Ja ku qëndron informaliteti në skemën e të vetëpunësuarve në bujqësi
Ish zv. drejtori i ISSH: Mospagesa në kohë e kontributeve, problem me kamatvonesat Hasan Hoxha: Fermerët që janë penalizuar padrejtësisht
Skema aktuale e siguri meve shoqërore për të vetëpunësuarit në bujqësi, është në procesin e ndryshimeve ligjore. Këto ndryshime vijnë me argumentin kryesor, për të ndihmuar përmirësimin financiar të skemës, për lehtësimin e barrës së buxhetit të shtetit, për të rritur interesin për sigurime shoqërore të kësaj kategorie. Në një intervistë ekskluzive për ' Gazeta Shqiptare', ish zv/ drejtori i përgjithshëm i ISSh- së, prof. as. dr. Hasan Hoxha tregon se skema aktuale ka pasur një sërë problemesh në zbatimin e kritereve ligjore. Eksperti thekson se pagesa e kontributeve, me kuotë të diferencuar për rrethet e zonës fushore dhe ato të zonës malore, penalizon padrejtësisht një numër të madh individësh. Më tej Hoxha shton se vjelja e kamatvonesave nuk ka qenë e rregullt, e madje ka pasur raste që një dosje përfitimi, të ketë dy lloj vërtetimesh, në varësi të qëllimit të individit për të përfituar.
Përkundrejt shumë diskutimeve, mund të sillni një opinion tuajin për skemën e sotme për të vetëpunësuarit në bujqësi?
Edhe pse pjesë e skemës së përgjithshme, për të vetëpunësuarit në bujqësi, skema aktuale e sigurimeve shoqërore, ka natyrë shumë specifike dhe mbart disa veçori. Pa hyrë në të veçantat e saj, pohojmë se kjo skemë mbart karakter social, aq social sa kur krahason përfitimet që jepen, me kontributet e paguara, në përmbajtje ajo merr trajtën e një skeme asistenciale. Gjithsesi, ajo ka qenë dhe vazhdon të jetë shumë mbështetëse për fshatin, një ndihmë për të gjithë, sidomos për të vetëpunësuarit në bujqësi. Për më shumë Edhe pse pjesë e skemës së përgjithshme, për të vetëpunësuarit në bujqësi, skema aktuale e sigurimeve shoqërore, ka natyrë shumë specifike dhe mbart disa veçori. Pa hyrë në të veçantat e saj, pohojmë se kjo skemë mbart karakter social, aq social sa kur krahason përfitimet që jepen, me kontributet e paguara, në përmbajtje ajo merr trajtën e një skeme asistenciale. Gjithsesi, ajo ka qenë dhe vazhdon të jetë shumë mbështetëse për fshatin, një ndihmë për të gjithë, sidomos për të vetëpunësuarit në bujqësi.
se dy dekada, skema aktuale e të vetëpunësuarve në bujqësi ka shërbyer: për shanse të garantuara në sigurime shoqërore, jo vetëm të forcave aktive të zënë me punë në bujqësi, por dhe të tjerëve që jetojnë në fshat; për plotësimin dhe shtimin me vitet e nevojshme kontributive, krahas atyre të para vitit 1994; për t'u mundësuar ish- kooperativistëve përfshirjen në kategorinë e pensioneve urbane, përmes realizimit, minimalisht të gjysmës së viteve kontributive; për të përfituar trajtime të veçanta apo pensione të parakohshme në bazë të legjislacionit të prodhuar ndër vite. Për shembull, për ishminatorët, apo kategori të tjera; për të plotësuar vitet kontributive sipas kërkesës
së ligjit për nënat me shumë fëmijë; për të përfituar pagesat për paaftësinë e përkohshme në punë, apo për lejen e lindjes; si dhe për të plotësuar kushte të tjera ligjore në këmbim të marrjes së përfitimeve të ndryshme. Në anën tjetër, zhvillimi i skemës, përmasat e saj, benifitet e çdo lloji, për pjesën e të vetëpunësuarve në bujqësi, janë realizuar në kushtet e një çmimi shumë të ulët, ndërkohë që, pjesa tjetër e çmimit është përballuar me subvencione nga buxheti i shtetit.
Thuhet se skema është shoqëruar me probleme në zbatimin e kritereve ligjore. A mund të flisni më konkretisht?
