( Një shënim i vonuar për librin “Vjeshta është mizore” të lirikut shqiptar, Sherif Bali)
Po, vjeshta është mizore, Sherif !
ashtu i kursyer dhe eliptik siç është, përmend në fund se vjeshta te ne nuk ishte vetëm kjo, pra kjo vjeshtë e jetës paralele të poetit, ishte ndërkohë dhe një vjeshtë tjetër. “Në Shqipëri prapa vjeshtës tradicionale ishte një vjeshtë tjetër. Vjeshta e Partisë. Muajt e vitit nuk fillonin në datën 1, por në datën 8. ( Kur kish lindur kjo vjeshtë!)” habitet ai. Kaq, me elegancë dhe pa asnjë retorikë ai tregon se vjeshta e tij ishte e shenjuar dhe nga një tjetër vjeshtë.
“Lekët që nuk qarkullonin” titullohet grimca tjetër autobiografike. Këtu marrim vesh se vëllimi “Vjeshta është mizore” është libri i tretë i trilogjisë poetike “Lekë që nuk qarkullojnë”. “Ai që ha njerëz” është nëntitulli i grimcës që vjen më pas. Këtu ai i ka lejuar vetes që të flasë edhe për anën e tij shoqërore. “Unë vij nga ajo shtresë e shoqërisë, - shkruan ai,- që në diktaturë quhej kulak. A e dini kush është kulaku? Ai që mbajti me bukë fukaranë. Aq më shumë luftën. Se me se e mbajtën frymën ata 70 mijë partizanë që dolën malit? Me propogandë ? Pastaj e hipën në gomar, i varën në qafë një këmborë e në shpinë një tabelë ku shkruhej « KULAKU: AI QË HA NJERËZ » dhe e shetisnin pazar më pazar për ta pështyrë e qëlluar me gurë turmat entuziaste ( Ato turma që sot bëjnë mazhorancat) » .
Po të shohësh tabelën e lëndës, në fund, vëllimi ka 37 poezi, ndërsa po ta shfletosh atë, do të dalin më shumë, sepse dy të tilla që mbajnë titujt “Tirana” dhe “Tirona” janë konceptuar si rrëfime me kapituj. E para ka mbi 30 kapituj dhe e dyta më shumë. Tani ti lexues duhet të përgatitesh që nëpër ato vjersha do të ndeshesh më një djalë që ashtu i shpenguar vuan nga një përgjigje që nuk i vjen dot, nga një dashuri e munguar, por ai e rrëfen të gjithën këtë si një lojë, si një aventurë me veten. Nëse i thotë të dashurës MENDOHU, këtë e bën se dashuria lidh dy brigje ashtu si një urë dhe ndaj ai i thotë të lidhemi dhe ne, ndaj i thotë : Mendohu - pres përgjigje. Ndërsa në vjershën PO, përgjigjja ka ardhur, por ajo nuk e ka entuziazmuar si një djalë të papjekur, përkundrazi, pas kësaj përgjigjeje ai bën ironi : Nga goja jote më së fundi Dhe po- ja ja tek doli Sa mirë : s’do të rri beqar Porsi Imzot Fan Noli. Te Sherif Bali nënshtresa kulturore dhe jeta me të vdekurit e tij të mëdhenj janë shenjuese të vijueshme dhe ai është gjithnjë mes tyre. Sapo e lë imazhin e Imzot Nolit si beqar, i fanitet Brehti me Marian A. Pastaj, mesa duket është duke kaluar anës shtëpisë së asaj që do dhe e sheh që po luan dhe nis LOJA Me ty Qesh Unë : Ç’të hyjnë guralecët e lumit në punë ? Nëse do të lozësh me guralecë, Sytë e mi Merr E të siguroj – nuk humb asnjëherë.
Pastaj pranë një klubi fshati dhe jehona gazmore që vjen prej andej e bën edhe atë të shpenguar e duket se në mendje i mbetet porosia e famshme teke apo dopio. Ai vë buzën në gaz dhe e titullon poezinë për puthjen TEKE E bukura ime E futur Në O Teke apo dopio të puthurën e do ?
