KATËR POETE SHQIPTARE BOTOHEN NË TEKSAS, GAZETARJA TRËNDAFILE VISHA MES TË PËRZGJEDHURVE

tje Trebeshina do të shkruajë: "Vetëm njerëz si ata, që digjeshin nga dëshira që të njiheshin nga Kominterni mund të pranonin Miladin Popoviçin dhe Dushan Mugoshën si Baballarët e Shenjtë dhe mund t'i shndërronin në padronë të shumë pushtetshëm në shtëpinë e tyre. Kjo është përgjigja e pyetjeve që bëmë e këto ishin kushtet në të cilat politikanë mediokër nga Jugosllavia si Miladin Popoviç dhe Dushan Mugosha, morën në duart e tyre çelësat e Shqipërisë".

Në këtë tekst ai tenton edhe të sqarojë situata delikate gjatë luftës si raporti me ballistët dhe vrasjet e tyre, sa ia del ta bëjë këtë është e dyshimtë. Edhe në tekstet ku pranohet në mënyrë eksplicide përcaktimi autobiografik, autorët, sado që tentojnë të jenë objektiv dhe synojnë misionin e hedhjes dritë mbi periudha historike, të cilat i kanë jetuar vetë, shpesh në mënyrë të pakthyeshme rrëfejnë për veten, për atë që ata kanë bërë, për reagimet, sjelljet e tyre, ndonjëherë edhe me mbivlerësim për veten, nga një gjë e tillë nuk shpëton as Trebeshina.

Rrëfimtari rrëfen duke u nisur nga kujtesa, e cila në disa raste, në mënyrë të qëllimshme mjegullohet dhe atëherë rrëfimi i lihet në dorë fantazisë. Në këtë mënyrë kujtesa ose mungesa e saj prodhon diskurse, shpik arsye, sajon histori, transformon situata jetësore në përputhje me besimin. Trebeshina i referohet kujtesës së tij, ndonëse me një periudhë kohë ndarëse të gjatë ( autori ishte 62 vjeç kur e shkroi) ai bën një retrospektivën letrare personale.

Një prozë e tillë autobiografike paraqet një panoramë të gjerë dhe intriguese të jetës. Ajo nuk prezanton thjesht jetën e shkrimtarit të saj; një tekst i këtij lloji shpesh përball jetën e shkrimtarit dhe atë që rrëfen rrëfimtari i saj.

Në prozën bashkëkohore autobiografike shqipe ekziston një divergjencë në pikë shikimin ndërmjet autorit të pasionit dhe atij të misionit: i pari e kthen botën nga vetja, tekstin autobiografik e shndërron në ligjërim të pasionit ( Kadare, Shehu, R. Dibra), përderisa i dyti, e kthen veten nga bota ( Marko, Zhiti e deri diku, edhe Kongoli). - Trebeshina duket sikur ka një pozicion të ndërmjetëm, vendos të tregojë për veten, por edhe për mënyrën sesi e sheh botën.

Shkrimi autobiografik vihet përballë diskursit ideologjik, politik. Kështu, diskursi letrar herë- herë mbetet nën hijen e diskursit historik dhe socio- politik për t'i dhënë forcë komentit dhe informatës. Gërshetimi i formave letrare me ato joletrare, shndërrimi i diskursit nga ai personal në atë politik, duket se çon në ikje nga subjektiviteti për hir të objektivitetit. Teksti i largohet vetvetes, për të folur për të tjerët, por edhe ata përshkruhen prej pozitës subjektive, ndaj subjektivizmi edhe këtu thuhet se është i pashmangshëm.

Ndodh shpesh që shkrimtarët me krijimtari të gjerë letrare ndërtojnë me tërësinë e krijimtarisë së tyre një projeksion autobiografik të larmishëm, të njëjtën gjë bën dhe Trebeshina në krijimtarinë e tij.

Ky projeksion ndryshon nga vepra në vepër, sidomos kur proza autobiografike thuret brenda formës fiksionale, kur diskursi autobiografik konsiderohet si instancë e dytë e ligjërimit referuar Barthes, apo merr statusin e intertekstit referuar termave të Jefferson . Shenjat autobiografike për periudhën e kohës që rrëfehet tek "Dafina të thara" i gjejmë edhe në romanin "Kënga shqiptare", ku sërish vihet në lojë teoria e zhanreve e titullon këngë dhe realizon një roman.

Romani "Kënga shqiptare" është një roman që brenda tij shfaq elementë autobiografikë, por shenjat autoreferenciale janë me status interteksti. Trebeshina, nuk flet për autobiografi, por as për kujtime në mënyrë eksplicide, por i shkrin ato në veprën e tij.

Në prozën "Dafina të thara"... Trebeshina projekton jetën e tij si pjesë të një epoke historike. Jep shpjegime për ato ngjarje në të cilat mori pjesë, por me një gjuhë të letrarizuar dhe stilizuar. Katër

poete shqiptare janë përzgjedhur për t'u botuar nga shtëpia botuese "Transcendent Zero Press" në Teksas, SHBA. Lajmin e ka bërë të ditur kryeredaktori Dustin Pickering në uebsitin e shtëpisë botuese. Poeti dhe botuesi Pickering shkruan në këtë njoftim: "Botimet ' Transcendence Zero' po përgatisin një projekt të madh për vitin 2018. Kushdo që porosit një kopje të Harbinger Asylum, do të marrë një libër të një prej poeteve shqiptare të përzgjedhura prej nesh. Secili libër po ashtu do të përfshijë një ese për Shqipërinë dhe konkretisht për poezinë shqipe". Katër poetet e përzgjedhura janë Ledia Dushi, Belfjore Qose, Trëndafile Visha dhe Ardita Jatru. Qëllimi i këtij botimi është të njohë lexuesit me poezinë shqipe bashkëkohore, por edhe me traditën, për këtë arsye çdo libërth do shoqërohet prej një eseje prezantuese mbi historinë dhe letërsinë shqiptare. Siç do të thoshte edhe albanologu shumë i njohur, i ndjeri Robert Elsie, në krahasim me letërsitë e tjera të Ballkanit, shumë pak letra shqipe janë përkthyer anglisht. Për këtë mungesë ka arsye të ndryshme. Në shumë universitete të Evropës Perëndimore dhe të Amerikës Veriore mësohet gjuhë- letërsi sllave dhe romake. Edhe letërsia neogreke trajtohet shpeshherë në kuadrin e studimit të filologjisë klasike apo bizantine. Shqipja, përkundrazi, një gjuhë pa lidhje të ngushta me këto grupe gjuhësore të studiuara, mbetet përjashtim, një lëndë e panjohur. I këtillë është edhe fati i letërsisë shqiptare në tërësi. Katër poeteshat, pjesë e kësaj përzgjedhjeje janë përfaqësuese të letërsisë së re shqipe, e cila pas gjysmës së parë të viteve ' 90 njohu edhe zhvillimin e saj, shoqëruar nga një frymë shumë e veçantë eksperimentale dhe bashkëkohore, sidomos nën penën poetike femërore. Ky projekt botimi do të jetë një mundësi e mirë për ta bërë të njohur edhe më tej letërsinë e re shqipe.