‘ Andrra në beze’, leximi si vijim i oralitetit të humbur

na e zakonshme të mund ta vësh re e ta rimarrësh në dorë.

Apo ta hapësh njëherë e të shuash kureshtjen, çfarë asht ky libër? Ti Agron Shalën e ke lexuar, thua me vete, ke një ide për të nga shkrimet e vazhdueshme, përpos faktit që e njeh fizikisht, por në këtë çast sublim kur po ushtron fuqinë tënde si lexues, ky fakt i dytënuk paska kaq rëndësi. Shtysa mbizotëruese është se ke krijuar një ide për stilin e tij, që ndihmon qasjen tënde drejt leximit, një shtysë e fortë që të bën ta hapësh librin menjëherë. Ke rast të vërtetosh që në titujt, paragrafët e parë, se është ai që ti njeh: ligjërim me tipare të forta metonimike, fjala bëhet etiketë, prapa së cilës ka shumë informacion shtesë, përqasjet dhe kalimet kohore bëhen në funksion të së tashmes, analiza vjen vetvetiu, të duket se fjalën e fundit po e thua ti si lexues.

Të përshkon një hare, ke gjetur veten, atë që ti ke dashur të gjesh dhe e mban librin hapur. Po për një lexues tjetër, që nuk ka lexuar asnjë rresht nga Shala, qënuk e njeh, si shkon puna me librin? Dinamikatmund te jenë të pafundme, por një gjëështë e sigurt, leximi nis nga ajo qëti ke brenda, topin e parë e luanti si lexues, kushdo qofsh.

Po ti njeh rastin tënd, shtysë e vetme nuk është ajo çka ke lexuar nga e për Agron Shalën, vetë titulli i librit ‘ Andrra në beze’ të çon menjëherë tek një periudhë e jetës tënde kur ti vetë, tani lexues, ishe i lidhur me filmin në formën tënde. Kush nuk është i lidhur me filmin në një farë forme? Po është herët me u shty më tutje, merru me fjalën e parë të titullit ‘ Andrra…’ e, aty për ty, cakto kohën kur do ta lexosh këtë libër: në mëngjes, sapo zgjohesh e sapo ndahesh me andrrat. Janë njëzetë mëngjese, zgjohesh dhe e ke librin majtas tek komodina, lexon plot pesëmbëdhjetë minuta mbi andrrat e radhës e pastaj fillon ditën.

Vijimi i titullit… në beze’të çon tek andrra personalee ndërprerë në mes. Ishte viti 1991 kur ti bëje pjesë në një grup kineastësh të rinj drejtuar nga regjisori dhe esteti i njohur i kinemasë shqiptare, Kristaq Dhamo. Jo me kot të kujtohet Kristaq Dhamo, që ka studiar në Budapest, apo PiroMilkani, profesori yt i regjisë, bashkëkohës i Milosh Formanit në Pragë. ‘ Andrra në beze’, filmi, kishte qenë për ty një andërr që nuk u bë realitet për shumë arsye, por ja që libri që ke në dorë ta kujton, me filmin ‘ Amadeus’, pikërisht të regjisorit çek Milosh Forman, bëhet ajo lidhja midis përvojës tënde personale dhe asaj që të sjell libri, ti lexon veten duke u pasuruar me fakte të reja. Libri ‘ Andrra në beze’ është një filmografi e zgjedhur, aq sa të shkon mendja t’i shikosh me radhë të gjithë filmat që përmenden aty, udhëhequr nga analiza që u bën Agron Shala, ata që ke parë e ata që nuk i ke parë ende.

Në ditën e gjashtë të leximit ti has një emër: Kubrick. Kujton apartamentin tënd në Tiranë, kontrolloje teletekstin në pritje të fillimit të bombardimeve mbi Serbi, kur lexon lajmin e vdekjes së tij. Kalon një natë të trazuar. Është mbrëmja e shtatë marsit 1991, Kubrick nuk arrin të jetojë deri në ‘ 2001’. Kështu titullohet kryevepra e tij: ‘ 2001: Odisea hapësinore’, ku gjen edhe një herë argumentin që e përshkon edhe gjithë librin e Agron Shalës ‘ Andrra në beze’, raporti midis njeriut dhe teknologjisë.

Po, i kthehesh edhe një herë asaj që nënvizove për stilin e Shalës, e ka brenda këtë dialog midis njeriut dhe teknologjisë, ose me mirë midis njerëzve të teknologjizuar që dialogojnë. Ke ndjesinë, teksa lexon librin ‘ Andrra në beze’ se po vozit në internet, e aty gjen një rrëfim tjetër të vetë jetës tënde në botën që krijon ‘ Andrra në beze’.

Pastaj, kur ke mbaruar librin belbëzon tituj, që nuk të shqiten nga mendja: Dhe vrasësi vritet nga vrasësi, Të jesh askund e të flasësh me askënd për asgjë, Tullat e shoqërisë në murin mental, Lufta pas luftës...