ÇETOBASHE MUJA KUNDËR GJETO BASHO MUJIT

e paqartë. Duke mos e ftilluar dot, ndonjë mendje e varfër do të ketë shpikur përrallën pa fantazi të “fëmijës së gjetur”.

Qe tetëdhjetë vjet gjithçka ka mbetur e ngrirë në këtë pikë.

Dhe mund të mbetej përgjithmonë, sikur të mos ndërmjetësonte gjuha. Më saktë, një shqyrtim fonetik i emrave.

3. Heshtazi Çeto( bash) është pranuar si trajtë dytësore. Ç’prejardhje ka?

Tridhjetë agët e Jutbinës janë të organizuar në çetë. Çeta kreh krahinën mos ka shkelur kund “shkau”, armiku sllav. Del edhe për gjueti. Në herë Muja i bërtet Halilit se është mbushur muaji dhe “na ndër çetë nuk kemi dalë”. Folja me çetue është familjare në mjedisin e kreshnikëve. “- Kah po nisna sot për me çetue?/ - Kah të na prijë e djathta e Zotit!” ( Muji e Behuri).

Prijës i çetës është Muja. Ai është kryepari. Bashi i çetës ose çetobashi. Herë- herë nëpër disa këngë për Mujën thuhet bylykbash, çka në thelb dëshmon të njëjtën gjë.

Fjala bash në kuptimin e ballit, kreut, ndeshet gjithandej në Epos. Paji Harambash - bashi i haramit ose i haramëve - një shka që del natën në bjeshkë dhe rreh “të lumet e natës”, orët, të cilat nuk dëshirojnë me e kthye në gur, por ankohen te Muji Gjuri Harambash. Çobanbashi ( bashi i çobanëve).

Jo rrallë Çetobash shqiptohet Çetopash. Një mbivendosje e pashë mbi bash. Ndërhyrje e etimologjisë popullore, të dy fjalët kanë tingëllim të përafërt dhe cilësitë e Mujit si prijës e luftëtar sjellin ndërmend një pashë të madh. Veç kësaj, bashkëtingëllorja e zëshme b te bash e kish vështirë me mbijetue si e tillë, e paraprirë nga të pazëshmet ç dhe t te fjala çetë. Ndodhi përngjashmimi ( asimilimi).

Pra Çetobash zbërthehet. Sipas këtij përimtimi, në kundërshtim me çka është pranuar deri sot, trajta e parë duhet të jetë Çetobash dhe jo Gjeto Basho. më pas e kanë shqiptuar siç e kanë dëgjuar, Gjetobash. Kështu është përkapur dhe është përcjellë nga një këngëtar te tjetri. Dhe prej aty, te hulumtuesit. Duke qenë shkodran, më saktë, prej Shllaku, megjithëse njohës “me themel” i shqipes dhe “me talent të madh”, siç e vlerëson Fishta, as vetë Palaj nuk i shpëton dot keqshqiptimit të bashkëtingëlloreve të përmendura më sipër. Në Hymjen që zumë në gojë është kjo fjali: “Muji… që del me kërkuem çetave lopët, mbas nji rapsodije tjetër del për kaproj…”. Vihet re menjëherë se në vend se me thanë qetave - qeta ka kuptimin shkrep ose vend me bar mes shkrepave, ku rrinë zanat e kullosin dhitë, fjalë e burimit indoeuropian të shqipes - ai shkruan pasaktësisht çetave. Gjithnjë duke e pasur fjalën për qetat. Sepse edhe vetë i ngatërron bashkëtingëlloret ç/ q dhe xh/ gj.

Edhe një dëshmi tjetër. Te këngë si Agajt ndahen nga Muji e Halili, në krejt tekstin nuk thuhet Gjeto, por Qeto ( Bashe Muja). Dhe për fjalën çetë përdoret qetë. Pra edhe gjetë edhe qetë shqiptohen me q. Një tregues

Gjeto, si dhe Qeto, janë keqshqiptime të Çeto në të folme ku mungon bashkëtingëllorja e pastër ç

Nuk ndodh kështu në fshatrat e Krasniqes e të Gashit në veri të Qafës së Kolçit; atje bashkëtingëlloret ç, q, xh, gj shqiptohen saktë, pa i hyrë në hise shoqja- shoqes. Po të kish qenë trajta e parë Gjetobash, edhe në këto katunde, për shkak të saktësisë në shqiptim të folësve, do të ishte ruajtur Gjetobash. Ç’arsye pati me u ba Çetobash, në pastë qenë ndryshe?

Koliqi përmend një botim më të hershëm të rapsodisë “Chéto Bashè Muji” nga Gasper Jakova Merturi, i cili e ka përshirë në veprën e tij Gramatica della lingua Albanese ( Frascati, 1904). Siç bie në sy, autori e shkruan Chéto. Vepra është botuar para Kongresit të Manastirit, kur shqipja ende s’kishte një abece ( alfabet) të përbashkët, çka e le hapur shtegun që ky emër të lexohet në më shumë se një trajta. Nuk dimë si do ta ketë shqiptuar autori, por leximi më i arsyeshëm i Chéto në shqip mund të ishte Çeto ose, më pak mundësi, Qeto.

Pa zhbiruar më në hollësi, shihet qartazi: