Skënderbeu sipas Schmidt
absurde po i përgjigjemi me fjalët e Krishtit: “O Zot, mos ia vër veshin, se ai vetë nuk di çfarë thotë!”
Pasi mbaron së lexuari trajtesën e historianit zviceran bindesh se ai përpiqet, ndonëse pa sukses ta zhveshë Skënderbeun nga vërtetësia historike dhe të na japë me përdhunë jo një hero, por një komit malesh. Me metodën e punës që përdor historiani zviceran, ai përpiqet që vizionin që kemi ne sot për Skënderbeun si Hero kombëtar, ta shpërfytyrojë edhe në një drejtim tjetër – ta paraqesë personalitetin e Skënderbeut, gjoja në emër të shkencës, si një mit.
Pasi bindesh nga burimet e shkruara historike se Skënderbeu, i cili doli fitimtar përballë furisë perandorake osmane dhe përballë intrigave të Republikës së Venedikut, nuk ka arsye përse të lëvizë nga vendi që ka zënë si hero kombëtar në historinë e Shqipërisë dhe si mbrojtës i krishterimit europian në shekullin XV, përballë absurditeteve të një historiani, i cili abuzon në mënyrë mjerane me burimet historike dokumentare.
Sikurse shihet, me rastin e trajtesës së O. J. Schmitt- it, u vunë nga disa “analistë” në qarkullim koncepte dhe perceptime të habitshme ideologjike dhe metodologjike mbi Skënderbeun dhe mbi ngjarje ose procese të historisë së Shqipërisë, të cilat nuk përputhen me konceptet dhe perceptimet që njeh shkenca historiografike e ditëve tona.
Në të vërtetë, deri sot historianët skënderbegianë të Shqipërisë në shumicën e tyre pothuajse kanë heshtur ndaj këtyre koncepteve dhe perceptimeve të përmendura nga historiani gjerman O. J. Schmitt. Vetëm dy “analistë” tanë të medias u entuziazmuan nga këndvështrimi i historianit zviceran - Ardian Klosi, Fatos Lubonja. Duke e konsideruar veprën e O. J. Schmitt- it si një zbulim të ri shkencor, ata kërkuan të hiqet dorë nga vlerësimi që ka shprehur deri tani historiografia shqiptare dhe botërore mbi Skënderbeun. Kjo për arsye se ata e konsideruan historinë e deritanishme të Skënderbeut, në pajtim me O. J. Schmitt- in, një mit, për më tepër një mit të farkëtuar nga Enver Hoxha. Pra, nga vlerësimi i tyre lindi kështu një çështje e parrahur deri sot në historiografi: nëse Skënderbeu, sipas tyre, ashtu siç e ka trajtuar deri sot historiografia shqiptare, afërsisht ashtu siç e ka trajtuar edhe Kr. Frashëri në monografinë e vet, është mit dhe jo histori e vërtetë. Ky vlerësim ka prekur natyrisht jo vetëm historianët shqiptarë që janë ende gjallë, por ka ngacmuar edhe eshtrat e historianëve të vdekur, mbasi tani ata po mësojnë se janë mashtruar nga dokumente historike, të cilat flasin se Skënderbeu i trajtuar prej tyre qenka një mit, pra një përrallë dhe jo një histori e vërtetë.