Po, shumë probleme ka pasur skema aktuale në zbatimin e kritereve ligjore. Sipas gjykimit tim, edhe kjo është një arsye kryesore që e bën të nevojshme ndryshimin e skemës, konceptimin ndryshe të saj. Ashtu siç e gjykoj unë, probleme ligjore të diskutueshme, për skemën e të vetëpunësuarve në bujqësi, me së pari, janë krijuar qysh në ngritjen e saj. Pagesa e kontributeve, me kuotë të diferencuar për rrethet e zonës fushore dhe ato të zonës malore, për një pjesë të territorit të vendit, përcjell favore të pajustifikuara, ashtu si pjesa tjetër e tij, penalizohet padrejtësisht.
Cilat territore të vendit penalizohen padrejtësisht?
Nëse malësia e Korçës apo e Shkodrës, kontributet vjetore i paguan me një çmim 30 përqind më të lartë, se pjesa tjetër e malësisë në kufi me to, që janë pjesë e rretheve Librazhd, Gramsh apo Pukë e Malësi e Madhe, kjo ndodh pasi Korça dhe Shkodra, sipas përcaktimit ligjor, përfshihen në zonën fushore, ndryshe nga rrethet ngjitur, që janë pjesë e zonës malore. Krahas informalitetit, për të mos hequr formalisht gjendjet civile nga rrethet Nëse malësia e Korçës apo e Shkodrës, kontributet vjetore i paguan me një çmim 30 përqind më të lartë, se pjesa tjetër e malësisë në kufi me to, që janë pjesë e rretheve Librazhd, Gramsh apo Pukë e Malësi e Madhe, kjo ndodh pasi Korça dhe Shkodra, sipas përcaktimit ligjor, përfshihen në zonën fushore, ndryshe nga rrethet ngjitur, që janë pjesë e zonës malore. malore, apo për tu rikthyer vetem "me letra" në këto rrethe, pavarësisht nga vendbanimi i vërtetë i tyre, ky lloj grupimi ka prodhuar relativisht padrejtësi, madje vazhdon t'i shtojë ato. Së dyti, probleme janë krijuar edhe nga ndërtimi i kritereve, por sidomos gjatë zbatimit në praktikë të tyre.
Mund të na përmendni disa prej kritereve që duhet të plotësojnë të vetëpunësuarit për t'u bërë pjesë e skemës?
Për t'u bërë pjesë e skemës, përmes pagesës së kontributeve, i vetëpunësuari duhet të plotësojë tri kushte: të ketë tokë në pronësi apo në përdorim, të fituar me ligje, të blerë apo të marrë me qira; të ketë veprimtari bujqësore pra, ta shfrytëzojë tokën për këto qëllime; të paguajë kontributet në afatin kohor që cakton ligji, ndryshe ato t'i paguajë me kamatë vonesat e parashikuara. Për kriteret e mësipërme, do të ndalem pak më gjatë, sepse secili prej tyre është shoqëruar ndër vite me shumë probleme. Vërtet sipas vendimit të qeverisë, kriteret e plotësuara kontribut paguesit duhet t'i sjellin në trajtën e vërtetimeve zyr- tare, madje për secilin prej tyre, presupozohet të ketë një dosje të posaçme, por në praktikë zbatimi i këtyre kritereve vështrohet me rezervë, ato janë shoqëruar me një nivel informaliteti, i cili nuk mund të mos konsiderohet. Ndërkaq zbatimi prej vitesh pa ndryshime i këtyre kritereve, ka shtuar në vazhdimësi masën absolute të këtij informaliteti. Kështu, e kontestueshme në terma të përgjithshëm vazhdon të jetë marrëdhënia e fermerit kontributpagues me pronësinë mbi tokën, sepse të gjithë e dimë, që kjo e fundit mbart shumë probleme të zbatimit ose jo të ligjit të ndarjes fillestare të tokës, të mosrregjistrimit zyrtarisht të një pjese të saj, kthimit fizikisht të një pjese të tokës bujqësore ish- pronarëve, ashtu si ndeshen probleme të mungesës së dokumentacionit zyrtar edhe për format e ndryshme të transaksioneve mbi tokën bujqësore.
Ku është konstatuar tjetër ky informalitet?
Informalitet të shtuar ka prodhuar dhe kriteri tjetër, ai i domosdoshmërisë së shfrytëzimit të tokës për qëllime bujqësore. Këtu mosekzistenca e asnjë kufizimi për sipërfaqen e projektuar të tokës, ka mbështetur ndër vite, karakterin asistencial të skemës, ndoshta me synimin që potencialisht të gjithë të kenë të ardhura në moshën e pensionit. Kështu, edhe pse kërkesa e skemës është që kontributet të