Shshshttt….. erdhën!!!....

Megjithëse ka kaluar pothuajse gjysmë shekulli disa episode absurde, të jetuara aty nga fillimi i viteve 70- të të shekullit të kaluar, të cilat rriteshin e bëheshin të mëdha e të frikshme duke u ngjizur nga hiçi, gdhenden në kujtesë me të gjitha hollësitë.

Ishte viti 1971, kohë kur dallga e ndikimit të ‘ Revolucionit të Madh Kulturor Kinez’ kishte rënë disi në Shqipëri. PPSH lejonte ndjekjen e lajmeve të RAI- 1 dhe RAI2 që përforcoheshin nga antena e Dajtit. Radio Tirana transmetonte këngë të Engelberg Humperdinck- ut, Enrique Iglesias- it, apo Charles Aznavour- it. Në kampin e studentëve në Durrës dëgjohej muzikë ‘ dekadente’ që nga mëngjesi deri në darkë. Më pat bërë shumë përshtypje djali i një ambasadori që dilte në krye të kampit dhe këndonte këngën e famshme të Little Richard- it ‘ Lucille’, që ne e kujtojmë sipas theksimit të autorit si ‘ Lusia’. Ishte një këngë që përmbante nota të larta uluritëse. E pata provuar edhe unë vetë ndonjëherë që ta përqasje por nuk arrija dot. Ishte koha kur Gux Bekteshi bërtiste nga një trotuar në tjetrin : Tezorooo! Ishte koha kur në Tiranë qarkullonte një thashethem se Lad Shehu kritikonte të atin për të gjitha krimet që kishin bërë baballarët komunistë. Ne mblidheshim e vrisnim mendjen së bashku për të zbërthyer alegoritë e shprehura nga Kadare në veprat e tij. Ishte koha kur intelektualët filluan të guxonin ……

Unë sapo kisha mbaruar provimet dhe vendosa të festoja me shoqen time Didi. Lindita ishte emri i saj i vërtetë por ajo parapëlqente ta thërrisnin Didi, me emrin e një futbollisti të famshëm brazilian të viteve 1950- 60. Unë nuk isha tifoze por me Didin më lidhte diçka tjetër. Edhe ajo ‘ çmendej’ pas muzikës moderne dhe kulturës perëndimore e shpesh më jepte të lexoja libra të ndaluar që ndonjëherë i kopjonte edhe me dorë.

Ato ditë në Tiranë kishin ardhur futbollistët e Kombëtares të Republikës Federale Gjermane dhe propozimi i Didit ishte që të dilnim në bulevard se mos shihnim ndonjë figurë interesante si për shembull Beckenbauer- in. Po çapiteshim nga trotuari i Parkut ‘ Rinia’, përballë Hotel ‘ Dajtit’ ndërkohë që përpara nesh po ecte një i huaj. Të huajt në atë kohë na dukeshin si ‘ alienë’. Kureshtja jonë për ta parë nga afër, për të këmbyer ndonjë fjalë me të ishte jashtëzakonisht e madhe dhe megjithëse kishim dëgjuar që po të flisje me ta përfundoje në hetuesi, nuk iu shmangëm dot tundimit.

‘ How are you, how are you’, bënim ne sikur po flisnim me njëra- tjetrën dhe qeshnim, pa na shkuar aspak ndër mend se i hua- ji mund të kthehej e të na përshëndeste. Dhe ashtu ndodhi. Në Shqipëri nuk qëllonte që t’i flisje tjetrit pa u prezantuar. Ne u kapëm mat kur i huaji u rrotullua me 180 gradë dhe duke buzëqeshur na pyeti : ‘ But you, how are you?’ ‘ Ooo, good, good !’ përsërisnim ne pasi nuk dinim çfarë të thoshim në vazhdim.

I huaji ishte austriak dhe quhej Rikard. Ai vetë, me sa dukej, po plaste të fliste me ndonjë shqiptar sepse të gjithë i zhdukeshin si me magji. Ne dinim fare pak anglisht në atë kohë por Rikardi për çudi dinte rusisht dhe kjo rrethanë na ndihmoi të merreshim vesh për bukuri. I treguam si quheshim, çfarë shkollimi kishim dhe për çfarë studionim. Për të justifikuar sjelljen tonë disi të pazakontë i thamë që sapo kishim mbaruar provimin dhe i lejuam vetes një trill.

Vazhdimin normal të kësaj bisede të këndshme që arriti njëfarë kulmimi kur Rikardi na u drejtua ne me ‘ Hey, pretty girls…. ( kompliment që s’para dëgjohej në atë kohë) na e prishi një hafije që qëndronte në cep të trotuarit dhe po na fiksonte. Me sa dukej përpiqej të merrte vesh se çfarë flisnim. Edhe Rikardi e kishte vënë re pasi diçka kuptoi nga shqetësimi ynë dhe na propozoi të lëviznim në drejtim të Universitetit. Ne nisëm të nxitonim për të krijuar njëfarë largësie nga hafija, mirëpo ai shfaqej gjithnjë pranë nesh. Ne nuk dinim asgjë për Rikardin, as se kush ishte ai dhe si ndjehej në ato rrethana por dukej qartë që ai e kuptonte fare mirë situatën.

