Rruga e gjatë drejt konkordatit serb

të emërohej një vikar apostolik për Beogradin. Rëndësi të madhe i jepej edhe edukimit religjioz të të rinjve katolik që do duhej të bëhej nga administrata kishtare katolike120.

Pasi çështja serbe në nëntor 1894 bëhet lëndë e këshillimeve intensive në Propaganda Fide, në vitet vijuese merret detalisht përsëri edhe kongregata e kardinalëve e Affari Ecclesiastici Straordinari në tri mbledhjet e saja. Në mbledhjen e parë me 4 prill 1895121 kardinali Serafino Vannutelli, që njihej si i afërt i sllavëve, e karakterizonte popullin serb dhe qeverinë e tij tejet negativ. Për Serbinë qëllimi i vetëm që synohet me lidhjen e një konkordati është emancipimi nga protektorati i kultit austriak dhe se roli dominues i kishës ortodokse me këtë nuk reduktohet. Vannutelli supozonte se në qarqet e qeverisë serbe dëshira për futjen e sllavishtes së vjetër kishtare s‘ ishte e madhe dhe se për shumë gjuha kishtare latine ishte më e përshtatshme për t‘ u kufizuar nga ortodoksia, qëndrim ky që përkonte edhe me dëshirat e Monarkisë Austriake. Pikat e më të rëndësishme të kurisë përballë të cilave nuk duhej të bëheshin koncesione ishin çështja e martesave të përziera dhe ngritja e një vikariati apostolik në Beograd. Ndërsa bazë e bisedimeve për një konkordat do duhej të ishte Marrëveshja e Berlinit, për çka perceptimi juridik serb ishte kontestuar se aty janë të dhëna vetëm parimet e tolerancës, porse jo edhe të barazisë konfesionale. Selia e Shenjtë nuk mundet të pranoj këtë interpretacion restriktiv të serb dhe kërkonte përshtatjen e ligjit serb në suazat e kushteve të dhëna në Marrëveshjen e Berlinit122. Vërtetë në mbledhjen e Affari Ecclesiastici të datës 17 qershorit 1895 edhe njëherë diskutohen të gjitha pikat e propozimk o n k o r - datit, mirëpo në përmbajtje ruhet kjo lini123. Kardinali Ledochówski në vitin 1896 paraqet një raport të Wi l l i b a l d C z o c k lidhur me gjendjen e katolikëve në Serbi ku qeveria serbe dhe kleri o r t o d o k s akuzohen për qëndrimet e tyre armiqësore përballë katolikëve124.

Misionarit polak Czock do t‘ i ndodh e njëjta gjë ashtu sikur i kishte ndodhur Barnabiten Tondini- t para disa viteve. Edhe ai bie në konflikt me qeverinë e përfundon i gjykuar me disa muaj burg por që nuk ekzekutohet. Mirëpo detyrohej patjetër tërhiqja Czock- ut nga Serbia125 që të mos rrezikohen bisedimet serbo- vatikane; edhe pozicionimi i tij për futjen e liturgjisë sllave ishte politikisht i papërshtatshëm126. Megjithatë edhe në vitet vijuese nuk kemi një shtytje të bisedimeve mes Beogradit dhe Selisë së Shenjtë. Vetëm me ardhjen pasardhësit Agliardi në Vjenë, Emidio Taliani, bëhen përpjekje për ringjalljen e bisedimeve për konkordatin dhe se ai ( Taliani) merr përsëri kontaktet zyrtare me Simiæ- in. Ndërsa në p r o b l e m e t bazë nuk kishte ndryshuar asgjë. Qeveria serbe tregohej e interesuar për bisedimet mirëpo në çështjen e martesave të përziera nuk tregohej e gatshme për asnjë komp r o m i s . Megjithëkëtë Taliani dhe Simiæ në dy vitet vijuese ia dalin t‘ i eliminojnë pjesën e madhe të problemeve ekzistuese. Ambasadori serb shumëvjeçar në Vjenë, Ðorðe Simiæ, në fillimvitin 1897 avancohet në postin e kryeministrit dhe sinjalizonte zyrtarisht gatishmërinë për bisedime128. Mbase Serbia dukej se ishte e gatshme edhe të bëj ndryshime kushtetues e në kuptimin e kërkesave të Selisë së Shenjtë dhe për përshtatjen e ligjeve kontestuese në Marrëveshjen e Berlinit e pos të tjerash përkitazi me njohjen e lidhjes së martesave katolike ashtu siç e kishte kërkuar Selia e Shenjtë dy dekada me radhë129. Çështja e kurorës tashmë për Beogradin nuk ishte dogmë me çka edhe largohet pengesa kryesore për lidhjen e një konkordatit. Kryeministri i ri serb në të vërtetë donte t‘ i zhvillonte bisedimet për konkordatin në Vjenë, mirëpo tregohet i gatshëm ta dërgoj një bashkëbisedues në Romë edhe për bisedime të drejtpërdrejta130. Ndërsa nënshkrimi i konkordatit duhej të bëhej në Vatikan dhe se për këtë është pajtuar edhe mbreti Aleksandër me rastin e vizitës së tij tek papa, njofton kardinali Rampolla131. Në fillim të prillit Simiæ sqaron se mbi këtë bazë ai ishte shprehimisht dakord për bisedimet për konkordat132.

Nënshkrimi i konkordatit dukej të jetë shumë afër mirëpo dobësia në vendimmarrje e Selisë së Shenjtë në çështjet politike nuk kishte mundur ta mbante ritmin me politikën ditore serbe. Rrëzimi i qeverisë Simiæ që kishte qëndrim miqësor për konkordatin pengon përfundimin me sukses të bisedimeve, ndërsa Vatikani në vijim kishte humbur shansin historik për të lidhë një konkordat me një shtet ortodoks tjetër pas atij me Malin e Zi. ( Vijon) * Përktheu nga gjermanishtja

Zef Ahmeti