse”, dhe si e tille ajo e ka jetën kryesisht përpara. Për poetët, duke qene “zonjë e rende”, ajo e ka jetuar shkelqimin e saj. Madje Fan Noli shkon edhe me larg kur e quan “vejushe” e “ve, e gjore mbretëreshe pa kurore”
Kemi të bejme me dy projektime, njëra drejt të ardhmes, tjetra drejt të shkuares. Naimi, ne vjershen “Shpreh” u përpoq t’i bashkoje të dyja ne vargjet: “Lum kush të rroje, ta shohe zonjë”.
Nderkaq duhet thene se të gjithe poetët qe e përfytyruan Shqipërine si zonjë, e bene ketë me qellim fare kembanat donin të mbanin lart moralin shqiptar.
Thyerja e ketij morali ne vitet ’ 90 ishte kembana e zeze qe paralajmeroi rrezikun e thyerjes ne mes të kombit shqiptar.
Ringritja e Shqipërise nuk mund të filloje veçse nga ngritja e moralit, pra nga shendoshja shpirtërore e saj. Populli shqiptar duhet të beje qe të heshtin qyqet, qe tash ca kohe po i parandjellin veç fatkeqesi dhe vdekje. Ato qyqe duhet të heshtin, ne rradhe të pare, brenda tij e pastaj, natyrisht, rreth e rrotull. Shendoshja shpirtërore do ta qetësoje nervozizmin e tij të skajshem, qe nuk është veçse një shenjë lodhjeje. Kjo do të beje qe mendesia e tij të kthjellohet e të jetë e aftë të shestoje strategjinë e tij themelore: jetën e përbashket ne një atdhe.
Ky qellim madhor është aspira- arme bërthamore, nuk quhen “të mëdha”.
Si organizmi qe kërkon jetën e vet natyrale, kombi shqiptar kërkon normalizimin e vet trupor e shpirtëror. Pengimi i tij është thjesht një krim. Ndihma qe mund t ‘ i jepet është e detyre humane dhe historike.
Kombi shqiptar, pavarësisht nga imazhi i shfytyruar, ka shume rezerva dashurie ne brendësinë e vet. Europa e sotme, sado e kompletuar të duket, ka gjithmone nevoje për dashurinë e popujve të vegjël, shpesh të harruar.
Mijevjeçari i dytë ka qene për shqiptaret tepër i rende. Ne ketë mijevjeçar dy shekuj kane qene vazhdimisht tronditës për të: i pesëmbedhjeti dhe i njëzeti. Ne të pesembedhjetin ata e humben lirine, e rifituan për ta humbur përseri. E megjithatë, ata dolen nga ky shekull me një ngarkese shpirtërore heroike qe do t’i ushqente gjatë pese shekujve pushtimi të perandorisë osmane. Ne shekullin e njëzetë historia e tyre ishte edhe me e trazuar e aspak fatlume. Janë të gjitha gjasat që mijëvjeçari i tretë, pavarësisht nga trandja e sotme e Shqipërise, të filloje i mbare. I mbare për ata qe, ndonëse e kane quajtur vetën “bij të shqipes”, gjer me sot nuk janë ngjitur dot kurrë ne lartësinë e dëshiruar, veç ne ëndrrat e tyre. E megjithatë, ndonese krahet disa here u janë thyer, ata ende vazhdojnë ta quajnë vetën njëlloj si me pare. Kjo këmbëngulje dëshmon, ne fund të fundit, besnikeri ndaj kodit të moçem dhe deshire për t’i bindur urdhrit të tij.