Sëndukët shqiptarë në detin Azov, kolonët përtej Danubit

Shqiptarët që lanë Korçën e në shekuj mbërritën në Ukrainë, si i ruajnë gjuhën e kulturën

Aleksandër Novik, Julia Buçatskaja, Denis Ermolin, Aleksandra Dugushina, Maria Morozova janë grupi i studiuesve që janë marrë me shqiptarët e Ukrainës. Ata punojnë për Muzeun e Antropologjisë dhe i Etnografisë "Pjetri i Madh" ( Kunstkamera), Akademinë e Shkencave e Rusisë, Institutin e Studimeve Linguistike e Universitetin Shtetëror i Sankt- Petërburgut. Sipas Censusit të viti 2001, në territorin e Ukrainës jetojnë 3308 shqiptarë: në qarkun e Odesës - 1862, në qarkun e Zaporozhjes - 892, në qarqe të tjera - 554. Në qarkun e Odesës 1484 shqiptarë pohuan se kanë shqipen si gjuhë amtare.

Në parathënien e monografisë kolektive sqarohet historia e projektit shkencor në terren "Ekspedita në Detin Azov" ( 1948 - 2016), me fokus kryesor në studimet e kulturës tradicionale dhe të gjuhës së shqiptarëve të Buxhakut dhe të rajonit të Detit Azov. Themeluese dhe organizatore e këtij projekti ka qenë Julia Vladimirovna Ivanova ( 1929 - 2006). Për herë të parë, ajo ka bërë studime në terren tek shqiptarët e rajonit të Detit Azov në vitin 1948. Më vonë puna e saj shkencore u vazhdua nga plejada e studiuesve të rinj, që janë autorë të këtij libri.

Qëllimi kryesor i kësaj monografie është analiza e plotë e ruajtjes së kulturës tradicionale dhe përshkrimi i gjuhës së grupit etnolokal të shqiptarëve që nga koha e mërgimit në Perandorinë Ruse deri në ditët e sotme.

NGA SHQIPËRIA NË UKRAINË

Përshkruhet në këtë studim edhe historia e mërgimit të paraardhësve të shqiptarëve të sotëm të Ukrainës nga juglindja e Shqipërisë moderne në verilindje të Bullgarisë dhe mandej në perandorinë ruse, në stepat e Buxhakut e më pas të Azovit. Autorët kanë për qëllim përmbledhjen dhe paraqitjen e rregullt të materialeve të disponueshme, të nxjerra nga dokumentet e shekullit XIX ( studimet statistikore e P. Köppenit, A. Klaus- it, A. A. Skalkovskit etj.), veprat e hershme për shpërnguljen e arnautëve ( K. Jireçek, L. Miletiq, V. Marinov, D. Jaranov), nga arkivat dhe artikujt shkencorë të akademikut N. S. Derzhavin, si dhe botimet e albanologëve të Leningradit/ Sankt- Petërburgut ( A. V. Desnickaja, L. V. Sharapova, A. V. Zhugra) dhe të etnologëve bashkëkohorë ukrainas që merren me studimin e Buxhakut ( A. V. Shabashov).

Një vend i veçantë i është lënë edhe çështjes së rëndësishme të mitologjisë historike të shqiptarëve të Ukrainës dmth., legjendave, gojëdhënave dhe kujtimeve të lidhura me historinë e këtij grupi etnolokal, që ruhen dhe përcillen deri tani gojë me gojë. Pasqyrohen përfytyrimet dhe mendimet e banorëve të sotëm të fshatrave shqiptare për mëmëdheun e tyre historik, për shpërnguljen e stërgjyshërve të tyre nga Ballkani në Perandorinë Ruse, për themelimin e fshatit Karakurt, për mërgimin e një pjese të popullsisë nga Buxhaku në bregdetin Azov dhe për formimin e tri vendbanimeve të reja.

Të dhënat gjuhësore, veç të tjerash i kanë ndihmuar autorët që të plotësojnë hipotezat e mëparshme që ekzistojnë lidhur me

Pasqyrohen përfytyrimet dhe mendimet e banorëve të sotëm të fshatrave shqiptarë për mëmëdheun e tyre historik, për shpërnguljen e stërgjyshërve të tyre nga Ballkani në Perandorinë Ruse.

vendin e prejardhjes së shqiptarëve të Buxhakut dhe të rajonit të Detit Azov dhe ta lokalizojnë zanafillën e tij në krahinën e Devollit në juglindje të Shqipërisë së sotme.

Feja e krishterë ortodokse ka qenë një nga faktorët e mërgimit të kolonëve ballkanas në shekullin XIX në territorin e Perandorisë Ruse ortodokse. Reliket e krishtera të trashëguara nga paraardhësit e fshatrave shqiptare Georgievka, Devninskoe dhe Gammovka, së bashku me gjuhën kanë evoluuar në një sistem simbolesh identitare, i cili përmban një sugjerim të ngushtë lokal dhe përcaktohet nga lidhja me fshatin amtar dhe banorët e tij të parë.

RITET E LINDJES

Studiuesja Aleksandra S. Dugushina, që është marrë me "Ritet e lindjes ndër shqiptarët e Ukrainës" ka sjellë të dhëna mbi besimet dhe praktikat popullore që lidhen me lindjen e fëmijës në traditën e shqiptarëve të Ukrainës. Materialet për ritet e lindjes janë grumbulluar prej autores gjatë kërkimit në terren, kryer në gjashtë ekspedita nëpër fshatrat shqiptare të rajonit të Detit Azov ( Georgievka, Gammovka, Devninskoje, 2007- 2011) dhe në Karakurt ( 2013). Ato materiale pasqyrojnë kujtimet e të anketuarve, që i përkasin periudhës kur nëpër fshatra mungonte kujdesi i kualifikuar mjekësor dhe maternitetet ( fillimi dhe mesi i shekullit XX). Kapitulli përfshin përshkrimin e përfytyrimeve dhe të praktikave gjatë dhe pas shtatzënisë ( periudha dyzetëditëshe, festat e lindjes), të lindjes tradicionale me ndihmën e babos dhe të riteve të shoqërizimit të fëmijës ( pagëzimi, emërtimi dhe institucioni i kumbarisë).

LEHONAT DHE TRADITAT E DASMËS

Albanologu Aleksandër A. Novik sqaron për "A babos- dita" se në traditën e shqiptarëve të rajonit të Detit Azov: është dita ku kryqëzohen koordinatat hapësinore dhe kohore.

Ai ka analizuar materialet për festën A babos dita ( shq.