Një pikë tjetër:
BE- ja u konsolidua në një kohë kur vizioni i politikës qe fuqi misht optimist dhe u projektua mbi vlera themelore që bazo heshin në përparimin njerëzor. Bëhet fjalë për dekadën e viteve 1990 kur u duk se Lufta e Ftohtë kishte përfunduar përgjithmonë dhe u besua se parimet e demokracisë do të rrënjoseshin thellë në ishvendet socialiste, dhe BE- ja do të zgjerohej vazhdimisht duke iu përmbajtur gjithmonë këtyre vlerave. Ky besim ishte veçanërisht i fortë në Shqipëri, ku “të qënurit si gjithë Europa” dhe mundësisht arritja e anëtarësimit në BE ishin synimet parësore.
Por besimi në fuqinë shëruese të rendit demokratik dhe të bashkëpunimit ndërkufitar i asaj kohe është tashmë thërrmuar në të gjithë Europën. Moskuptimi i nocionit të demokracisë dhe solidaritetit u shfaq dukshëm gjatë krizës ndërkombëtare të refugjatëve, luftës në Siri, krizës së Krimesë e shumë të tjera.
Krizat po shfaqen gjithashtu edhe brenda BE- së, ku spektri i populizmit dhe nacionalizmave po ngre krye. Kriza në Kataloni na tregon qartë se sa pranë mund të jetë fillimi i një konflikti. A mund të lejohet që komb- shtetete të sapo formuara të trondisin unitetin e brendshëm të BE- së? Nga ana tjetër, a mund të sakrifikohet autonomia e rajoneve të ndryshme në altarin e së mirës së përbashkët të BE- së nga pushtetet e forta qëndrore apo nga vendimet e Komisionit në Bruksel? Po kështu, përtej BE- së, hapja e papritur e debatit mbi ndryshimin e kufijve të Kosovës sjell një krizë tjetër të mundshme shumë afër Shqipërisë.
Për gjithë arsyet e mësipërme, ato që quajmë “vlera themelore” bëhen më të rëndësishme se kurrë, edhe pse – ose sepse – lidershipi politik në disa vende duket se po kërkon t’i flakë ato tutje. Këto vlera përfshinë, ato që mund të quajmë me gjuhën e Deklaratës së Pavarsisë të ShBA- ve “selfevident” ( të vetkuptueshme): e drejta e vetvendosjes, barazia e të gjithëve përpara ligjit, barazia ndërmjet gjinive në shoqëri e në vendim- marrjen politike, parimet e një ekonomie tregu me dimensione shoqërore si dhe liria e individëve për të vendosur mbi veprimet e tyre.
Nga tekstet historike kemi mësuar se grekët e lashtësisë patën idenë gjeniale, saktësisht në vitin 507 PES, të fillonin praktikën e qeverisjes demokratike e cila përfshinte disa prej këtyre vlerave. Kleisantheni mbahet si themeluesi i kësaj demokracie në Athinë, i ndjekur prej Perikliut. Çdo qytetar kishte të drejtën e votës në formimin e asemblesë së popullit ( Eklesia). Megjithatë, vetvendosja dhe barazia nuk ishin absolute. Gratë athinase gëzonin shumë të drejta, por jo atë të votës. Ato ishin qytetare, por qytetare pa zë. Gjithashtu, shoqëria greke ishte e ndarë në dy grupime të mëdha, në atë të njerëzve të lirë dhe të atyre jo të lirë, domëthënë skllevërit, të cilët nuk ishin pjesë e vendim- marrjes demokratike. Pra, nëse hedhim një sy pas në këtë histori të demokracisë athinase dhe e perceptojmë atë si një arritje vezulluese, shikimi ynë mjegullohet në një fare masë.
E çfarë mund të themi për idetë e Revolucionit francez të 1789- ës? “Liberté, égalité, fraternité” ( Liri, barazi, vllazëri) janë termat që të vinë ndërmend pothuajse automatikisht. Mirëpo, për atë kohë, këto koncepte Nuk është për t’u habitur që në një shoqëri ku mbizotëruan për kohë të gjatë vlerat e bashkësisë, të thurreshin gjithashtu edhe vlera estetike të përjetshme në art. Arti i Europës së Vjetër pati një rilindje me veprën e skulptorit rumun Konstantin Brankusit. Regjizori rumun Viorel Kostea është duke realizuar një film dokumentar mbi frymëzimin që Brankusi ka marrë prej artit të Europës së Vjetër, që më poshtë përshkruhet shkurtimisht nga vetë Z. Kostea. Po në Shqipëri, a do të mund të gjejmë ndonjë jehonë të artit të Europës së Vjetër?