Pinjolli i familjes Villave nga Frashëri i Përmetit dhe historia e persekutimit
Poezitë dhe përkthimi i panjohur i Dantes nga poeti i persekutuar
zuar nga Instituti i Integrimit të të Përndjekurve Politikë në vitin 2001. "Botimi i tanishëm shton edhe disa poezi të tjera, që ai m'i kishte lënë në dy fletore të vogla shkollore, me shkrimin e tij të rregullt, më e hershmja e të cilave i takonte vitit 1964, kur shkruante: Bajame e çelur në të ftohtë,/ Mbi ty do kthehet prap acari
Dhe lulet që shpërtheve kot,/ Do vyshken si buqeta varri..."
Poezitë që botohen janë vetëm maja e ajsbergut të prodhimit të një talenti të madh. "Hektori më pati thënë në takimin e fundit që pata me të në Kuçovë, se kishte edhe krijime të tjera, që po i përgatiste për botim. Largimi për disa vite në Itali më shkëputi nga kontaktet e rregullta që kisha me të dhe telefonatat që i bëja herë pas here më përcillnin një zë gjithmonë e më të dobët, të një miku që ishte nisur për udhëtimin e tij të fundit",- kujton Ceka. Shton se kur u kthye nuk e gjeti më në jetë dhe e bija i solli si amanet një fjalor frëngjisht- shqip të përpiluar nga babai i Hektorit, Xhelal Shënepremte, që pret edhe ai ko- hën e botimit. Poezitë e këtij vëllimi janë të mjaftueshme për të kuptuar dimensionet e një poeti jo të zakonshëm, që zë një vend nderi në poezinë klandestine të periudhës së diktaturës komuniste në Shqipëri. "Në të njëjtën kohë ato janë një dëshmi për të treguar se diktatura nuk shkatërroi vetëm thjeshtë kualitetin e jetës njerëzore, duke i mohuar një populli të tërë kushtet minimale të jetesës, por edhe talentet e tij, duke i mohuar kombit vlerat mbi të cilat ngrihet. Prandaj, në fund të librit lexuesi ka të drejtë të pyesë: kush mund të ishte bërë Hektor Shënepremte në një Shqipëri të lirë?"- thotë Ceka.
PËRKTHIMI SI GJEST I REZISTENCËS KULTURORE
Në parafjalën për "Ferrin" e Dantes së Shënepremtes, Agron Tufa shënon se nuk është e rastë- sishme që ky përkthim i "Ferrit" të Dantes vjen në përkthimin e një ish- të përndjekuri politik të diktaturës komuniste, tashmë të ndjerit, Hektor Shënepremte ( 1921- 1997). Në fakt, të gjitha përkthimet e "Komedisë hyjnore" që kemi në shqip janë përkthyer/ shqipëruar nga ish- të dënuar dhe të internuar politikë të regjimit komunist.
Tufa vëren se përkthimi i dytë në shqipen standarde dhe i vetmi në llojin e vet i pjesës së parë të "Komedisë", pra, "Ferri- t", është ky përkthim i Hektor Shënepremtes, gjithashtu, edhe ky, pa e prishur traditën e të dënuarve dhe të dëbuarve të mëparshëm nga regjimi. Është i vetmi në llojin e vet ky variant, sepse është sjellë në llojin e përkthimit ad literam ( përkthim i fjalëpërfjalshëm), domethënë i parimuar, jopoetik. Në fakt, në traditën tonë përkthimore tipi i përkthimit të fjalëpërfjalshëm ndeshet rrallë, por në kulturat e huaja letrare është shpesh herë një lloj përkthimi me rëndësi të madhe, për të kuptuar sa më saktë e besnikërisht idetë, mendimin dhe imazhet strikte të origjinalit.
Tufa shton se nuk duhet të harrojmë as kushtet, as gjendjen shpirtërore e mendore të përkthyesit në internim dhe punë të rëndë, as mundësitë e pakta dhe as njohjen autodidakte të gjuhës. Më së pari, ky përkthim është një gjest rezistence i një njeriu të papërkulshëm të kulturës, i cili tok me poezitë dhe poemat e tij origjinale, e ka parë përkthimin e "Ferrit" si një "ngjërim përvoje" vetjake, të asaj përvoje që e vuante në lëkurë. "Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit ( ISKK) ka qenë i ndjeshëm ndaj kësaj rezistence intelektuale dhe dorëshkrimet e veprave origjinale apo përkthimet e përmbushura në mungesën totale të lirisë ( në burgje apo internim- dëbime), i ka botuar, duke ua kthyer lexuesve shqiptarë këtë akt e gjest qëndrese. Dhe qëndresa më e lartë është ajo që bëhet në sferën e kulturës",- thotë ai duke pyetur në fund: kush më mirë se një i burgosur dhe një i internuar mund ta ndjente lëndën danteske si barrë shtypëse në shpirt e në ndërgjegje? Prandaj përftohet, jo rastësisht, që të gjithë përkthyesit e Dantes, përkatësisht "Ferrit" në shqip, janë ata përkthyes, fati i të cilëve u vërtit nëpër rrathët e "ferrit komunist", si të dënuar apo si të internuar, brenda apo jashtë atdheut ( Prenushi, Koliqi, Gjeçi, Dakaj, Ndoja, Kurti, Shënepremte).