Prill 1968, si e tronditën Romën antikomunistët shqiptarë në festimet për Skënderbeun
Hidhet dritë mbi 500- vjetorin e heroit në sheshin “Shën Pjetër” Beteja mes antikomunistëve dhe komunistëve për të përkujtuar 500vjetorin e vdekjes së Skënderbeut
Në 1968- ën, nën siglën “Tepër sekret”, një material i shkruar i Ministrisë së Punëve të Jashtme për Komitetin Qendror të PPSH- së, i cili titullohej “Buletin” dhe mbante numrin 46, thoshte: “Vatikani organizoi me bujë gjatë prillit ceremoni të ndryshme me rastin e 500- vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Para arbëreshëve dhe emigrantëve reaksionarë shqiptarë mbajti një fjalim të shkurtër e demagogjik edhe vetë Papa Pavli i VI. Këtyre ceremonive Radio- Vatikani, Roma e “Zëri i Amerikës”, u munduan t’u japin ngjyrën “miqësore” e “dashamirëse” të “qytetit të shenjtë” karshi popullit tonë. Bile në fjalimet e ndryshme nuk munguan të theksonin edhe shumë nga karakteristikat burrnore të popullit tonë”.
SI ËSHTË E VËRTETA?
Çfarë pati ndodhur realisht në Romë në prill 1968, ndërsa festimet e 500- vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit gjithkund e jo vetëm në Tiranë, duke qenë se përkonin me ditën e 17 janarit, u organizuan në këtë moment të vitit. Në Tiranë një kuvend i tërë shkencor u mbajt nga 13 deri në 17 janar ( Konferenca e Dytë Albanologjike). Në këtë periudhë u kryen festime masive edhe në Romë, ku u përfshinë edhe arbëreshë. Në pjesën më të madhe të tyre qe mbështetja e Ambasadës Shqiptare.
Mirëpo në Prishtinë përkujtimi me veprimtari shkencore i jubileut të Skënderbeut u zhvillua nga 9 deri në 12 maj, kurse në mbyllje të vitit 1968 do të ishte konferenca shkencore në Universitetin e Palermos ( 28 nëntor- 1 dhjetor).
Madje, përvjetori pesëshekullor do të shënohej me një konferencë me kumtesa historike mjaft cilësore edhe në qytetin e Barit. Kjo ishte e para që u krye në Itali: 21- 22 tetor 1967.
Një muaj e diçka më parë tek kjo e përditshme, “Gazeta Shqiptare” përshkruam në dy numra se si ndodhi që në festimet e këtij përvjetori të përplaseshin qeveria e Tiranës me grupet e diasporës antikomuniste në Francë, një dukuri që ra shumë në sy, sepse lidhej me nderimin e emrit të Skënderbeut, por ku njëra palë përjashtonte tjetrën. Bëhej fjalë për një gjendje tensioni që zgjati një dekadë të tërë për çështjen e emërtimit të Sheshit “Skënderbej” në Paris.
Këtu përballë Tiranës zyrtare dhe ambasadës së saj në kryeqytetin francez, e cila ishte penguese për thirrjen e këtij sheshi me emrin e heroit tonë kombëtar, ishte një nga nismëtarët e veprës së emërtimit të tij, i shumëdituri kundërkomunist Lec Shllaku.
Por ndërsa në Paris në krye të antikomunistëve ose thjesht të mospajtuesve me sistemin shoqëror e politik të vendosur në Shqipëri, qenë disa intelektualë të emigruar dhe në bashkëveprim me ta nuk funksiononte posaçërisht ndonjë institucion i rëndësishëm i shtetit përveç kryetarit të Bashkisë së Parisit Zhak Shirak, në Romë pati hyrë në veprim vetë Selia e Shenjtë, një shtet ndërkombëtar.
Ja pse kjo histori, e cila asnjëherë për lexuesin shqiptar nuk është bërë e ditur në tërë kompleksitetin dhe hollësitë e saj, përbën lëndën e këtij shkrimi, i cili edhe ky do të jetë fillimisht në dy numra të njëpasn- jëshëm. I treti do t’i dorëzohet redaksisë pas një distance të paktën dyjavore.
GAZETARI ARBËRESH SHPJEGON
Në 11 dhjetor 2003, gazetari arbëresh Okio Tiberio ( Ochio Tiberio), i së djathtës radikale, i bëri një intervistë Arkimandritit Eleuterio Françesko Fortino ( Eleuterio Francesco Fortino), i cili që prej 21 majit 1987 në Vatikan ishte me funksionin e Nënsekretarit të Këshillit Papal për Unitetin e të Krishterëve.
Duke qenë arbëresh dhe vëlla i studiuesit dhe profesorit në Universitetin Orientale të Napolit, shefit të Katedrës Shqipe, Italo Fortinos, kleriku i lartë deri sa ndërroi jetë në 22 shtator 2010, për një dekadë rresht, punoi për frymën bashkuese mes Selisë së Shenjtë dhe Kishës Ortodokse. Për këtë mision të realizuar suksesshëm, në vitin 2007, mori çmimin “Trëndafili i Artë”. Në 2009 iu gëzua edhe një çmimi që e mbuloi me hare, “Arbëria”.
Informojmë lexuesin se Nënsekretar në shtetin e Vatikanit është një lloj posti zyrtar i përafërt me atë të një ministri.
