Vincenzo Basile, i pari që shkroi për Kultin e Zojës së Shkodrës
Dhe është më se e kup tueshme, që këto rretha na aspak fatlume të kenë ndikuar si efekt domino në mungesën e interesimit për një lexim kritik- filologjik sado të përciptë të veprës së tij: “Ruga e Parrisit. Calzuem kerscténvet Arbniis prei P. Vincenzit Basile t’ Sciochniet Jesus” (= shq. let. Rruga e Parajsës. Kallëzuar të krishterëve të Arbërisë prej At Vinçenc Baziles të Shoqërisë së Jezusit), e cila pa dy herë dritën e diellit në Romë si botim i Kongregacionit të Shenjtë të Propaganda Fide- s ( 1845, 1873) e që do të kemi rast me e marrë në fokusin e vëzhgimit në një krye më vete të kësaj vepre. ( D/ XXVII) Aty nuk do të mungojë assesi edhe përshkrimi paratekstual i sfondit historikkulturor, në të cilin u përftua vepra, paraqitja dhe përshkrimi i saj sado i thukët, sikurse edhe ndonjë vërejtje e natyrës kritikefilologjike mbi tekstin e rrjedhshëm shqip.
Përmblodhëm kështu, më saktë ngushtuam radiusin e ekspozesë sonë në këtë krye, duke shprehur njëherësh dëshirën dhe shpresën e mirë se mund të nxisim dikur, në një të ardhme mundësisht të afërt, kërkime të mirëfillta arkivore lidhur me rrethanat e përftimit të veprës, sikurse edhe me aktivitetin kulturor- intelektual të autorit të saj në Shqipëri. Pra le të mjaftohemi fillimisht me do grimca të naty- rës biografike mbi jetën dhe formimin intelektual së bashku me aktivitetin klerikal dhe angazhimin social të Basile- s.
Burime të sigurta mbi personin në fjalë mundësojnë në ra- dhë të parë aktet Annali siculi ( bl. IV: 1840- 1844; Palermo 1908, f. 34vv.) e sidomos një studim i mirëfilltë biobibliografik me autor Mijo Koraden SJ ( 1982 106vv.), historian i mirënjohur i Kishës Katolike në Kroaci dhe sivëlla jezuit i autorit tonë, i cili mbështetet në një dokumentacion të pasur arkivor që e citon në fusnota, madje një pjesë sish e boton në plotësi të lëvdueshme si shtojcë të atij punimi. Lidhur me aktivitetin e Basile- s si drejtues (= it. superiore) i misionit jezuit në Shqipëri ( Shkodër: 1841- 1843), i detyrohemi për këtë fazë, aq sa dimë, sigurisht punës së ngulmët të Ines Murzakut ( 2006 67vv.; 108vv.) dhe Markus Peters- it ( 2007 51v., 64, 297), ndërkohë që ndonjë të dhënë shtesë mbi familjen dhe vitet e tij të fëminisë kemi mundur ta fiksojmë në ndonjë faqe serioze interneti, pra pa mundur të verifikojmë në detaj saktësinë e kumtit elektronik përkatës në kohën tonë.
Asgjëmangut, Korade na mëson që në hyrje të punimit të tij datën e saktë të lindjes, ndërkohë që vendlindja dhe familja përkojnë në disa burime bashkë. Prashtu, sipas tij, Vincenzo Basile lindi më 28 dhjetor 1811 në Siculiana të dioqezës së Agrigenti- t ( deri më 1927: < Girgenti>) në Sicili, në një familje vendase me nënë Vita Schembri Volpen dhe baba Pasquale Basile- n me profesion administrator tokash. Familja dhe fati i saj janë të fiksuara njëherë e mirë në kumtin sikulian të kohës: “Ni la casa di Vasili tutti monaci e parrini, missionari Gesuiti e Liguorini, ci nni fu unu spiziali ca nun si vosi maritari” (: “Në shtëpinë e [ Pasquale] Basile- s të gjithë murgj e priftërinj, misionarë jezuitë dhe liguorinë; na ishte dhe një farmacist që nuk donte të martohej.”) Dhe është fakt që kjo familje e madhe nuk arriti të degëzojë dot lisin e vet të gjakut, edhe pse në të u lindën plot pesë djem. Ndër ta, tre vëllezër: Onofrio, Salvatore dhe Vincenzo ynë, përjetuan qysh në moshë të re Thirrjen Hyjnore, ndërsa dy më të rinjtë Giuseppe ( mjek i Garibaldit) dhe Luigi iu përkushtuan qysh në të ri sipas rastit vetëm mjekësisë, politikës dhe farmacisë.
