Kisha e Shën Kollit në Manastirin e Mesopotamit falsifikime, zhdukje e fshehje fazash historike dhe plagjiaturë

Një gjoja restaurim, pompoz e në shkelje totale të proce durave ligjore e të etikës profesionale u realizua nxitimthi e në konspiracion në njërin nga monumentet më të shkëlqyer të arkitekturës bizantine botërore, sikundër është Kisha e Shën Kollit në Manastirin e Mesopotamit.

Duke lënë mënjanë pjesën kriminale të praktikës në zhvillimin e Prokurimit Publik për këtë monument, ku e tërë procedura u realizua me ndryshimin, fshehjen dhe fallsifikimin e të dhënave, kombinuar me abuzim nga ana e institucionit përkatës, në bashkëpunim me drejtuesit e punimeve, ngjarje kjo e cila ka kaluar tashmë në organet e Prokurorisë, ne, do të sjellim të dhëna dhe argumenta teknik për dëmet e rënda që janë bërë deri tani në kurriz të vlerave monumentale e historike të këtij monumenti unikal. Tërë situata teknike, për cfarë kanë bërë e tjetërsuar dhe si ishte më parë gjëndja e monumentit, gjykohet fare lehtë nga foto të cilat vine prej vet institucioneve, si IMK dhe DRKK Vlorë apo dhe foto të publikuara nga udheheqësi i ndërhyrjeve, Prof. Meksi, në ballafaqim këto me pamjet origjinale përpara ndërhyrjeve.

Këto katër vite që kaluan do të shënohen në historinë e trashëgimisë kulturore shqiptare si periudha kur janë dëmtuar, si asnjëherë tjetër vlerat arkitekturore, historike dhe artistike në tre nga monumentet më të vyer dhe të papërsëritshëm në vëndin tone, Kisha e "Shën Mërisë" Labovë e Kryqit ( shek. 10- 11), "Shën Mëri" Peshkëpi ( shek. 9- 10) dhe "Shën Kolli" në Mesopotam ( fillim shek. 13). Të tre rastet janë të drejtuara në të gjithë procesin, nisur nga projekti e deri në zbatim prej Prof. A. Meksi dhe Prof. P. Thomo.

Ajo që mund të evidentohet si një risi në procesin e dëmtimeve në fjalë është se protagonist apo autor nuk janë të zakonshmit vandal dhe grabitës monumentesh, apo dhe sharlatanë që paraqiten në opinion me tituj si "studiues", por, këtë radhë kemi në aktivitet të plot të ashtuquajturit specialist, institucione të trashëgimisë si edhe ata

të cilët kanë titujt maksimal në fushën përkatëse. Kjo situatë paradoksale e ka bërë më të vështirë të kuptohet e të besohet nga opinioni i zakonshëm, akti makabër, i cili u projektua dhe dirigjua nga vetë institucionet e trashëgimisë dhe të nominuarit Profesor.

Shumëkush do e konsideronte deklarimin apo denoncimin tonë si një cështje që buron nga interesa personale. Aspak e vërtetë.

Mjafton të përqëndrohesh në argumentat teknik që ne do paraqesim, të mbështetur nga foto e dokumenta që pasqyrojnë mjaft mirë ecurinë e gjërave, dhe, për sh- keljet apo dëmet e realizuara ndaj Shën Kollit në Mesopotam, do të nxiret përfundimi se, vetëm habija për veprime të tilla nuk do të mjaftonte aspak. Dimensioni i humbjeve të elementeve arkitekturorë dhe historik është i atillë sa që e ka cuar punën deri në detyrimin për të bërë një hetim më të thellë e me ekspertiza, si të karakterit teknik e shkencor ashtu edhe ato ligjore për të gjetur arsyet e vërteta të këtyre ndërhyrjeve shkatërruese. Zhdukja e elementeve dhe gjurmëve, sado të imta e të vogla, nëpërmjet një të ashtuquajturi restaurimi "zbukurues", shpie automatikisht në humbjen përfundimtare të një inventari të dhënash, arkitekturore dhe artistike të cilat përcjellin të gjithë historinë e këtij monumenti, nisur që nga themelimi i tyre, përfshirë gjithë fazat dhe ndërhyrjet gjatë jetës së tij gati tetëqind vjecare.