Teke Dopion e lëmë më vonë, pasdreke. Për lojën me shkronjat, si O apo A do të flas më vonë, por që këtu dua të nënvizoj se Sherfi Bali është i magjepsur me fjalën dhe është ndër të rrallët poetë që shkronjat i animizon dhe i vesh me imazh apo me narrativë. Forma e jashtme e tyre përcakton për Sherifin edhe historinë e atij që e mbart atë shkronjë. Me O mesa duket fillon emri i së dashurës në poezinë e mësipërme. Loja vazhdon dhe tani pranëvihen dy imazhe, një shegë që çahet, « bën skopio » , siç thotë poeti dhe dy buzët e së dashurës. Cilat të zgjedh unë, thotë ai. Është një emër që shenjon gjithë të dashurat e poetit, Teuta. Atë e urdhëron të vijë në takim në orën pesë, por ajo i përgjigjet se do të vijë kur hëna të shënojë një bulkth e shtatë minuta. Emri poshtë- Teuta. Ashtu si i dehur ai endet në një botë që nuk ka përmasa. Diku vështron hamulloret që digjen dhe ai me të dashurën ikin e fshihen tek një E.
Hamulloret dogjën në Darsi gjithë ditën. Flaka u hap tutje Gjer në horizonte. Asnjë çift në fushë s’u duk për be sonte,
ne. Shkuam e u fshehëm të dy tek një
Ç’është kjo E ku shkojnë e fshi- hen ata të dy ? Kjo përftesë stilistike është unike te Sherifi dhe karakterizon stilin e tij që mbështetet te animizmi dhe elipsa.
Mbaron loja me gërmat dhe të duket se fantazia e poetit është ndezur sa nuk ka asnjë arsyetim të ftohtë që mund ta fikë. Edhe kur nis e numëron ditët e javës, poeti ka një kuptim tjetër për to. Ashtu si gërmat, edhe ditët e javës shpirtëzohen dhe marrin forma nga më të çuditshmet. E hëna është ujë : mund të mbushësh me të një kotruve, e marta është degë, është brinjë, e mërkura është kosh, është re, e mërkura është Serembe dhe këtu ai me një lehtësi të magjishme rikujton udhëtimin e famshëm të poetit në Brazil tek Roza, e enjtja është zarf, e premtja është mëllenjë, e shtuna është grurë, e diela është shkrepëse, tym, drekë. Ndërsa Elyari dhe Nushi i duken si dy mollë në një degë që dekorin mbushin. Por vetëm kaq se këtu mbaron endja nëpër imazhe si në ëndërr. Vendin e tyre e zë pritja për Teutën që nuk vjen. Pritja është si rruga LushnjeBerat. Ashtu duke pritur edhe shega çahet dhe poetit i duket se njëra është ai- Lushnja dhe tjetra gjysmë e shegës ajo- Berati … Për ne shega u ça E u bë gati Gjysma e çarë Lushnja Gjysma: Berati
përsipër kokës sime Ajo hap flatrat Lushnjë- Berat së bashku Me gjithë fshatrat.
Po ti nuk vjen dhe unë S’e mposht inatin Marr ha jo vetëm Lushnjën. Por edhe Beratin. Kjo dozë ironie është vazhdimisht e pranishme te Sherifi dhe herë pas herë turbullohet nga emri i Teutës që ai e vendos në cep pas erës, bubullimës, lejlekëve
Tani duhet të bëhemi gati që të ndjekim udhën e poetit në disa kapituj që ai i bashkon me emrin TIRANA.
