Antropologjia etnike e shqiptarëve dhe debati i Jakov Milajt
Botimi i ri nga UETPRESS, 600 faqe studim për tiparet antropologjike nga jugu në veri
Ndryshe nga degët e tjera zbat uese të shkencave humane, Antropologjia etnike ka njohur historikisht ulje- ngritje, si pasojë e ndërhyrjes së ideologjive të kohës. Megjithatë, në dhjetëvjeçarët e fundit vihet re një rritje e interesit për këtë fushë, për shkak të theksimit të identiteteve etno- nacionale në kushtet e reja të globalizmit. Me botimin e kësaj monografie, kam rastin t’i prezantoj publikut shqiptar dhe më gjerë rezultatet e punës sime kërkimore 40- vjeçare në këtë fushë.
Përmes trajtimit të disa prej aspekteve më të rëndësishme të “prerjes” etno- kulturore të shqiptarëve, kam synuar të nxjerr në pah bashkëlidhjen e tipareve të natyrave të ndryshme në sintezën antropologjike të shqiptarëve. Kjo ndërmarrje nuk ka qenë e lehtë, sepse më është dashur të shkel në një terren pak të njohur të shkencave albanologjike. Megjithatë, dokumentacioni historiko- arkivor, burimet e literaturës dhe narracioni i vjelë gjatë kërkimeve në terren ka qenë mjaftueshmërisht i plotë, çka më ka lehtësuar punën drejt orientimit tematik të kërkimit antropologjik të mirëfilltë dhe më ka shtyrë t’i studioj më thellë disa prej dukurive të karakterit biologjik, historik, demografik e social- kulturor nëpërmjet një hulumtimi të dokumentuar rreth shkaqeve, pasojave dhe mundësive të krijuara në rrjedhën e shekujve për ecurinë e fenotipave të dallueshëm në trevat e Shqipërisë, çka përbën objektivin kryesor të këtij punimi.
Në kushtet e rënda që kalonte Shqipëria nga gjysma e dytë e shek. XIX e më pas, kur lindi dhe hodhi hapat e para antropologjia si shkencë, deri në përfundim të Luftës së dytë Botërore, as që mund të bëhej fjalë për ndërmarrjen e kërkimeve të mirëfillta antropologjike nga vetë shqiptarët.
Pavarësisht nga kjo rrethanë, rilindësit tanë, që i kishin vënë vetes për detyrë përparimin shoqëror e kulturor të popullit shqiptar, u përkujdesën midis të tjerash- edhe për përhapjen e njohurive shkencore në masat e gjera të popullit, përmes botimit në shqip e në gjuhë të tjera të veprave me karakter shkencor- popullor mbi fusha të ndryshme të dijes, duke përfshirë edhe antropologjinë. Në këtë mes spikat figura e mendimtarit poliedrik, Sami Frashërit.
Në vargun e botimeve të “Bibliotekës së Xhepit”, Samiu na ka lënë dy broshura, ku trajtohen gjerësisht probleme të antropologjisë. Te “Njeriu”, ai- duke u nisur nga pozita materialiste dhe mbi bazën e të dhënave shkencore më të përparuara të kohës- debaton mbi çështje të rëndësishme të prejardhjes dhe të zhvillimit të mëtejshëm të njeriut në Tokë, mbi ndërtimin trupor të njeriut të sotëm dhe mbi shpërndarjen e “racave” të tij. Vepra e dytë e tij, “Përsëri Njeriu”, është një manual i vërtetë antropologjie, për nga problematika e gjerë dhe thellësia e mendimit, ku njeriu trajtohet në evolucionin e tij të gjatë natyror, si formë cilësorisht më e lartë nga kafshët. Si përkrahës i teorisë monofiletike ( nga i njëjti trung i përbashkët), ai përshkruan me hollësi prejardhjen dhe veçoritë dalluese të “racave” njerëzore, si në tiparet matëse ashtu edhe në ato përshkruese, sidomos në ngjyrimin e syve dhe të flokut, duke u ndalur posaçërisht në tiparet e shqiptarëve dhe në prejardhjen ilire të tyre.
Në shtypin vendas të viteve 19381944 u botuan një sërë artikujsh mbi prejardhjen e popullit shqiptar, në të cilat u përdorën edhe fakte antropologjike, të huazuara nga studiuesit e huaj. Për vlerën shkencore të këtyre fakteve, mendimet ndahen më dysh: disa autorë i përdorën ato për të vërtetuar “njësinë” e popullit shqiptar, ndërsa të tjerë i kanë vështruar ato fakte si të dyshimta e kësisoj të papërshtatshme për të ndjekur zanafillën historike ilire të shqiptarëve. Ndërkohë pati edhe përpjekje serioze për studime tërësore mbi “racën” shqiptare, ku të dhënat antropologjike, të huazuara nga literatura e huaj, u ballafaquan me fakte gjuhësore, arkeologjike e etnografike për të vërtetuar prejardhjen dhe autoktoninë e shqiptarëve në trojet e sotme. Në këtë drejtim vlen të përmendet vepra e Jakov Milajt “Raca Shqiptare”, e cila u shkrua asokohe për të plotësuar- siç shprehej vetë autori- “një nevojë të madhe shpirtërore të shqiptarit, njohjen e vetvetes”. Me sa di unë, kjo vepër është e para monografi e shkruar nga një autor shqiptar, në të cilën provohet me bindje prejardhja e këtij populli dhe njësia e kombit shqiptar me mjete ndërdisiplinore, ku shtyllat kryesore të argumentimit i mbajnë në mënyrë të natyrshme, shkencat historike dhe antropologjia. Në aspektin antropologjik, unë do të pohoja se ky është i pari punim sintetizues, i shkruar mjeshtërisht me një shqipe të lakmueshme, që ngërthen në një të tërë studimet e mëparshme, të kryera në shumicën dërmuese