Autori shqiptar është jetim!

Megjithëse sugjero het mirëkuptim në përdorimin e ngushtë të terletërsi të vogla” / “letërsi e margjinave” gjuhë të mëdha” gjuhë minore” kulturë / gjuhë e shkrimtar periferish” sa herë që përkufizojmë nocionin letërsi e gjuhëve të vogla jemi thuajse në një mendjeje se në kuadrin e “kulturës globale” krijimtaria letrare e këtyre gjuhëve e humbet autonominë, duke u bërë e varur nga përkthimet, përkthyesit dhe nga shtëpitë botuese. Pjesë e kësaj vartësie është edhe letërsia shqiptare.

Përmes këtyre termave studiuesi Theo D’haen rikthen në kritikën letrare konceptin e një “perspektive botërore” në të vështruarit e letërsisë. Përveç këtyre, kërkohet marrëveshje edhe në përdorimin e përkufizimeve “kulturë / gjuhë e shkrimtar periferish” apo “kultura të vogla” dhe “letërsi e margjinave”

Në punimin e saj Not Small. Minor4 studiuesja Jana Bukova mbështet mendimin se të përkthyerit e librave prej “letërsive të vogla” drejt gjuhëve kryesore është një akt që shkon kundër ligjit të gravitetit. Por duke e vështruar përkthimin e këtyre letërsive si domosdoshmëri, ajo propozon dy mekanizme për zgjimin e interesit të zonave të mëdha kulturore e gjuhë- sore ndaj letërsive më të vogla. Thënë me fjalët e studiueses, kjo parasheh futjen në fokusin e shikimit të small literatures drejt major languages.

Ngaqë vijmë nga sfonde historike, sociale dhe kulturore të ngjashme, konstatimet e mëposhtme mund t’i shërbejnë letërsisë shqipe dhe autorëve shqiptarë për të filluar daljen nga izolimi letrar përmes projekteve dhe iniciativave të përbashkëta mes institucioneve publike të kulturës, autorëve, përkthyesve letrarë.

Mekanizmi i parë që nënvijëzohet është vëmendja institucionale, shoqëruar me nisma dhe veprime “protranslatore”. Pas këtyre hapave, angazhimi i sferës publike dhe private të kulturës së shkruar, përfshirja e kritikës letrare, shprehja e botës aka- demike, sistemi i vlerësimit, i nxitjes së leximeve publike, qarkullimi i energjisë së krijuar në medie dhe në jetën universitare, si pjesë e lëvizjeve brenda sistemit, janë reagimi i pritshëm.

Edhe pse deri më sot, me përjashtimet e disa nismave të viteve të fundit, nuk ka funksionuar kështu, utopia bëhet e nevojshme, sidomos për vende si Shqipëria, ku me letërsi përfyty- rohet vetëm shkrimi dhe botimi i krijimtarisë letrare, por jo edhe mbartja e saj përtej kufijve kulturorë e gjuhësorë. Elementet e tjerë, që i zgjerojnë vlerën e përdorimit këtij produkti kulturor, si promovimi, nxitja e kulturës së leximit dhe shkrimtaría e përkthimi letrar si profesione të lira ( freelance), mbështeten pak, qoftë edhe në krahasim me rajonin.