Si çdo punim që trajton një temë historike, ashtu dhe punimi i O. J. Schmitt- it mbi Skënderbeun mund të gjykohet paraprakisht nga faktologjia dhe nga metodologjia, pra nga burimet historike dhe nga analiza shkencore që autori ka përdorur si lëndë të parë për trajtesën. Në Pasqyrën e Bibliografisë të punimit të O. J. Schmitt- it, ne shohim se nuk ka të shënuara tituj burimesh të panjohura. Në punimin e tij mbi Skënderbeun, historiani O. J. Schmitt mburret se ka shfrytëzuar një mori njohurish dokumentare të panjohura të ko- hës së Skënderbeut. Ne nuk hetuam dot as gjatë leximit të tekstit se cilat janë këto dokumente të panjohura me përjashtim të një tufe letrash të hulumtuara në Archivio di Stato di Milano ( Archivio visconteo- sforzesco), që e paskan ndihmuar autorin të përmbysë këndvështrimin e deritanishëm të historiografisë skënderbegiane. Nëse e ka fjalën për aktet kancelareske të zbuluara në arkivin e Milanit, ato u përkasin vetëm dy viteve të fundit të jetës së Skënderbeut. Ato fillojnë nga 17 mars 1466 dhe mar- Sipas O. J. Schmitt- it, Skënderbeu ishte në të vërtetë një komit malesh, të cilin Evropa e bëri Hero nga nevoja që kishte për një hero ngadhënjimtar. Megjithatë, shton ai, Skënderbeu mbeti si një “hero vezullues” dhe jo hero i vërtetë. Pra, sipas historianit zviceran, Skënderbeu është një “Hero” i rremë, i fabrikuar nga punishtja politike evropiane. rin fund më 31 dhjetor 1467. Në pjesën e tyre dërrmuese ato janë relacione të përfaqësuesit të dukatit të Milanit në Venedik, Gerardo de Collis, në një pjesë më të vogël të përfaqësuesit të dukatit të Milanit në Romë, Augustino de Rubeis, së bashku me disa kopje letrash të kancelarisë së Napolit drejtuar Bianca Maria Sforza- s, pjesërisht dhe Galeazzo Sforza- s në kryeqendrën lombarde, në të cilat jepen lajme mbi ngjarjet që ndodhnin në Shqipëri. Letrat e dy ambasadorëve ( gjithsej 56 letra) bëjnë pjesë në fondet e kancelarisë sforceske, nga të cilat 65 letra janë botuar së bashku me komente dhe me njoftime të pasura nga historiani rumun Francisk Pall, më 1964. Botimi i tyre nga O. J. Schmitt- i është një nismë për t’u përgëzuar. Por pretendimi i tij se ato i paskan dhënë mundësi të zbulojë një Skënderbe të ndryshëm, këtu me siguri që ai e tepron. E tepron sepse ato hedhin dritë, madje një farë drite, vetëm për dy vitet e fundit të jetës së Heroit. Aq më tepër që ato flasin për një situatë krejtësisht të njohur – për dramaticitetin e situatës politike, ekonomike dhe shoqërore në të cilën ndodhej Skënderbeu në vitet e fundit të epopesë. Nuk është mirë për një historian të urtë që të spekullojë me gjoja “zbulime” dokumentesh historike.
Për më tepër, pavarësisht se në Pasqyrën e Bibliografisë janë renditur dhe dy historianët e huaj – J. Radoniç dhe G. Valentini – të cilët kanë botuar materiale të pasura arkivore për Skënderbeun; ndër më të rëndësishmit e atyre që ne sot njohim – nuk shohim që O. J. Schmitt- i t’i ketë shfrytëzuar në trajtesën e vet. Për më tepër, edhe pse kritikat kryesore në trajtesë O. Schmitt- i ia drejton historiografisë shqiptare, sikurse do të shihet, në Pasqyrën e Bibliografisë mungojnë disa nga autorët më të rëndësishëm shqiptarë që janë marrë me Skënderbeun.
Vazhdojmë më tej. Nëse historiani zviceran mburret me zbu- limin e letrave të dy ambasadorëve milanezë, ne kemi të drejtë po të mbështetemi në Pasqyrën e Bibliografisë të vëmë në dukje se ai nuk ka shfrytëzuar të dhënat që japin burime historike të tjera tepër të rëndësishme të kohës së Skënderbeut, shumë më të rëndësishme se letrat e arkivit të Sforzës, të botuara prej tij, madje burime që kanë lëndë të dorës së parë për shqiptarët në përgjithësi dhe për Skënderbeun në veçanti.