Me naivitetin tim të asaj kohe propozova të vraponim, por Rikardi na ndaloi duke na thënë se kjo nuk pinte ujë dhe për më tepër do të shtonte dyshimet. Propozoi të shkonim në një dyqan sepse donte të blinte një shishe konjak për ‘ ljekarstvo’ ( ilaç, bar, në rusisht). Ai ndofta u ruajt se mos ne do të mendonim që ishte një pijanec prandaj shtoi se ‘ i dhimbte fyti dhe e donte konjakun për ilaç’.

U kthyem në drejtim të qendrës duke u bërë pjesë e xhiros së famshme të asaj kohe që bllokonte bulevardin e Tiranës pas orës 6 të mbrëmjes. Njerëzit që na përshëndesnin e dallonin që ishim me një të huaj dhe ndonjeri pas përshëndetjes shtonte : ‘ hëëëë…’ Rikardi e kuptoi që i kishim krijuar vetes një problem dhe na pyeste herë pas here : ‘ çfarë tha, si është puna ?’ por ne e qetësonim atë, ndërkohë që ne të dyjave po na shtohej ankthi.

Papritmas përballë na doli vëllai i Didit.

‘ Ç’është ky?’ – pyeti disi i nxehur.

‘ Kërkon një dyqan konjaku’, e justifikuam ne shpejt e shpejt.

‘ Ikni në shtëpi se ia tregoj unë dyqanin,’ foli disi prerazi ai.

Ne të dyja u larguam nga xhiroja por mbetëm edhe rreth dy orë bashkë duke kujtuar çdo hollësi, që nga veshja e deri te çdo fjalë e Rikardit duke shprehur habinë tonë se si i kuptonte të gjitha hiletë tona ai.

Vëllai i Didit që ishte teknik avionësh i shkolluar në BRSS, fliste rrjedhshëm rusisht. Bashkë me Rikardin pasi kishin blerë ‘ ljekarstvo’- n, ata kishin shkuar te Parku përballë hotel Dajtit dhe ia kishin shtruar me të pirë, madje disi çakërqejf kishin kënduar edhe këngë ruse. Ndonëse Didi dhe vëllai i saj ishin me ‘ biografi të mirë’ çështja ‘ Rikard’ pas shumë peripecish me hetuesinë solli largimin nga aviacioni të inxhinierit ‘ me ca lakra në kokë’ siç thuhej atëhere duke i shpëtuar për fare pak burgut.

Pas dy- tri ditësh Didi erdhi në shtëpinë tonë fshehurazi nga prindërit pasi mamaja e saj ia kishte ndaluar prerë të më takonte mua. Kjo për dy arsye : e para sepse unë isha bija e një, të shpronësuari, që në fund të fundit konsiderohej armik i pushtetit popullor dhe e dyta sepse e kisha futur në një tollovi të rrezikshme. Megjithatë ajo erdhi që të më paralajmëronte se po të më thërrisnin në hetuesi të mos tregoja asgjë për çfarë folëm. Unë me timen thoja se nuk kishim pse fajësoheshim pasi nuk bëmë politikë por ajo këmbëngulte : ‘ Ne nuk thamë asgjë, e kupton? Ne nuk dimë të flasim. Kuptuam vetëm se ai kërkonte dyqan.’ ‘ Mirë,’ u binda unë ndonëse nuk më mbushej aspak mendja për ta pranuar një logjikë të tillë.

Çdo orë që kalonte më vinin ndër mend historitë që kishim dëgjuar dhe si patën përfunduar disa nga shtresa jonë në të tilla raste. Sa herë që bëja ndonjë kuturisje nuk e çaja kokën për vete por për familjen që më kishte porositur me mijëra herë të kisha kujdes. Atyre nuk u thosha dot se në ç’ngatërresë isha futur. Rrija tërë kohën në shtëpi sepse më thoshte mendja që po të dukesha rrugëve do t’u kujtohesha hafijeve që gëlonin kudo. Hapja e mbyllja libra pa u përqendruar në pasazhet që lexoja. Megjithatë më mbeti i fiksuar në tru një pasazh nga ‘ Kronikë në gur’ i Kadaresë ku fëmijët në një mëhallë të Gjirokastrës kishin dëgjuar nga të mëdhenjtë që armiqtë flisnin ‘ kundra’. Ata thoshin ‘ hajde flasim kundra’ : ‘ Xhundra, bullundra; Llaftra, shallakaftra.’ Po përpiqesha me mend të gjeja një njeri që të ishte shumë ‘ kundra’. E gjeta, Alida. Më kundra se Alida nuk kishte si bëhej.