Ky cikël me kapituj organizohet si rrëfim për rrugën Lushnje- Hysgjokaj. Në këtë rrugë ka kaluar Sherif Bali përreth 30 e më shumë vjet. Gjithë jeta, kujtimet, mbresat, emocionet gjithçka që vjen nga jashtë njeriut, te Sherifi ka ardhur nga kjo rrugë. Pastaj bota tjetër, ajo që ai nuk e ka parë kurrë, vjen përmes librave që ai lexon. Në kapitullin e parë ai është « me ylberin në triko/ si një arën me vija » , dhe çfarë ndodhte: E një vajzë, Resmija Si në skena seriali U thosh shoqeve me mburrje Po kalon Sherif Bali Vijojnë kapitujt dhe secili prej tyrë është një copëz jete që poeti e ka jetuar në ëndërr, në përfytyrim. Nëse rruga ishte mall, tani bëhet brengë, pastaj bëhet skena ku njëherë tjetër, kur poeti nga shkolla kthehej si kashta e kumtrit me yje, atje si rastësisht, sikur gjoja, Zana H aty gjendej, aty pari kur unë kaloja, thotë ai. I mbytur nga kujtimet poeti, lodhet dhe: Kisha shumë për të thënë Për atë e të tjera Por u lodha dhe pena Po më dridhet. ( Fryn era!) Ndaj kapitullin e tetë po e lë bosh, i mjeri ku përshtypjet e veta Le të hedhë ndonjëri Dhe vjen kapitulli tjetër i këtij romani të rrugës. Tani në atë rrugë nuk duket më as Resmija, as Merita, por dhe poeti tani nuk është më i ndezur dhe ngjan sikur hëna e ka goditur si me tjegull. Kohët ndryshojnë dhe Merita është në arë me të shoqin dhe sytë e zinj kanë mbetur si të vetmet shenja që e plagosin ende. Në kapitullin e gjashtëmbëdhjetë ai ka një kushtim për poetin e dashur të tij Maku Pone. Nisin tani gjashtëmbëdhjetë kapituj të tjerë me një tetërrokësh trokaik. Këto ngjajnë si këngë dhe aty poeti ka vizatuar emocione që vijnë gjithmonë nga vjeshta. Fryn erë që hyn nëpër dekolte dhe flokët e së bukurës mbushen me ca fryrje që duken aq bukur te sfondi sa: Më i mirë prej tyre bëhet vagabondi Diku tjetër është një dasmë në vjeshtë dhe sazexhiu defin e ndërron me hënën. Mirëpo, për një çast, ajo i shter tingujt, por sazexhiu jo. Vazh- dojnë dasmat dhe aty pari kalon një lepur që plagën e ka si harta e Jaltës. Tani lexuesi duhet të përgatitet se në çdo cep është i rrethuar me magjinë e vjeshtës. Në breg është gjysma e hënës si një thelpi arre që e la për mua, - thotë poeti, - ajo që bën marre. Është e pamundur të tregohen të gjitha imazhet që mbushin këtë botë të Sherif Balit me vajza e shegë, me hënë e ylber, me yje e qiell, me re e diell. Vijmë në fund te poezia që mban titullin kapitulli i tridhjetë e shtatë dhe aty kuptojmë pse vjeshta është mizore sipas Sherif Balit Vjeshtë me ylberin Si oxhak tek reja, Tek ty u ngroh Lesbia, U ngroh Shaganeja
Po pastaj të tëra Ti ato i more e më s’na i ktheve, Qenke mjaft mizore
- Poet, si s’e dije, Ka dy anë medalja, Ndaj ti fajet vjeshtës : Falja- falja- falja ! Në ciklin tjetër me titull « Tirona » Sherif Bali vizaton një hero tjetër. Nuk është më ai djali i shpenguar me ylberin në triko. Ka ardhur në metropol dhe aty ndeshet herë më Lumen Ç, me atë që i ka marrë hënën dhe ai sapo e sheh i lutet që të paktën hënën ta fshehë, ta fusë nën shall. Tani fjalori mbushet me termat e qytetit të zhurmshëm, me semaforë e urbanë. Por edhe këtu përzihen imazhet e rrugës HysgjokajLushnje me Dajtin. Dhe një aksident, dhe një emër Xhemile: Ja dhe gjysma e hënës Si një takë e ngrënë Që dikujt – mos Xhemiles ? Mbi asfalt i ka rënë. Edhe këtu përzihen botët dhe emocionet. Një re ndez elektrikun e dorës që të shohë bukuroshen, gushti u plak dhe i doli një rrudhë vetëtime në faqe. Vjen shtatori dhe na hyn në këmisha, pastaj tetori del.
Po rëndë në majë molla e Safos rri Po si kështu dhe këtë vit s’e arriti njeri ?
