KUR ZBULOHEJ BUTRINTI Ugolini: Xhandarët më vjedhin, shteti shqiptar: Ai fsheh zbulimet

Nga qyteti helenistiko- romak, në vendbanimin socialist; Butrinti dhe Ksamili sipas dokumenteve dhe fotografive të Arkivit Qendror Shtetëror

Raporta e Z. Ugolini për gërmimet të Vithrëntitë. Ministërijës së Arësimit l Qytet Raporta në gjuhën italishte që i pasëka shtruarë Mënistërijës Ztoi Prof. Ugoliniu për vepërimet; të tijë ndë lëmë të Vithrëntitë gjatë vitit të shkuarë.

Kjo raportë fort’ tepër e shkurtërë dhe e përmbledhurë nuk’ ep asnjë hollësijë për të qenë mbi gërmmimet që jan’ e bëhen nd’atë lëmë dhe sa për pikën e sendevet të zbuluara gajtë këtyre gërmimeve munt të thuhet se e kapërcen pupëthi; Zoti prof. L. Reji vepëron sadopakë më ndryshe për sa u përket gërmimevet të tijë ndë rrethinën e Pojanit.

Kjo shkresë e 4 shkurtit 1931 nga Drejtori i Muzeut Kombëtar në atë kohë, sjell veçse një pjesë të përplasjes së arkoelogut italian Luigio Ugolini dhe institucioneve shqiptare. Është një prej dhjetëra dokumenteve që ekspozohet në Sarandë nga Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave. Ekspozita ka në qendër Butrintit dhe Ksamilin.

Qyteti antik i Butrintit filloi të zbulohej më 1928 prej Misionit Arkeologjik Italian me në krye arkeologun Luigi M. Ugolini. Teatri, vila bizantine, tempulli i Eskulapit dhe një mori statujash të mrekullueshme, mes tyre koka e Apollonit, dolën nga nëntoka pikërisht gjatë periudhës së gërmimeve 1928- 1939. Pranë këtij qyteti klasik filloi të ndërtohej, më 1969, fshati i Ksamilit, me qëllim që t’i shërbente kultivimit të ullinjve dhe agrumeve që filluan të mbilleshin në zonë në vitet 1970. Më vonë, në përfundim të periudhës së socializmit, Ksamili u shndërrua, hap pas hapi, në zonë turistike. Ekspozita mund të vizitohet të shtunën, më dt. 25 gusht, në Sheshin e Limanit në Sarandë, ora 19: 00.

13 STENDA- QYTETËRIMESH

Një përmbledhje informative të 13 stendave që me dhjetëra dokumente përmbledhin një histori qytetërimesh të zonës, e ka bërë vetë Sokol Çunga, paleograf pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave që është marrë me përgatitjen e kësaj ekspozite. Për sa më herët, Çunga rendit jo vetëm stendat por edhe përmbajtjen e dokumenteve të paraqitura për të dhënë dy kohë e dy realitete, për të treguar dy histori që janë kaq pranë e kaq larg, pothuaj si dy ideologji në dy epoka të ndryshme.

Butrinti është një qytet helenis- tiko- romak në jug të Shqipërisë, pranë qytetit të sotshëm të Sarandës. Ka qenë banuar që në periudhën prehistorike, por shkëlqimin e njohu mes shek. IV para K. – III pas K. Në kuadrin e marrëveshjes mes Shqipërisë dhe Italisë për kërkime arkeologjike në Shqipëri, gërmimet e para në Butrint nisën më 1928 prej Misionit Arkeologjik Italian, drejtuar nga arkeologu Luigi Maria Ugolini. Data e nënshkrimit të marrëveshjes mes dy shteteve është dhjetori i vitit 1927, kurse Ugolini i kishte filluar gërmimet pothuaj tre vite më herët në Finiq.

Lënda dokumentare që na vjen prej viteve ‘ 20-’ 30, tregon qartë problemet dhe vështirësitë e kohës. Fillimisht, institucionet e shtetit shqiptar nuk arrijnë të mbledhin dhe të ruajnë materialin arkeologjik të nxjerrë nga gërmimet. Të ngarkuarit me këtë funksion janë xhandarët, të cilët nuk zotërojnë kapacitetet për të mbikëqyrur gërmimet. Pas kërkesave të njëpasnjëshme të qeverisë shqiptare, Luigi Ugolini përpilon raportin e parë për veprimtarinë arkeologjike të Misionit gjatë viteve 1924- 1931 drejtuar Minis- trisë së Arsimit. Raporti është shumë i shkurtër, nuk jep të dhëna specifike, nuk shoqërohet me fotografi apo vizatime të objekteve, teksa përqendrohet me hollësi në vështirësitë financiare të Misionit. Me të drejtë, drejtori i Muzeut dhe Bibliotekës Kombëtare shpreh pakënaqësinë e tij për këtë raport, siç u vu re në hyrje të këtij shkrimi.

Më 1932 dërgohet në Butrint arkeologu shqiptar Hasan Ceka, punonjës i Muzeut Kombëtar. Ceka përshkruan hollësisht gërmimet. Ndërkohë, shpreh ankesat e tij për pengesat e nxjerra nga Misioni Arkeologjik Italian, pasi nuk u lejua të inventarizonte objektet e gjetura, as iu treguan të gjitha objektet që zotëronte Misioni. Për më tepër, Ceka konstaton mungesën e objekteve, duke krahasuar situatën në terren me artikujt e botuar nga Ugolini.

Në dy raporte të vitit 1933 Ceka, atëkohë arkeolog i Muzeut Kombëtar, përshkruan gjetet dhe gjendjen e gërmimeve arkeologjike në Butrint. Në një dokument të daktilografuar Ceka përshkruan objektet e gjetura, e në të dytin me shkrim dore përshkruan parregullsitë e punës së Misionit Arkeologjik Italian duke përmendur edhe fjalët që qarkullojnë në zonë se Misioni ka përvetësuar objekte arkeologjike në mënyrë të paligjshme.

“Po ashtu mungojnë edhe dy gurë vorri dhe nji kapitol jonik...

Edhe materiali i gjetun në vorre të ndryshme të nekropolit me përjashtim të njij të vetmi mbas mendimit t’em dhe mbas përshkrimit qi ban Ugolini, nuk ash dorëxue i gjithi”- shkruan Ceka, në raport.

“Mundimi me ba nji inventar të përgjithshem të sendeve arkeologjike të gjetuna gjatë gërmimeve të më parëshme dështoi prej kundërshtimit t’Ugolinit i cili i gjente të mjaftueshme shënimet qi paskëshin marrun n’atë kohë xhandarët”. ....

“Mjaftoi me kallximin e dy arkave të vulosuna, qi përmbajkëshin nja 350 copë vaza të formave të ndryshme të gjetuna në tempullin e Asklepit dhe tjetra fragmente shtatnash e skulpturash të ndryshme. Pohoi dhe se misioni paska gjetun 7- 8 monumente vorri, por kqyrja e këtyne mbasi gjindeshin në banesën private të tyne m’u premtua për ma vonë nuk u realizue kurrë”- shkruhet në raportin e Cekës mes të tjerash.

Shton më tej se “flitet për disa sende artistike sot të zhdukuna