Bora, Gjina, Mimoza e Shqiponja, zonjat kineze që merren me kulturën shqiptare
Enciklopedi e shkurtër e historisë dhe trashëgimisë kulturore të Shqipërisë në Pekin
Doktorata e prof. Ke Jing ( e Gjinës), tashmë e botuar, ka për objekt rolin përurues, ndërtues e rindërtues të veprës së I. Kadaresë në identitetin shqiptar, përmes opozicionit vetja- tjetri. Doktorata e prof. Chen Fenghua ( e Mimozës) u mbrojt me një tezë për ndikimin e filmit shqiptar në kinemanë kineze. Një studiuese e re, me emrin shqiptar Bora, sapo mbrojti doktoratën me një studim krahasues midis letërsisë së Kadaresë dhe asaj të Ivo Andri?- it.
Katedra e gjuhës shqipe në Universitetin e Gjuhëve të Huaja të Pekinit, apo Bie- Wai, siç njihet në Kinë, Pekin, është një njësi mësimdhënieje universitare dhe në të njëjtën kohë edhe një qendër formimi e kërkimi shkencor. Të tria këto funksione i bashkon albanologjia. Shkolla e doktoratës tradicionalisht ka pasur një paradigmë të mirëfilltë albanologjike, ose kushtuar lidhjeve sino- shqiptare. Problematika e doktoratës së pedagogëve e studiuesve të kësaj katedre ka të bëjë me raportet midis shtetit dhe besimit në Shqipëri në shekullin XX; me letërsinë sociale në Shqipëri e në Kinë në vitet 1930 ( duke pasur si referencë themelore krahasuese Migjenin dhe poetin kinez Lu Sin); me imazhin e Kinës në Shqipëri etj. Pedagogët e katedrës së shqipes dhe bashkëpunëtorët e saj janë njëherësh dhe përkthyesit e letërsisë shqipe në gjuhën kineze. Mimoza ka përkthyer "Aksidentin" e Kadaresë; një kolege e re me emrin shqiptar Shqiponja po përkthen një koleksion dokumentesh për lidhjet kino- shqiptare në vitet 1960- 1970; prof. Gjina ia ka vënë syrin "Arkës së djallit" të Dritëro Agollit. Nuk janë jashtë vëmendjes edhe vepra e autorë të kohëve të reja, si Fatos Kongoli, Bashkim Shehu, Nasi Lera dhe të tjerë. Përkthyesi Zheng En Bo, një senior i gjuhës shqipe në Pekin, ka botuar vëllimin e parë dhe së shpejti boton vëllimin e dytë të një antologjie të poezisë shqipe me rreth 70 autorë, që nga De Rada deri te Mimoza Ahmeti. Kjo ndërthurje e suksesshme e tri funksioneve: universitare, kërkimoreshkencore dhe letrare, dëshmohet shumë rrallë në njësi e katedra të tjera. "Enciklopedia e shkurtër e historisë dhe e trashëgimisë kulturore të Shqipërisë" është një prej dëshmive të karakterit shumanësh të punës së katedrës së shqipes në BFSU. Ajo është përgatitur nën drejtimin shkencor të prof. Ke Jing, me bashkëpunimin e pedagoges së re Ma Sai ( Bora), e cila, meqë ra fjala, në konferencën shkencore të para tri ditëve në Beograd të titulluar Mapping Balkan Routes: linguistic, literary and cultural landscape, paraqiti një kumtesë shumë dinjitoze. Çfarë është kjo enciklopedi? Unë nuk e njoh gjuhën kineze, por mund t'u bëj të njohur të pranishmëve një panoramë të përmbajtjes së saj duke iu referuar tek- stit shqip dhe anglisht mbi të cilin është mbështetur botimi dhe sidomos një dialogu shumë intensiv që kemi pasur me dy autoret e botimit gjatë kohës së përgatitjes së tij. Kjo është një enciklopedi e formatit europian, jo vetëm për faktin se botimi i parë i saj, që ka shërbyer si bazë edhe për botimin në gjuhën kineze, është mbështetur nga Bashkimi Europian dhe UNDP, por mbi të gjitha për mënyrën si janë përzgjedhur kryevlerat e trashëgimisë materiale e jomateriale shqiptare për t'i përuruar në mjedisin kinez. Një kapitull u është kushtuar pasurive arkeologjike shqiptare, shtresave të kryehershme të saj, me një vëmendje të posaçme për sitin arkeologjik të Butrintit, pasuri e UNESCO- s. Rregullimi urban i jetës qytetare në Shqipëri, arkitektura popullore dhe ajo makrometrike zënë një kapitull tjetër, dhe në këtë rast Gjirokastra e Berati zënë kryet e vendit, duke qenë, gjithashtu, dy qytete që janë nën mbrojtjen intelektuale të UNESCOs. Sa i takon historisë së popullit shqiptar, etnogjenezës, lashtësisë, burimit, vazhdimësisë, këto çështje janë renditur në një kapitull tjetër, në të cilin shumë rëndësi ka sidomos periodizimi i historisë së periudhës shtetërore, duke iu referuar alternimeve të herëpashershme të sistemit shoqëror nga principata e trashëgueshme te këshilli i shtetit apo regjenca, forma të kurorës polikratike, nga republika në monarki etj. Origjina e shqipes dhe historia e zhvillimit të saj si gjuhë e shkruar, pa lidhje gjenetike me degë e nëndegë gjuhësh të tjera të së njëjtës familje; lindja, zhvillimi, periudhat dhe personalitetet më të rëndësishëm të letërsisë shqipe prej Gjon Buzukut deri te brezi i
shkrimtarëve dhe poetëve postKadare; paraqiten me gjuhë të thjeshtë, por duke iu përmbajtur Pedagogët e katedrës së shqipes dhe bashkëpunëtorët e saj janë njëherësh dhe përkthyesit e letërsisë shqipe në gjuhën kineze. Mimoza ka përkthyer "Aksidentin" e Kadaresë; një kolege e re me emrin shqiptar Shqiponja po përkthen një koleksion dokumentesh për lidhjet kinoshqiptare në vitet 1960- 1970; prof. Gjina ia ka vënë syrin "Arkës së djallit" të Dritëro Agollit.
