Romani i ri, një histori dashurie e përdhunimi
“Anjeza nuk u zgjua”, vajza që rreket t’i mbijetojë dhimbjes
EMVER ROBELLI Sllobodan Handke Çmimi Nobel për letërsi sot e humbi shkëlqimin moral duke rënë në duart e një adhuruesi të kriminelëve serbë të luftës. Juria e Stockholmit mori një vendim skandaloz. Me shkrimet e tij, me veprimet e tij dhe me veprat e tij ai në pothuaj tri dekadat e fundit ka qenë në shërbim të hegjemonisë serbe. Peter Handke, i lindur në Austri, nëna sllovene, babai ushtar gjerman i stacionuar më 1942 në trevën austriake të Korushkës ( Kärnten), ka relativizuar masakrat serbe ndaj boshnjakëve dhe shqiptarëve të Kosovës. Ka shkruar himne për Sllobodan Millosheviqin. E ka vizituar në qeli në Hagë, ka marrë pjesë në varrimin e tij në Pozharevc, e ka takuar Radovan Karaxhiqin dhe shumë e shumë kasapë të tjerë serbë ronte të shkruante as dhe një fjalë për ata qindra mijëra njerëz që shpërnguleshin dhe i iknin terrorit të forcave serbe, imazhe që çdo mbrëmje shfaqeshin në ekranet e televizioneve të të gjithë botës. Edhe më 27 mars të këtij viti, në revistën gjermane “Focus” ai justifikonte praninë e tij në ceremoninë mortore të Millosheviçit, duke shkruar se “nuk ishte e vërtetë se Millosheviçi ishte një diktator”. “Ai nuk mund të cilësohet xhelat i Beogradit… dhe nuk është ai që ka nxitur 4 luftërat e Jugosllavisë “… Handke këmbëngul edhe pse e gjithë bota ka qënë dëshmitare e veprës kriminale të Millosheviçit, dëshmitare se ishte ai që e shpërbeu Jugosllavinë për të krijuar Serbinë e Madhe, ishte ai që organizoi masakrat, gjenocidet, shpërnguljet e mëdha. Gjithccka u bë në sytë e tij dhe me urdhër të tij. Me të drejtë drejtori i teatrit të Brestit në Francë, Jaques Blanc, duke iu kundërvënë atyre që janë kundër censurimit të veprës së një shkrimtari, propozon që për një sezon, teatrot e Evropës ti bojkotojnë veprat e Handkes, i cili justifikon krimin. “Kjo nuk është thirrje për cenzurë, - shkruan ai në gazetën franceze ‘ Liberation’, - por një sinjal i fortë që Evropa duhet t’u japë nacionalistëve”. Sipas tij, emri i Handkes është një turp për teatrin e sotëm evropian. Dramaturgu francez pyet se si ka mundësi që ai “nuk di gjë nga spastrimi etnik, se ishte Millosheviçi që kërkoi ta bënte Serbinë e madhe, duke dashur t’i heqë elementët e papastër, pra myslimanët, boshnjakët, kosovarët… Si është e mundur që ai nuk i njeh kampet e përqendrimit, terrorin ndaj popujve të Ballkanit, shpërnguljet masive, rrethimin e Sarajevës së uritur…”. Nëse kineasti serbo- boshnjak Ermir Kusturica nuk e ka mohuar nostalgjinë për Jugosllavinë e kohës së Milloseviçit dhe nuk e ka dënuar siç duhej veprën kriminale të Millosheviçit ( madje një nga filmat e tij u rrezikua të bojkotohej në festivalin e Kanës vite më parë), ai me të drejtë proteston kundër censurës, dhe bashkë me të dhe intelektualë e artistë të tjerë. Të ngrihesh sot ne princip kundër censurës dhe për fjalën e lirë është një akt i guximshëm dhe moral, por kur një artist shkon kundër humanizmit dhe justifikon në një farë forme krimin, është diçka tjetër, më e fortë se vetë principi. Është e vërtetë që bota e qytetëruar ka pranuar të botojë dhe t’i bëjë pjesë të bibliotekave shkrimtarë të mëdhenj si Ezra Paund, Celine ( një antisemit i njohur), Brasilach ( i cilësuar bashkëpuntor me nazizmin), e shumë të tjerë, por është dashur kohë që plagët të mpiksen.
Si mund të jesh shkrimtar dhe artist? Nëse nuk angazhohesh për kauzat e mëdha, ( dhe sfidat e shoqërisë njerëzore nuk janë të pakta), të paktën qëndro në lozhë dhe vëzhgo, por mos shko kundër saj, kundër aspiratës njerëzore, kundër humanizmit dhe universalitetit njerëzor, mos tento të mbrosh diktatorët dhe të justifikosh krimin!
