Gora si simbolikë
Njëri nga elementet e përveçme, që dëshmohet në hapësirën e romanit Lulet e skajbotës që, megjithatë, ndërlidhet me shprishjen qëllimore dhe estetike, të caqeve kohore dhe hapësinore, si dhe me formësimin e përmasës së përfillshme të ironisë tekstolgjike, një sugjerim i Umberto Eco- s, që në mënyrë të veçantë ka të bëjë me shkërbimin e marrëdhënies së qenies me legjendat dhe historinë. Rijetësimi përmes ironisë së tekstit, tashmë në kontekste të tjera, është tregues i shkrimit letrar me natyrë moderne, madje diçka më tepër, postmoderne. Rrethana e përmbysjeve dhe riformulimit të semantikës letrare, sugjeron praninë e nënvetëdijes, gjithnjë si optikë e vështrimit të autorit, e cila mishërohet në tekst, si dhe në figurimin e personazheve të pranishme në hapësirën e tekstit. Nënvetëdija ose zëri i fshehur, në materien tekstologjike, shqipton anën tjetër të medaljes së historisë së afërt dhe të largët, të banojës së Gorës, që në faqet e librit zbulohet se historia, Funksioni i dyfishtë i Gorës si simbolikë dhe pasqyrë e madhe për të parë veten, por edhe botën përqark, madje pa fshehur asgjë, se si dita me ditë rrëzohet në honet e braktisjes së dheut, e shndërron në pikë reference. Kaq pranë saj, madje në një situim përballëvënës, gjendet syri magjik, që ta afron botën më pranë, atë që është afër dhe larg, vetiu e shpërndërron Gorën, në topos unik, me gjasë në një Makondo të autorit. Toposi i dheut përlindës, është shënjuar edhe në romanin e parë të autorit, “Vajzat e mjegullës”, veçse në këtë tekst vjen duke zgjeruar hapësirën e komunikimit.
ideologjike. Kjo përmbysje e thellë, kuptimore dhe etike, e përpunuar në gjuhën dhe situatat e sugjeruara, në hapësirën e tekstit, ka sjell një ngjizje të realitetit letrar, të tejdukshëm në shënjimin artistik, që ia heq petët lakrorit, ku ndryshe flasim, ndryshe mendojmë e ndryshe veprojmë. Konteksti, ku përthyerjet letrare shformësojnë dhe ngjyrosin protagonistët e shumtë, pavarësisht moshës dhe karakterit, si dhe atmosferën ku luhen ngjarjet, fikson tëhuajsimin. Kjo rre-
edhe nga vetvetja. Ikja, si murtaja e zezë, ditën dhe natën, ikja nga atdheu që të vret dhe plagos, që pa mëshirë të vret ëndrrat dhe të nesërmen, tani është bërë si flama. Ikja nga vetja, një marrëzi e pashmangshme, në kohët e globalizimit, më shumë se rrezbitëse, është dëshmia më e qartë e makthit dëshpërues, të kalvarit të qenies njerëzore, e cila ecën kuturu dhe nuk mbërrin askund. Vetvetiu, e sotmja e shkërmoqur si mungesë ngjyrash, me shumë gjasa, antik- ronika e një lëvizje vendnumro, zbulon dramën e braktisjes së Gorës dhe të atdheut, që sa vjen dhe merr përmasa apokaliptike, si guri i Sizifit, që vetëm rrëkëllehet për në humnerë. Pra, e djeshmja afër dhe larg, si dhe e sotmja e trazuar, që marrin dhe japin, skicohen përmes nënvetëdijes, ndjesisë që më tepër hesht dhe fle në përgjumje, shënjon rrafshet imagjinare, të një realiteti letrar që tejkalon jetësoren. Sendërtimi i realitetit letrar, duke zbuluar plagët nga thellësia, që e marrin me vete, atje larg, në fakt nënvetëdija si e tillë, në pasazhet e romanit, është shpërndërruar në artefakt dhe vetëdije letrare, që sjell në fokus të padukshmen, nënshtresat e përhumbjes ndërkohore, si shenjë e mbijetesës së qenies.
KOHA LETRARE DHE FORMAT E SHQIPTIMIT TË SAJ
Koha letrare e romanit ngërthehet në dyzet e tre episode, që shënohen me numër, fill pas pasazhit të dyzet, kemi pjesën e shkruar Pa numër. Formësimi në këtë shpërpjesëtim të tërësisë romanore, të ndarë në kaq shumë pasazhe, të cilat, megjithatë, janë të ndërlidhura më anë të simbolikës së Gorës, të përkujton rethanën e gjendjeve letrare, për të cilat pati folur Italo Kalvino, te Leksione amerikane. Strukturimi romanor, në këtë situatë kompozimi, ndërkaq ka mundësuar projektimin e dy gjendjeve:
A – secili prej këtyre episodeve, të përndara në kaq kapituj, është pjesë e tërësisë romanore, gjë që evidenton grimcimin e rrjedhës së ngjar- jeve, si dhe të hijezimit të pranisë së fabulës.
B – po ashtu, pasazhet bukurmira qëndrojnë më vete, pra si sekuenca letrare me hapësirë të patjetërsueshme, ndonëse janë pjesë integrale e romanit. Në një kuptim, nisur nga shkurtësia dhe botëpercetimi, episodet e ndara të romanit duken si rrëfime dhe rrëfenja, që fokusojnë shumëngjyrësinë e ligjërimit në prozë.
Krahas formësimit, ndërlidhës të kohës dhe fateve të protagonistëve, si dhe të grimcimit të ngjarjeve, në episode të ndryshme, ndeshim forma të tjera ligjërimi. Rrëfimit të autorit të gjithëdijes, që përfaqëson vatrën organizuese të botës romanore, i rri përngjitazi narratori që përshkruan me imtësi mjedisin përqark, si dhe portretizon dhe karakterizon personazhet, me figurimin autorial, si përshkrim dhe portretizim, me replikat dialoguese, aq të shkathta dhe të ngjyrosura në fakturën gojore të krahinës. Format e tjera ligjërimore janë: letra, ditari, kronika, retrospektiva dhe përsiatja, të cilat i kanë dhënë librit një freski dhe dinamikë të tjetërsojshme, po kaq kanë zgjeruar hapësirat e komunikimit me lexuesin, që përgjithësisht e bën pjesëmarrës të ecurisë së ngjarjeve. Ndarja në kaq shumë episode, ndonëse pa e bjerrë ndërvarësinë e tyre me tanësinë e romanit, si dhe pasurimi i pentagramit strukturor me format e ditarit, retrospektivës, kronikës, letrës etj., ka mundësuar ikjen nga romani klasik dhe mëtimin e mishërimit të kahjeve të tipologjisë bashkëkohore të zhanrit të romanit.