Po fillojmë me kronistët osmanë, të cilët nuk janë përmendur nga O. J. Schmitt- i si burime historike për veprimtarinë e Skënderbeut, por që janë shfrytëzuar gjerësisht në monografinë e Kristo Frashërit. Nuk janë një apo dy sa ka përmendur historiani zviceran, por janë mbi 14 kronistë osmanë, shumë nga të cilët kanë jet- uar në shekullin e Skënderbeut – si Ahmediu, Shukrullahu, Enveriu, Oruç ben Adili, Ashik Pashëzadeja, Tursuni, Këvami, Idris Bitlisi, kurse të tjerët edhe pse kanë jetuar në shek. XVI dhe XVII, si Kemal Pashë- zadeja, Koxha Sadeddini, Sollak- zadeja, Myne Xhimbashi dhe kronistët anonimë – janë mbështetur në kronistë osmanë të shekullit XV. Dihet se të dhënat e tyre mbi jetën dhe veprimtarinë e Skënderbeut janë të varfra, gjë që shpjegohet me urrejtjen e tyre ndaj armikut kokëfortë të shtetit osman. Është pikërisht kjo urrejtje që u jep fuqi bindëse njoftimeve të tyre tepër të rëndësishme kur ata thonë se, me gjithë fushatat e mbarë armatave perandorake kundër Skënderbeut as sulltan Murati II, as sulltan Mehmeti II nuk arritën ta pushtonin Krujën. Për një historian, vetëm disfatat që pësuan tri herë me radhë fushatat perandorake osmane nën muret e Krujës tregon se Skënderbeu nuk pësonte disfata pas disfatash, siç pretendon historiani zviceran, por fitore pas fitoresh. Do të shkonte gjatë të merreshim këtu me burimet dokumentare autentike të viteve të Skënderbeut, të cilat historiani zviceran i ka anashkaluar – anashkaluar si duket mbasi të dhënat e tyre nuk rakordojnë me këndvështrimin e tij historik. Disa prej tyre janë përmendur në vendin e duhur gjatë trajtesës sonë.
Ka edhe raste kur dokumentet e njohura i shet sikur ai vetë, O. J. Schmitt, i ka zbuluar. Këtu do të përmendim, sa për shembull dy njoftime dokumentare, të cilat ai kujton se kanë rëndësi të veçantë, meqenëse i përmend edhe në intervistën që ai ka dhënë kohët e fundit në shtypin shqiptar. Në intervistën që O. Schmitt- i u dha në Vjenë dy emrave të panjohur deri sot mburret se në veprën e tij paska sjellë dy dokumente të panjohura, të cilat “pasqyrojnë pikërisht figurën njerëzore të Skënderbeut. Kjo figurë, thekson ai, del shumë më madhështore sesa në paraqitjet klasike të komunizmit” (!).
Njëra prej tyre, sipas tij, qenka mikpritja që pati Skënderbeu në Romë më 1466, mikpritje kjo që është thënë e stërthënë disa herë, pra nuk është një njoftim i panjohur. Në lidhje me këtë pritje “mbretërore”, siç e quan ai, thotë se ajo ishte njëkohësisht tragjike, sepse Skënderbeut nuk iu dha ndihma për të cilën kishte nevojë. Ku qëndron atëherë rëndësia madhështore e pritjes mbretërore? O. J. Schmitt- i përgjigjet: “te pritja madhështore theksohet rëndësia evropiane e figurës së Skënderbeut”. Këtë vlerësim historiani zviceran e konsideron si një kontribut të madh që ai sjell në historinë e Skënderbeut. Është e çuditshme sesi ai, edhe pse, siç thotë A. Klosi, është marrë tërë jetën “me historinë e Skënderbeut, nuk e ditka se këtë pritje madhështore (!) e kanë thënë të tjerët para tij. Si duket nuk e ditka as fjalimin që thuhet se Skënderbeu mbajti në Concistori- n roman, kur mori vesh se papa po i jepte si ndihmë disa thërrime. “Këto pak dukate – tha Skënderbeu – mbajini për vete dhe jepuani të varfërve të Romës, se unë edhe pa to do të korr fitore mbi turqit”. Ja ky është qëndrimi dinjitoz i Skënderbeut dhe jo pritja madhështore e kardinalëve me lugë të zbrazët. Vijon
* Titulli është i redaksisë