Anjeza e vështroi një grimë herë, por nuk pyeti “pse”. Dikur u zgjat drejt tij, ai u afrua. U puthën në faqe. Ajo vazhdoi vetëm në trotuarin e vogël të urës. Era, më e fortë mbi urë se mbi shtratin e lumit, fryu nëpër flokët e saj të derdhura në shpinë dhe i ngriti peshë. Anjeza s’po kujtohej t’i mblidhte ose i kishte lënë vetë t’i harliseshin ashtu si tallandi, si llahtari.
Një histori dashurie që nis në qytetin e Lezhës në kohën e komunizmi është sfondi mbi të cilin Preç Zogaj ka vënë romanin e tij të ri, “Anjeza nuk u zgjua”. Botimi vjen së për lexuesin nga UET PRESS. Një vajzë e bukur, një djalë i ndjeshëmAnjeza dhe Davidi vihen përballë sfidash dhe situatash të kuptueshme e të frikshme për kohën kur ndodhin. Dashuria që endet mes të mundurës dhe të pamundurës në qytetin verior pas një ngjarjeje të ndodhur në Tiranë.
Anjeza është një vajzë nga një fshat i Lezhës që aspiron të bëhet aktore. Në një vizitë që ka bërë udhëheqësi në qytet ku ka takuar të rinjtë e zonës, ajo është imazhi që bie në sy. Kohë më vonë qytetin e viziton edhe djali i një ministri që shoqëron një grup arbëreshësh që në Lezhë do t’i shoqërojë edhe nga Anjeza. Ky takim përbën pikënisjen e një historie të gjatë dhuratash të keqkuptuara, nevojës për ndihmë për Akademinë e Arteve dhe ngjarjen e një nate të errët kur takimi mes të rinjve përfundon në një skenë përdhunimi. Pinjollët e Tiranës dhe vajza e provincës, forca e pushtetit dhe njeriu i pambrojtur; vetëkënaqësia e mashkullit dhe ndjeshmëria e femrës, mendjemadhësia dhe përulësia e pafuqisë; në një anë përdhunimi fizik e në tjetrën, abuzimi më ndihmën e dhënë përmes kurthit të mirënjohjes.
Libri tregon histori dashurie e dhimbjeje, përpjekje për mbijetesë pas traumave, fatkeqësive që vijën nga naiviteti a mirëbesimi, në kohë të turbullta ku viktima është njëherësh edhe viktimë edhe e gjykuar. Një bisedë e parë për veprën e re të Zogajt, u bë dje në Tiranë. Vetë autori e rrëfen udhëtimin e vet përmes përshkrimeve të letërsisë. Në këtë roman ai sjellë jetën në qytete të vogla e të mëdha duke bartur në historitë njerëzore tragjedi dhe ndjeshmëri.
Në kuadër të tetorit të librit, Prec Zogaj ishte i ftuari i parë i një serie takimesh me autorë shqiptarë që janë nismë e Ministrisë së Kulturës, që bëri bashkë pasionantë të librit. Në një bashkëbisedim me drejtoren e UET PRESS Alda Bardhylin, Zogaj bëri një rrugëtim në karrierën e tij letrare duke nisur nga botimi i parë më vitin 1985së “Emrat tuaj” për të vijuar me një mori botimesh në poezi, të cilët e veçuan si një ndër poetët më të spikatur të viteve 80- të. Por proza është ajo që mbetet stacioni që edhe poetët nuk mund ta shmangin. Pas përmbledhjeve me tregime si “Shëtitorja”, Zogaj vjen me këtë roman që sipas Bardhylit tregon se romani qëndron gjithnjë më mirë në shtratin e tij realist.
“Luftoj me lugetër, me shtriga, me hije, me maska, me mullinjtë e erës”, thoshte Preç Zogaj duke qeshur në një rrëfim për jetën( dhe vdekjen): si të mrekullueshme e si dënim, për jetën e mbushur me përfundime që e trishtojnë, por nuk e trembin. Ishte një rrëfim përmes vargjesh të shkëputura nga vëllimi i tij me poezi “Ushtrime melankolie”, ku rroken tematika të ndryshme. Atëkohë, kur pyetej pse u shkruante poetëve, Naimit, Arapit, Gjetjes, Pesoas, Markut, Kekos, ai përgjigjej: “Për nderim dhe për të pohuar, sa më takon mua, solidaritetin me poetët e tjerë të çdo kohe, të çdo race, të gjallë dhe të vdekur. Por nuk është vetëm kjo. Nganjëherë ndodh që një përjetim poetik kalon përmes botëkuptimit dhe botëndijimit të një poeti tjetër, ti e kupton këtë dhe për ndershmëri vendos emrin e tij”.
Zogaj është shkrimtar, poet dhe gazetar shqiptar. Ai lindi në Lezhë në vitin 1957. Studioi gjuhën dhe letërsinë shqipe në Universitetin e Tiranës. Gjatë viteve ’ 90 ishte kryeredaktor i gazetës “Koha Jonë”, të botuar në Tiranë.