Dëshira dhe synimi i të atit ishte që edhe Vincenzo të bëhej mjek. Por ja që hesapet i kishte bërë pa hanxhinë, meqë ky djalë ‘ plangprishës’ u dorëzua në moshën 16 vjeç pa lejen e tij në Urdhrin Jezuit, duke u regjistruar rishtar më 14 qershor 1827 pranë Casa Professa në Palermo. Aty studioi me pasion vite të tëra filozofi ( 1831- 1833) e në Marsala teologji ( 1836- 1839), duke u thelluar edhe në zotërimin dhe perfeksionimin e latinishtes. Pas fitimit të një përvoje solide në mësimdhënie dhe predikim në mi- sione të ndryshme të provincës amë ( Alcamo, Marsala, Palermo etj.) si edhe gjatë disa udhëtimeve në vende të ndryshme pelegrinazhi ai vihet në dispozicion të Urdhrit si misionar i Etërve Jezuitë.
Me këtë funksion do ta ndeshim Basile- n së pari, në fillim të vitit 1841, në Shkodër – i ftuar zyrtarisht prej ipeshkvit të asaj dioqeze, Imz. Luigi Guglielmi –, ku ven- doset në krye të misionit të parë jezuit në Shqipëri si “superior” i grupit të përbërë prej tre vetësh, pra së bashku me dy sivëllezërit e vet që përmendëm më lart: P. Giuseppe Ign. Guagliata dhe P. Salvatore Bartoli. Në kuadër të këtij misioni fillon e zhvillohet aktiviteti i tyre disadrejtimësh: a) arsimor: me synimin farëmirë të themelimit të një kolegji me ( konvikt dhe) kapacitet deri në 200 rishtarë; b) meshtarak: me mbarështimin e besimit në bashkësinë e krishterë të qytetit, dhe c) social: me përkujdesjen shëndetsore të popullsisë së gjithë qytetit. Por siç e kemi cekur dikur gjetkë ( 2015 27): “... ishte bash kjo ndërmarrje fanmirë që iu kthye vetë misionit si bumerang ogurzi: Jo më larg se gushti i vitit 1843, pra diçka më shumë se dy vjet pas ngulimit të tij të parë në Shqipëri, duke përfshirë këtu edhe gjashtë muaj ngujimi në ambientet e bani- mit të zëvendës- konsullit austriak, Vincenzo Ballarini- t – për t’i shpë- tuar së ashtuquajturës “revoltë popullore”, e cila përjetoi si pikë kulmore shkatërrimin në themel të ndërtesës së porsapërfunduar që ishte parash- ikuar si seminar jezuit – [...]” misioni detyrohet të mbyllë paraprakisht dyert e veta në Shkodër, ndërkohë që anëtarët e tij u shpërndanë: Guagliata dhe Bartoli u vendosën fillimisht në Romë, por dikur më vonë i pari u rikthye me lang e me plang në Paler- mo/ Sicili, ndërsa të dytit i ra fati me marrë rrugën e misionarit përtej detit, drejt e në Guatemala, ku i humbi nami e nishani. Vetë Vincenzo Basile u transferua fillimisht – deri në vitin 1845 – në Ragusa (= sot < Dubrovnik>) me kërkesë të ipeshkvit të atyshëm Tomo Jederliniæ.
Në vitet 1845- 1852 Basile- n e ndeshim si meshtar në Gradac të Hercegovinës e më pas, deri më 1859, edhe si superiore i misionit jezuit në Trebinje, ku mbarështoi – duke lëvizur gjithherë kaluar mbi mushkë – një famulli të shtrirë në plot 28 fshatra. Më 1865 emërohet Visitator Apostolik me funksion ipeshkvi në atë dioqezë, ku administron një bashkësi të krishterë me mbi 3000 frymë. Pas një qëndrimi të shkurtër në Sicili ( 1859- 61) për arsye shëndetësore rikthehet përsëri në tokë të krishterë kroate si at shpirtëror ( Po• ega), si edhe konsulent dhe drejtues kongregacionesh të ndryshme fetare ( Malpaga dhe Zemunik pranë Zarës). Më 1872 ishte Imz. Domenico Turano, arqipeshkvi i Agrigento- s që iu drejtua zyrtarisht me një kërkesë në formë lutjeje me shkrim Padre Generales së Shoqërisë së Jesus- it me seli në Romë për ta transferuar Padre Basile- n në dioqezën e vendlindjes. Kërkesa iu miratua. Aty Basile vijoi të predikojë vite me radhë, duke zhvilluar ushtrime spirituale sidomos në kohën e kreshmëve në misionin e Agrigento- s, sikurse edhe në ato të Siracusa- s, Palermo- s dhe Trapan- it. E vijoi këtë aktivitet edhe më 1880, me rastin e pelegrinazhit në Tokën e Shenjtë në Seminarin e Jerusalemit.
Basile ndërron jetë më 3 mars 1882 në Pia Casa del Bocone del Povero të Shën Markut në Palermo. Korpi i tij gjen prehjen e fundit në varrezën familjare të Santo Spirito di S. Orsola në Palermo. Me rastin e mortit gazeta “Sicilia Cattolica” e dt. 6/ 7 mars 1882 shkruan, sa vijon: “Col più grande dolore si è intesa nella nostra città la morte del carissimo e santo missionario, il Padre Vincenzo Basile, tanto caro a quanti lo conobbero, tanto benemerito della Chiesa e