Gjatë intervistës pyetjes së gazetarit Tiberio “Ju gjatë vitit 1968 keni qenë sekretar i përgjithshëm për festimet e 500- vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut. Çfarë kujtime ruani?”, Arkimandriti iu përgjigj: “Ishte me të vërtetë një ngjarje e jashtëzakonshme. Përfshiu të gjithë diasporën shqiptare. Them diasporën, por pati ndikim edhe në Sh- qipëri. Festimet u organizuan nga një Komitet Qendror në të cilin unë isha sekretar... President i tij ishte avokati Xhenaro Kasiani ( Gennaro Cassiani) dhe nënpresident profesor Xhovani Lala Komneni ( Giovanni Lala Comneno). Bashkë me ta qenë rreshtuar edhe mjaft personalitete të shquar arbëreshë dhe shqiptarë... Komiteti për festimet ia doli të realizojë në Romë një pjesëmarrje entuziaste dhe vëllazërore të shumë italo- shqiptarëve dhe të shqiptarëve të shpërndarë nëpër botë, të lidhur fort me kujtimin e Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Skënderbe. E përkujtuam me dinjitet shpirtin e tij të bashkimit dhe të jetës e luftës, që bëri në mbrojtje të Shqipërisë apo të Perëndimit të krishterë”.
Xhenaro Kasiani, nënvi- zojmë për lexuesin, ka qenë një katolik dhe antifashist i njohur, për tri dekada deputet dhe tri herë ministër i shtetit italian. Ai kishte lindur në qytezën arbëreshe Specano Shqiptare ( Spezzano Albanese).
Sipas Arkimandritit Eleuterio Françesko Fortino, “Festimet e jashtëzakonshme romane u zhvilluan nga 24 deri në 26 prill 1968 dhe përbëheshin prej një cikli veprimtarish. Në fillim u organizua një kuvend në Sheshin e Shën Pjetrit në Vatikan, me pjesëmarrës nga krahinat italiane të Molises, të Bazilikatës së Kalabrisë, prej Sicilisë si edhe nga vende të tjera të botës ( Kanada, SHBA, Australi).
Po ashtu, u krye një pritje nga Papa, Shenjtëria e Tij Pali ( Paolo) VI.
Në vijim në Sallën e Madhe të Institutit Papal Lindor u mbajt një mbledhje përkujtimore. Më tej u bë një lutje në kishën Basilica e San Pietro në Vatikan. Pas kësaj u zhvillua një homazh para monumentit të Gjergj Kastriotit në Piazza Albania. Më në fund u bë një pelegrinazh në Xhenacano ( Genazzano), Viterbo, pranë Romës. Në kishën e qytetit është vendosur ikona e madhe e “Zonjës së Shkodrës”.
Pyetjes së Okio Tiberios për ndonjë prani të pasardhësve të Skënderbeut në festimet e 500- vjetorit të vdekjes së Heroit, Arkimandriti Fortino iu përgjigj me fjalët “Grupet arbëreshe qenë me në krye Ferdinando Kastriota Skanderbeg, baron i Fosaçekës dhe i Kasteluços, si edhe prej djalit të tij Xhorxho”.
Gazetari, kurioz të dinte se si qe shprehur, gjatë takimit me grupin përfaqësues të komitetit të festimeve, Pali VI, mësoi se “Ajo çfarë tha Papa do të mbetet përherë në zemrat tona. Na ngriti peshë duke thënë “Shumë të dashur bij të Shqipërisë, mirëseardhja jonë speciale sot është për ju, të mbledhur pranë kësaj selie Apostolike, të cilën mund ta konsideroni shtëpinë tuaj atërore, për të kujtuar Pesëqindvjetorin e Gjergj Kastriot Skënderbeut, Hero i Kombit tuaj dhe i emrit të të Krishterit. Ju shohim e ju takojmë me shumë dëshirë: në fakt e dimë që shpirti me të cilin po festoni këtë datë përkujtimore, është vetë tradita e etnisë tuaj, e cila mbi të gjitha i ka sublime Besën dhe Besnikërinë për të tëra angazhimet e mara, atë të Nderit ose të ndjenjës së ndershme të Burrnisë, të cilat janë virtyte të mëdha...”.
Kur Tiberio gjatë intervistës tha se “Dimë që komiteti organizativ i shpërndau ftesat për të gjithë shqiptarët që e identifikonin veten me dëshirën për të kujtuar këtë përvjetor, pra që ishin të të gjitha qëndrimeve politike”, Eleuterio Françesko Fortino shtoi që kjo ishte shumë e vërtetë. Ata i patën dërguar ftesa edhe qeverisë së Tiranës si edhe ambasadës shqiptare në Romë, në rrugën ‘ Asmara’. “Por, nuk morëm asnjë përgjigje”, shpjegoi Arkimandriti. “Qëndrimi i regjimit të Enver Hoxhës ishte, mbase, i kuptueshëm në momentin që Heroi ynë Kombëtar po festohej veçanërisht si Atlet i Krishtit dhe si Mbrojtës i Qytetërimit Perëndimor...”
PJESËMARRËSIT “REAKSIONARË”
Këto festime do të qenë katër ditë të plota, duke u shndërruar në histori si ngjarja më e madhe nderuese për Skënderbeun jashtë vendit në atë 500- vjetor.
Sipas programit, e para veprimtari e këtyre katër ditëve do të qe ceremonia fetare në “Shën Pjetër”. Ishte ora 10.00 e paradites së