Shalqini Venat pret si Sergej Esenini Dhe vijnë poezitë e fundit. Duket se vjeshta ka ikur megjithëse ajo për Sherifin ka katër muaj. Megjithëse poezia ka emrin KINA, atë e lidh me këtë shenjueshmëri vetëm përmasa e thellë dhe e gjerë e dhimbjes dhe e ndarjes. Është vështirë të kuptohet se cilës dhimbje i këndon poeti dhe për cilën ndarje mban zi. Një javë zi për ty unë mbajta Si Kina për Mao ce Dunin E për ca kohë edhe tim eti I mora madje dhe bastunin
Por koha ikën dhe lë pas Veç emrat nëpër gurë varreze. Ja Pablo Pikaso. ( Spanjoll) Dhe Eva, mikja e tij. ( Franceze)
Dhe ne një ditë do të ikim Ku guri ynë na pret tek skuta Po pranë emrit tim : Sherif S’do shkruhet emri yt : Teuta.
E mbylla më në fund trishtimin Në një katror sinqeriteti Edhe bastunin që ia mora
E kishte kot Kina që mbajti Një javë zi për Mao ce Dunin Se më e mirë tani po bëhet Pa të. ( Si unë pa bastunin) E nëse kjo vjershë ka brenda gjithë trishtimin dhe mallin për atë që ikën e nuk e kthejmë dot, për rrugën, për diejt që digjen, për dashuritë e humbura, për gjithçka që një poet e ka të shenjtë dhe e ruan me ngatërrime metaforash dhe konstelacione rimash e ritmesh, poezia tjetër JANINA është një epitaf i mrekullueshëm për Sherif Balin që nuk e kuptoi askush. I vetmuar, ai ngjan me Janinën që dikur fliste shqip. Është shuar hëna, është fikur dielli, vjeshta ka mërguar dhe dasmat bëhen rrallë. JANINA Dikur unë isha si Janina Shqip flisnin rrugët e të dielat Kurse tani pas ikjes tënde Një qytet grek. ( Shiko tabelat !)
Dhe molla kur e fus në gojë, Më ngjan e hidhët nga trishtia, Aq sa nuk mund ta ëmbëlsojë, As Safo vetë, jo më sozia.
Me zor i shtyj përpara ditët Nëpër dekorin pa njeri, Ku mes përmes vrapon një kalë, Që i kujt është, nuk e di. Do mundem vallë ndonjë ditë Ta ndaloj unë atë kalë, T’i hipi lart e nga dekori Një orë e më parë të dal ?
Po rëndë unë jam si Janina : Në kafene, kur janë të dielat, Nga fshatrat pranë vijnë fshatarët E flitet shqip. ( Mos shih tabelat !) Mund të vazhdoja të shkruaja e të rrëfeja ende më shumë për Sherif Balin dhe poezitë e tij të mrekullueshme, por po ndalem këtu dhe vetëm tani e kuptoj se poezia me të vërtetë nuk vdes kurrë. Por sa vështirë është që të lindet një poet. Sherif Bali është shembulli se poezia nuk mund të mësohet, ajo është një formë që endet në ajër dhe shkon e futet në një shpirt që askush nuk e di. Më ka mahnitur jeta e këtij njeriu. Si ka mundësi, kam pyetur veten, që Sherif Bali është shfaqur vetëm si poet? Si ka mundësi që ky njeri e ka sfiduar diktaturën, meskinitetin, të gjitha të zezat e kësaj bote vetëm me magjinë e fjalës? Kur e lexon atë, është e pamundur të mendosh se ky njeri ka qenë në diktaturë i përjashtuar nga jeta shoqërore, i dënuar të jetojë në fshat, në Balaj dhe gjithë pasuria e tij jetësore është vetëm një rrugë: Hysgjokaj- Lushnje. Vendoset në qytet vetëm në vitin 2002. Dhe, mesa duket, jeta e gjymtuar atje në atë rrugë i ka mjaftuar për ta jetuar si një poet i klasit të parë. Vetëm me Sherif Balin ka kuptim thënia që poezia është talent dhe talenti sfidon çdo gjë, regjimin, meskinitetin, errësirën, gjithçka. Kjo magji dhe ky talent e kanë bërë Sherif Balin sot një nga poetët më të talentuar dhe poezitë e tij më të bukurat e që mund të vendosen lirisht në të gjitha antologjitë europiane.
Sherif, po e mbyll këtu sepse vjeshta po bëhet mizore edhe me mua.