Në shërbim të të kuptuarit sa më lehtë nga opinioni i interesuar, për atë ca ndodh me trashegiminë tonë kulturore, po japim më poshtë, në mënyrë të përmbledhur, me shpiegimet teknike përkatëse, dëmet e realizuara së fundmi mbi Kishën e Shën Kollit në fshatin Mesopotam.

1. Dëmtimi i pare lidhet me shfarosjen e shtresës së tjegullave të shekullit 13, në pothuajse gjysmën e catisë së kupolave perëndimore, ( Fig. 1). Kjo ishte një pjesë e catisë të cilën, në mënyrë fanatike e kishim konservuar e përkuruar si e vetmja parcelë e mbulesës e cila vinte nga faza e parë e ndërtimit të monumentit. Me interes ishte fakti se pikërisht kjo pjesë e saj ruante aftësitë më të mira në mbrojtjen ndaj rreshjeve atmosferike. Ne, gjatë punëve konservuese, mbi tridhjet vjecare, i kishim kushtuar vëmëndjen maksimale kësaj, duke vëzhguar dhe konservuar vetëm linjat periferike pa ndërhyrë asnjëherë tek tjegullat origjinale, të cilat fatmirësisht ishin tejet të forta e të qëndrueshme. Kjo pjesë e fazës origjinale të Monumentit tashmë u zhduk dhe u zëvëndësua e tëra me një shtresë industriale, të prodhuar nga kushedi cila fabrikë tullash, duke na dhënë sot një pamje karagjoze të të gjithë mbulesës së Kishës së Shën Kollit Mesopotam.

2. Dëmtimi i dytë i takon një tjetër veprimi injorant apo i qëllimtë, në shërbim të tjetërsimit dhe fallsifikimit të detajeve dhe pjesëve origjinale të këtij monu- menti unikal për tërë arkitekturën bizantine botërore. Bëhet fjalë për rimodelimin tërësisht të gabuar të strehëve të Kishës së Shën Kollit, ( Fig. 2). Vecanërisht në fasadën perëndimore, nga masakrimi i situatës origjinale dhe sajesa e kornizës së re, janë konfonduar dhe zhdukur dy faza. Faza origjinale që i takonte fillim shek. 13 dhe tjetra që i ishte mbivendosur të pares në fund të shek 13 fillimi i 14- ës. Këto janë eleminuar duke sjellë në një pamje komplet të huaj por "shumë të bukur" për syrin dhe mendjen e injorantëve që e kanë sajuar, duke e paraqitur në të njëjtën kohë linjën e saj si të ishte e importuar nga modele catish kineze. Një përcmim i vërtetë.

3. Dëmtimi i tretë vjen përsëri si pasojë e sajesave në kornizat e catisë. Tashmë janë tjetërsuar e zhdukur format dhe detajet e ulluqeve që ndanin frontonet e dritareve treshe, të cilat mbulohen me catitë dyujshe, ( Fig. 3). Origjinali i tyre ishte dyfish apo trefish më i gjërë, me dy reshta tjegullash ulluk, origjinale e me gjërësi të madhe, të mbuluara në bashkimin e tyre nga një tjegull më e ngusht, vendosur përmbys. Forma që vjen pas ndërhyrjeve të fundit, jo vetëm që ka zhdukur situatën e vërtetë të rrugës për largimin e ujrave nga rreshjet por, edhe ka vështirësuar në maksimum funksionimin normal duke bërë që shumë shpejt të bllokohen për shkak të rreshjeve dhe mbetjeve që sjell ambjenti, si gjethe, pluhura etj. Ato janë ngushtuar pothuajse fare. Në formën që i kanë dhënë shpikësit apo restauratorët e këtij lloji bëjnë të pamundur mirëmbajtjen dhe pastrimin e tyre. Heqja qafe e situatës dhe detajeve ndërtimore origjinale, që lexoheshin shumë mirë nëpërmjet elementeve dhe formave me të cilët paraqitej korniza dhe tjetërsimet e elementeve përbërës të mbulesësë së catisë, bëjnë që sot e tutje, askush të mos jetë në gjëndje të perceptojë historinë dhe format e vërteta që ka patur monumenti. Një fallsifikim i "bukur" me pasojë të rëndë në kurrizin e vërtetësisë së monumenit.

4. Dëmtimi i katërt është në vazhdën e ndërhyrjeve si pasoj e të cilave në përfundim rezultati është përsëri një fallsifikim dhe zhdukje e qartë e fazave dhe historisë së monumentit. Në studimin