tezave të vërtetueshme shkencore. Në mënyrë më të përqendruar në këtë enciklopedi janë paraqitur disa trashëgimi që zakonisht nji- hen si albanizma. Kapituj më vete përbëjnë etnosi dhe eposi shqiptar, me veçantitë e veta krahasuar me poemat dhe mitologjinë homerike dhe me epet europiane e ballkanike të Mesjetës; pastaj koleksioni i kodikëve, një prej më të pasurve në botë, dy prej të cilëve të restauruar dhe shëruar në Kinë, tashmë të regjistruar në programin e vlerave më elitare që promovohen në UNESCO, "Memoire du Monde"; në vijim edhe koleksioni i statuteve, si dëshmi të zhvillimit sinkronik të vendit me gjithë kontinentin në shekujt e humanizmit europian; kanunet dhe korpuse të tjera të së drejtës tradicionale shqiptare, rregullatorë të jetës së popullit në kushtet e sundimit të një perandorie që kishte karakter ushtarak e teokratik; pasuritë e rralla arkivore të Shqipërisë; dëshmitë e marrjes në mbrojtje dhe të shpëtimit të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore etj. Këtyre kapitujve u bashkohen edhe pjesët kushtuar disa cilësive etnotipike shqiptare, si bashkëjetesa paqësore ndërkulturore, ndëretnike dhe ndërfetare, solidariteti, figurat me të cilat shqiptarët identifikohen, si Nënë Tereza e Gjergj Kastrioti. Një zgjedhje e mençur ka qenë leximi i traditës kulturore shqiptare përmes disa trashëgimive me informacion thellësisht të kodifikuar, si heraldika dhe emblematika, numizmatika dhe filatelia. Natyrisht që pamjen e vet më të bukur të denjë për përurim në mjedise ndërkombëtare Shqipëria e ka në arte dhe letërsi, sidomos në artet figurative, në pikturën e të
KRAHASIMI
Problematika e doktoratës së pedagogëve e studiuesve të kësaj katedre ka të bëjë me raportet midis shtetit dhe besimit në Shqipëri në shekullin XX; me letërsinë sociale në Shqipëri e në Kinë në vitet 1930 ( duke pasur si referencë themelore krahasuese Migjenin dhe poetin kinez Lu Sin). huajve më së pari, ku, ndonëse sundon romantizmi e ekzotika, bota shqiptare shpërfaqet me denjësi. Nuk mungojnë vrojtimet demografike, demokulturore e demoetnike, që pasurojnë pamjen e përgjithshme të vendit, ashtu sikurse dhe historia e institucioneve më të rëndësishme kulturore, arsimore dhe shkencore, duke përfshirë Universitetin e Tiranës, Akademinë e Shkencave, Radiotelevizionin Shqiptar etj. Siç përmenda, gjatë përgatitjes së këtij botimi kemi komunikuar rregullisht me kolegët nga Pekini, dhe me këtë rast kemi vërejtur se teksti anglisht përmban edhe ndonjë pasaktësi apo gabim, që në botimin kinezisht është rregulluar. Kështu, për shembull, për një keqkuptim apo më saktë për shkak të një leximi të përciptë, titulli i portretit të njohur të Kolë Idromenos ' Motra Tone' në anglisht ishte përkthyer Our Sister, kur në të vërtetë duhej përkthyer Sister Antone; sepse Tone është shkurtim i Antone, Ndonia që përdoret tek arbëreshët. Po ashtu, emri i Shën Gjon Gojartit, Shën Gjon Chrysostome- it, ishte përkthyer Saint John Goldmouth; që për lexuesin e anglishtes nuk ka ndonjë kuptim. Me një fjalë, nëse miku ynë Genc Myftiu do të përgatisë një botim të ri në anglisht të tekstit të mëparshëm, nga përkthimi i krahasuar në kinezisht, me dy tekste përpara, shqip dhe anglisht, përvoja e prof. Gjinës dhe e dr. Borës do të ishte shumë e vlefshme për saktësime. Por këtu është rasti para së gjithash për ta falënderuar Gencin për mirësinë e tij, për gatishmërinë për të ofruar pa kushte gjithçka që kishte koleksionuar prej kontributeve të studiuesve për çështjet e mësipërme, ku mund të përmenden Muzafer Korkuti, Seit Mansaku, Jorgo Bulo, Ferid Hudhri dhe disa të tjerë. Tani nuk më mbetet tjetër veçse të përgëzoj prof. Ke Jing dhe bashkëpunëtoren e saj të zellshme Ma Sai për botimin dinjitoz, që me siguri do të nxisë vëmendje dhe dashamirësi ndaj traditave shqiptare.