Vajta tek ajo që të zbrazesha. Kur ia tregova situatën, ajo ndërroi bisedë dhe vijoi me ca tema të tjera krejt pa rëndësi, sikur nuk kishte kuptuar asgjë nga ato që i kisha thënë. Kishte të drejtë. Shpesh ata që dëgjonin për akte të tilla ‘ tradhtie’ si ai që kishim bërë unë me Didin dhe nuk denonconin dënoheshin njëlloj si ‘ tradhtarët’ e mirëfilltë.

U ktheva në shtëpi. Rashë të fle por nuk më zinte gjumi. Nuk mund ta mbaja më ankthin përbrenda dhe nga mesi i natës zgjova motrën time Moxhin dhe iu zbraza. Moxhi zakonisht nuk fliste por, nëse halli do të ishte i madh, ajo do të përpëliste sytë e askush nuk e merrte vesh se çfarë mendonte. Pasi palosi e shpalosi mbulesat për njëfarë kohe, mbas pothuaj një ore foli me zë kumbues : ‘ Unë nesër do t’i dal përpara shokut Enver !’

Në atë kohë qarkullonin histori sikur Enver Hoxha, si babaxhan që ishte, kishte falur jo pak njerëz të cilët u patën rrëshqitur rojeve të tij e ia kishin qarë hallin e tyre. Pas kësaj Moxhi fjeti.

Unë nuk mbaj mend nëse fjeta apo jo por me kalimin e kohës u binda që ‘ çështja’ qe mbyllur. Megjithëse e kisha gjithnjë të pranishme brenda meje ndiesinë se ‘ çështja’ mund të hapej përsëri.

Isha në një pritje të ankthshme. Rëndom më kujtoheshin episode që kishin përjetuar prindërit e mi në vitet 1946 – 1948. Ishin vite kur terrori kundër antikomunistëve kishte arritur kulmin. Çdo ditë pëshpëriteshin emrat e atyre që arrestoheshin natën dhe përfundonin të pushkatuar pa gjyqe e pa fakte. E ngaqë ndodhte shpesh të pushkatoheshin njerëz që nuk kishin bërë gjë prej gjëje frika bëhej edhe më e madhe. Njerëzit që nuk i ngrohte fare regjimi i ri, dilnin nga puna e mblidheshin në shtëpi duke u përqendruar në dy drejtime : me njërin vesh ngjitur me aparatin e radios për të dëgjuar diçka sadopak shpresëdhënëse nga Radio Londra, dhe me veshin tjetër drejtuar nga rruga ku jo rrallë kalonin makinat e sigurimit ( simbol i të cilave më vonë u bë GAZ- 69) tërë frikë se mos trokiste dera e tyre.

Një ditë dimri – më rrëfente im më – të atyre viteve, nga ora 6 e mbrëmjes u dëgjua në rrugë një makinë ushtarake që kishte ndaluar afërsisht para derës sonë. Të gjithë banorët e shtëpisë ( në atë kohë banonin shumë kushërinj tanët në shtëpinë tonë) dolën nga dhomat e tyre dhe u mblodhën në korridorin e përbashkët duke parë njeri tjetrin në sy por pa folur. Kush do të arrestohej? Të gjithë e kishin nga një ‘ cen’. Ndofta makina do të largohej. Mirëpo zhurma e motorit të ndezur dëgjohej ende. Pas pak u dëgjua trokitja. Të gjithë kapërdinë pështymën dhe secili po mendonte se duhet të ishte gati për ‘ gjëmën’. Im atë qe me pizhama, dhe mamaja me zërin e dridhur i thoshte : ‘ Ik, vishu Çimi….’ Kishte ndodhur shpesh që policët nuk i kishin lënë të visheshin viktimat e tyre, mirëpo Çimi nuk po lëvizte dot sikur i kishin ngrirë këmbët.

Guximin për ta hapur derën e mori burri i hallës sime, S. Borshi, të cilit i patën pushkatuar dy vëllezër. Kishte qenë në një qeli me ta. Por kryegjyqtari qëlloi të ishte një ish vartës i tij në ushtri që e njihte mirë se qé antifashist. Për një rastësi të fatit e nxorën të pafajshëm.

Një oficer u shfaq në kornizën e derës së hapur dhe pyeti : ‘ A e dini ku e ka shtëpinë oficer Qerimi?’

‘ Sigurisht – ia priti Sezaiu – porta përballë!’

Duke u përpjekur disi të përmbanin shqetësimin e thellë që ende nuk u ishte fashitur, me këmbët që u dridheshin, secili u kthye në kthinën e tij. Në shpirtin e tyre nuk gjente vend gëzimi i shpëtimit. Ata e dinin që ankthe të tjera do të vinin, të frikshëm, të ngjethshëm, të papritur. Dhe askush nuk e merrte dot me mend se deri kur do të hiqej zvarrë fati i tyre …..